Âm vang tiếng gà trong nỗi niềm người lính trẻ trên đường hành quân được cụ thể hóa rất rõ ở khổ thơ đầu tiên trong bài “Tiếng gà trưa” của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh.
Tiếng gà là một âm thanh quen thuộc với mỗi chúng ta, lời thơ Xuân Quỳnh như dội vào hồn ta những kỉ niệm thân thương, bình dị. Những giây phút lắng lòng của người chiến sĩ trên chặng đường hành quân mệt mỏi đã được gửi gắm qua lời thơ hồn nhiên mà tràn đầy cảm xúc:
Trên đường hành quân xa
Dừng chân bên xóm nhỏ
Tiếng gà ai nhảy ổ:
“Cục… cục tác cục ta”
Nghe xao động nắng trưa
Nghe bàn chân đỡ mỏi
Nghe gọi về tuổi thơ
Lúc dừng chân bên thôn xóm yên bình, vẳng nghe tiếng gà nhảy ổ quen thuộc của làng quê, người chiến sĩ để lòng mình cuốn vào âm thanh ấy và trải ra mênh mông theo sức lan tỏa của nó. Mỗi lần động từ “nghe” được lặp lại, trường lan tỏa của âm thanh tiếng gà mỗi lúc một rõ nét nhưng đó không phải là sự mở ra theo chiều rộng không gian mà là sự chuyển động theo chiều sâu của cảm xúc. Đầu tiên là sự thay đổi của ngoại cảnh: Nghe xao động nắng trưa, sau đó là sự xâm lấn vào cảm giác: Nghe bàn chân đỡ mỏi và cuối cùng là sự thấm sâu trong tâm hồn: Nghe gọi về tuổi thơ. Điệp từ “nghe” cùng biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác đã diễn tả tinh tế diễn biến cảm xúc ấy trong tâm hồn người chiến sĩ.
Tiếng gà mở đầu bài thơ là một âm thanh của thực tại, vẳng đến từ nơi nào đó trong xóm nhỏ.Nhưng đến cuối khổ, nó đã trở thành âm thanh vọng về từ kí ức, khi người chiến sĩ chìm trong giây phút trầm lắng để thả hồn miên man theo tiếng gọi tuổi thơ.
Từ những kỉ niệm tuổi thơ thấm đẫm tình bà cháu, đến những câu cuối bài thơ, cảm hứng thơ mở rộng hướng tới tình yêu đất nước. Người chiến sĩ tự nhủ và nhắn với bà, họ chiến đấu vì tình yêu với Tổ quốc, với xóm làng, với bà và với ổ trứng hồng mang nhiều kỉ niệm tuổi thơ, tiếng gà trưa đã trở thành tiếng nói của quê hương đất nước, trở thành nguồn động viên tinh thần để người chiến sĩ quyết tâm chiến đấu bảo vệ quê hương. Điệp từ “vì” được nhắc lại bốn lần càng khắc sâu hơn nữa mục đích chiến đấu cao cả của người chiến sĩ:
Cháu chiến đấu hôm nay
Vì lòng yêu Tổ quốc
Vì xóm làng thân thuộc
Bà ơi, cũng vì bà
Vì tiếng gà cục tác
Ổ trứng hồng tuổi thơ
Qua mỗi dòng thơ, yếu tố tạo nên động lực, lòng quyết tâm chiến đấu ở cháu mỗi lúc một thu hẹp dần về phạm vi: Tổ quốc – xóm làng – người bà – tiếng gà, ổ trứng. Điều đó đã nói lên một chân lí về lòng yêu nước: lòng yêu nước cũng không phải là cái gì xa xôi, lớn lao hay trừu tượng, tình yêu nước hòa trong tình yêu gia đình đằm thắm thiết tha. Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yêu miền quê trở nên lòng yêu Tổ quốc.
Bài thơ được mở đầu bằng tiếng gà trưa và kết thúc lại trở về với tiếng gà. Nhưng đó không đơn thuần là tiếng gà gọi về tuổi thơ nữa, mà là tiếng gà gọi dậy trong lòng người chiến sĩ bản chất của lòng yêu nước, cái lí do cao cả mà rất đỗi cụ thể, hối thúc bàn chân băng rừng lội suối đấu tranh vì độc lập, vì sự bình yên của cuộc sống.
