Nam Cao là một nhà văn hiện thực Việt Nam, một nhà báo kháng chiến, một trong những nhà văn tiêu biểu nhất thế kỉ 20. Nam Cao có rất nhiều đóng góp quan trọng đối với việc hoàn thiện phong cách truyện ngắn và tiểu thuyết Việt Nam ở nửa đầu thế kỉ 20. “ Lão Hạc” là truyện ngắn của nhà văn Nam Cao được viết năm 1943. Tác phẩm nói về nhân vật Lão Hạc đại diện số phận đau thương của người nông dân trong xã hội cũ và phẩm chất cao quý tiềm tàng của họ.

Lão Hạc là người thương con, ông thay vợ nuôi dạy con trưởng thành, muốn xây cho con một tổ ấm. Nhưng lão nghèo, không có đủ tiền thách cưới, con trai lão vì đau lòng mà bỏ đi đồn điền cao su làm. Lão đau lòng lắm, nhưng lão không biết cách nào để lấy con về lại được, đi đồn điền cao su đồng nghĩa với việc không bao giờ trở về. Lão ân hận vì mình đã mất con rồi. Lão chất chiu, cất giữ từng thứ một của con, lão nuôi một hi vọng con sẽ trở về. Lão gượng sống để trông coi mảnh vườn cho con trai, cóp đủ trăm đồng bạc, khi nào con lão trở về lão sẽ đưa để con trai cưới vợ. Lão thương con, lão mong một cuộc sống hạnh phúc sẽ trở về.

Lão có một con chó tên là Vàng, con chó do con trai lão trước khi đi đồn điền cao su để lại. Lão coi con chó như người thân trong gia đình. Lão nuôi con chó vàng, lão yêu thương, cưng nựng nó như một đứa con. Con chó không chỉ bình thường mà nó là kỉ vật mà con lão để lại, là thứ để lão chia sẻ buồn vui mỗi khi buồn hay khó khăn, nó đã trở thành người bạn của lão. Vì gia cảnh nghèo khó, không nuôi nổi nó nên lão đã cắn răng bán con chó đi. Lão đã rằn vặt bản thân mình khi mang một “ tội lỗi” đã nhẫn tâm lừa “ một con chó”. Bán con chó là một việc rất bình thường với mọi người, nhưng với lão thì không. Bán con chó vàng không chỉ mất đi một người bạn, một kỉ vật của con mà đau đớn hơn là lão đã buộc lòng phải giết chết nguồn sống của mình. Bán con chó có thể được coi là lần tự sát đầu tiên của lão. Khi lão báo tin với ông giáo, lão cố làm ra vẻ vui nhưng lão cười như mếu và đôi mắt ừng ực nước. Lão khóc cho con chó, nhưng cũng khóc cho chính mình, cho sự nhẫn tâm của mình. Lão khóc như một đứa trẻ, bản chất của một con người lương thiện, tính cách của một nhân dân nghèo khổ mà nhân hậu, tình nghĩa, giàu lòng vị tha được bộc lộ đầy đủ. Lão chua chát tủi cực cho một kiếp người, ý thức về thân phận của một lão nghèo khổ, cô đơn với kiếp chó.

Lão hiểu cảnh ngộ của ông giáo và bà con trong xóm đều nghèo khổ. Không muốn phiền làng xóm, lão mang số tiền dành dụm được nhờ ông giáo cầm hộ để lo ma chay. Lão từ chối tất cả sự giúp đỡ của ông giáo, lão trao cả cơ nghiệp nhờ ông giáo trông coi. Lão ăn khoai, ăn củ chuối, ăn sung luộc, rau má, một vài củ ráy hay bữa ốc mà mình kiếm được … Lão tự mình ăn bả chó, lão muốn chuộc tội với cậu Vàng. Lão nằm trên giường, bọt mép sùi ra, quần áo sộc sệch, hai mắt long sòng sọc. Cái chết của lão đầy chua sót, cay đắng nhưng đó là cái chết lạc quan, nhân hậu vì nó mang lại cho người đọc niềm tin vào nhân cách phẩm giá của con người, giữa xã hội mà nhân cách con người ngày càng bị xói mòn nghiêm trọng. Lão Hạc là một trong những nhân vật Nam Cao không đánh mất mình, vẫm giữ được phẩm giá của mình đến trọn cuộc đời. Qua nhân vật Lão Hạc, tác giả muốn thể hiện tình cảm đặc biệt trân trọng của mình đối với người nông dân lam lũ, nghèo đói.

Nhân vật Lão Hạc để lại trong lòng con người nhiều suy ngẫm, qua đó thể  hiện được tài năng, tấm lòng của Nam Cao. Phải là một cây bút xuất sắc, một nhà văn thấu hiểu, am tường về người nông dân tới tận cùng, dành cho họ những tình yêu mến, trân trọng, cảm thông sâu sắc mới có thể viết được truyện ngắn hay như vậy.

CHO CTLHN NHOA (MHUYỀN NEK)