Chiến tranh Trịnh-Nguyễn:

*Nguyên nhân:

-Năm 1545, Nguyễn Kim chết, con rể là Trịnh Kiểm lên thay nắm toàn bộ quyền lực -nhà Trịnh.

-Con thứ của Nguyễn Kim là Nguyễn Hoàng vào cai quản vùng đất Thuận-Quảng -nhà Nguyễn.

*Diễn biến:

-Từ năm 1527 đến 1672, 2 bên đánh nhau 7 lần.

-Từ Quảng Bình đến HÀ Tĩnh là chiến trường ác liệt.

*Kết quả:

-Trận chiến kéo dài, không phân chia thắng bại.

-Cuối cùng lấy sông Gianh làm ranh giới.

-Phân chia nước thành Đàng Trong-Đàng Ngoài

*Hậu quả:

-Đây là 2 cuộc chiến tranh phi nghĩa, mục đích chỉ để tranh giành quyền lợi.

-Dẫn tới đất nước bị chia cắt, nhân dân nghèo khổ, kinh tế bình trệ, xã hội rối laonj.

↔Tổn hại cho đất nước.

Nguyên nhân Trịnh – Nguyễn phân tranh có thể tóm lược như sau: 

• Sau khi Nguyễn Kim chết, con rể là Trịnh Kiểm tiếp tục với sự nghiệp “Phù Lê diệt Mạc”. Nhằm thao túng quyền lực vào tay họ Trịnh, con rể Trịnh Kiểm đã tìm cách loại trừ phe cánh họ Nguyễn. Lo sợ trước tình hình đó Nguyễn Hoàng (con thứ của Nguyễn Kim) đã xin vào trấn thủ đất Thuận Hóa.
• Ở đất Thuận Hóa, Nguyễn Hoàng cho xây dựng cơ nghiệp của họ Nguyễn, và trở thành thế lực cát cứ ở Đàng Trong. Dần dần, vùng đất Thuận Hóa đã tách khỏi sự lệ thuộc với họ Trịnh ở Đàng Ngoài.
• Năm 1627, vì lo sợ thế lực họ Nguyễn lớn mạnh, chúa Trịnh đã đem quân đánh vào Thuận Hóa, từ đây chiến tranh Trịnh Nguyễn đã bùng nổ. 

Cụ thể về nguyên nhân cuộc nội chiến: 

• Nguyễn Kim bị sát hại năm 1545, con rể là Trịnh Kiểm lên thay. Trịnh Kiểm âm mưu nắm trọn binh quyền, đầu độc giết Nguyễn Uông (con cả của Nguyễn Kim).
• Con trai thứ Nguyễn Hoàng nghe theo lời khuyên của Nguyễn Bỉnh Khiêm xin vào trấn thủ Thuận Hóa tránh bị anh rể hãm hại. Trịnh Kiểm muốn tay quân Mạc giết Hoàng và cho rằng Thuận Hóa là mảnh đất hoang vu, xa xôi nên đồng ý để Nguyễn Hoàng trấn thủ Thuận Hóa. Nguyễn Hoàng đánh bại quân nhà Mạc, lấy được lòng dân tại Thuận Hóa. 
• Trịnh Kiểm chết, năm 1570 con cả Trịnh Cối lên thay ngôi, sau đó bị em Trịnh Tùng đoạt quyền. Trịnh Tùng thao túng triều đình, lập vua nhỏ là Thế Tông sau khi giết vua Lê Anh Tông. Năm 1592, Trịnh Tùng đuổi họ Mạc chạy lên Cao Bằng, rước vua Lê về kinh thành và bắt đầu âm mưu với Nguyễn Hoàng ở phía Nam. 
• Diễn biến chiến tranh Trịnh Nguyễn 

• Chiến tranh Trịnh Nguyễn dai dẳng diễn ra từ năm 1627 đến 1672 với 7 lần đánh nhau. Diễn biến chiến tranh chủ yếu diễn ra tại Quảng Bình, Hà Tĩnh ngày nay. Kết cục hai bên dùng sông Gianh tại Quảng Bình chia cắt đất nước làm ranh giới lãnh thổ của mình. Từ đây đất nước chia thành hai phía bao gồm Đàng Trong và Đàng Ngoài. 

  Tại Đàng Ngoài Trịnh Tùng nắm quyền, tuy nhiên vẫn dựa vào danh nghĩa của vua Lê, được nhân dân gọi là Vua Lê – Chúa Trịnh. Ở Đằng Trong con cháu Nguyễn Hoàng thay nhau cầm quyền được gọi là Chúa Nguyễn. 

