ngưởng". Ông ngất ngưởng trong cung cách sống. Một cách sống có vẻ khác người, ngược đời: Người đời thường cưỡi ngựa, Nguyễn Công Trứ cưỡi bò, đeo
nhạc ngựa và thung dung trong tư thế:
"Tay kiểmn cung mà nên dạng từ bi
Gói tiên theo đůng đinh một đôi dì
Bụt cũng bật cười ông ngất ngưởng"
Không chi mình cung cách sống, thái độ ngất ngưởng của ông còn thể hiện rấ rõ trong quan niệm được mất và sự lạc quan, bình thản trước cuộc đời:
"Được mãt dương dương người Tái thượng
Khen chề phoi phới ngọn đông phong".
Cũng giống như chuyện ông già biên ải mất ngựa (Tái ông thất mā), Nguyễn Công Trứ quan niệm được mất là lễ thường tình; ở đời may růi hay sướng
khổ đều như nhau, vì thế không có gì phải vội vàng hốt hoảng. Cũng như khen chê là chuyện bình thường, có gì mà phải bi quan sầu muộn, hãy phơi phới
như ngọn đông phong: hãy "quẳng gánh lo đi mà vui sống" (Lâm Ngữ Đường).
"Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng
Không Phật, không Tiên, không vương tục".
Trong xã hội phong kiến, một xã hội đày những khuôn mẫu, lễ nghi và nhiều luật lệ hết sức chặt chẽ, hà khảc, quan niệm và cách sống ngất ngưởng,
"ngông nghênh" kiều Nguyển Công Trứ như trên quả là một sự thách thức, một sự "chòng ghęo" cuộc đời. Thực ra thái độ và cách sống ãy của ông được
bắt nguồn từ một bản lĩnh và một ý thức muốn khằng định cái cá nhân độc đáo của mình. Dường như ông muốn chống lại sự vùi dập và bóp nghęt cái tôi
cá nhân của xã hội phong kiến thời bấy giờ. Mặt khác, quan niệm và cách sống ấy cũng bắt nguồn từ sự tựý thức rất rõ về tài năng và phẩm giá của chính
bản thân mình. Chẳng thế mà ông tự ví mình với bao danh tướng từ đời Hán đến đời Tng của Trung Hoa: "Chẳng Thái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phứ".
Chẳng thế mà ông đau đáu một tấm lòng trước sau thủy chung như nhất: “Nghĩa vua tôi cho trọn vẹn sơ chung". Câu thơ rưng rưng một niềm cảm động
và vang lên như một lời thề son sắt. Sinh ra và lớn lên vào buổi giao thời cuối Lê đầu Nguyễn, ông đỗ đạt và làm quan vào thời kỳ mà nhà Nguyễn mới
thống nhất đất nướC, chẩm dứt nội chiến, củng cổ quân quyền và phục hưng nho học. Hoàn cảnh lịch sử ấy là cơ sở tinh thần cho cả một tầng lớp nho sĩ
đang hăm hở bước vào một triều đại mới với một lē sống mới, cổ gằng vươn lên trong một vận hội mới để khẳng định mình. Chính Nguyễn Công Trứ từng
tự nhủ:
"Đã sinh ra ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông"
Ông tâm niệm và đã làm được hơn thế. Tên tuổi của ông đã được non sông ghi nhận. Hình bóng và phong cách của Nguyễn Công Trứ vẫn còn in đậm
trong mỗi trang thơ của chính ông.
Kết thúc bài ca, Nguyễn Công Trứ viết: "Trong triều ai ngất ngưởng như ông!". Câu thơ buông lấp lửng: vừa như hỏi vừa như khẳng định; vừa như tự hào,
ngợi ca, vừa tự giễu mình một cách thấm thìa; vừa như là lời tự bạch của ông, lại vừa như một nhận xét bình giá của người đời.. Đúng như câu thơ và cả
bài thơ cũng "ngất ngưởng" như ông vậy. Cái vẻ đẹp ngất ngưởng từ bài ca và cuộc đời Nguyễn Công Trứ đã trở thành một cách sống, một mấu hình in
đậm trong hàng loạt nhà nho tài tử sau này. Ta như còn gặp lại hình bóng và cốt cách ấy của ông ở một Tú Xương, một Tản Đà - Nguyễn Khåc Hiếu và
phần nào ở nhà văn Nguyễn Tuân ngày nay.