  Cuộc chiến đầu tiên 1627

  Trịnh Tráng khởi 20 vạn đại quân thủy bộ vào nam vào tháng 3 năm 1627. Phía Nguyễn cử các tướng đón đánh. Quân Trịnh chủ động tấn công tuy nhiên không đánh lại quân Nguyễn nên đành bỏ chạy. Sau đó quân Nguyễn phao tin Quan Trịnh làm phản tại miền Bắc, đội quân của Trịnh nhạc phải thu quân về Bắc. 

  Cuộc chiến thứ hai 1633

  Năm 1631, thế tử Kỳ con trưởng chúa Nguyễn chết, lập con thứ hai Lan lên thay, đưa con thứ 4 là Anh Kỳ trấn giữ Quảng Nam. Anh âm mưu thông đồng với chúa Trịnh, đồng ý làm nội ứng cho Trịnh Tráng. Năm 1633, Trịnh Tráng khởi binh nam tiến lần thứ hai. Tuy nhiên Anh không làm nội ứng, quân Trịnh bị đánh úp phải rút chạy về Bắc. 

  Năm 1634 thế tử Lan lên Thượng vương, hoàng tử Anh nổi loạn bị giết chết. Năm 1637, Thượng vương mang quân đánh úp chiếm Nam Bố Chính. Năm 1640, tướng Trịnh mang quân đánh phá Nam Bố Chính rồi rút về. Quân Nguyễn nhân thời cơ đánh chiếm luôn Bắc Bố Chính.

  Cuộc chiến thứ ba 1643

  Năm 1643, Trịnh Tráng điều quân vào nam chiếm lại Bắc Bố Chính. Chúa Trịnh cử hai con là Tạc và Lệ đi tiên phong. Sau đó quân Trịnh rút lui về Bắc. Tháng 6 năm 1643 chúa Trịnh đề nghị ba tàu chiến Hà Lan tiến vào cửa Thuận An đánh chúa Nguyễn. Tuy nhiên cuối cùng quân Trịnh vẫn thua quân Nguyễn. 

  Cuộc chiến thứ tư 1648

  Trịnh Tráng sai Lê Văn Hiểu khởi binh nam tiến lần thứ tư vào Tháng 2 âm lịch năm 1648. Quân Trịnh bị thủy quân Nguyễn chặn đánh, thua lớn chạy đến tận sông Gianh. Tháng 3 năm 1648 chúa Nguyễn ngã bệnh chết trên thuyền trên đường về Thuận Hóa, quân Nguyễn từ bỏ ý định đánh ra Bắc. Nguyễn Phúc Tần lên thay chúa Lan với danh hiệu Hiền Vương. 

  Đại chiến lần thứ năm 1655 – 1660

  Chúa Nguyễn sai quân đánh tiến ra Bắc vào tháng 4 năm 1655, quân Trịnh đầu hàng. Đây là cuộc chiến kéo dài nhất trong chiến tranh Trịnh – Nguyễn. Đây cũng là lần duy nhất mà quân Nguyễn Chủ động dẫn quân đánh chiếm quân Trịnh. Qua trận này cả hai bên đều có thắng và thua, ban đầu là quân Nguyễn thắng, trận sau là quân Trịnh Thắng. 

  Cuộc chiến thứ sáu 1661–1662

  Sau 1 năm nghỉ binh quân Trịnh lại tiến hành đưa quân vào nam tháng 10 năm 1661. Tuy nhiên sau nhiều tháng đánh qua lại quân Trịnh thua phải rút quân về. 

  Cuộc chiến thứ bảy 1672

  Chúa Trịnh lại cử binh nam tiến năm 1672. Tuy nhiên lần này quân Trịnh vẫn không chống trả lại được quân Nguyễn nên đành rút lui về Đàng Ngoài. 

  ***Nhận xét: Với bảy lần giao tranh, quân Trịnh đã chủ động tấn công đánh quân Nguyễn đến sáu lần. Quân Nguyễn chỉ chủ động tấn công quân Trịnh vào lần giao tranh thứ năm (1655-1660). Bởi lực lượng cả hai bên đều mạnh nên kết quả sau bảy lần giao chiến nhưng không bên nào giành được thắng lợi. Sau cùng, phải lấy sông Gianh làm giới tuyến chia đôi vùng cai quản. Cũng từ đây, đất nước ta bị chia đôi mà gọi là Đàng Trong – Đàng Ngoài.