Trong số rất nhiều những câu truyện cổ tích dân gian Việt Nam, “Em bé thông minh” là một câu chuyện có sức hấp dẫn rất riêng và thu hút được người đọc. Thông qua nhân vật cậu bé thông minh, truyện đã ca ngợi trí thông minh của nhân dân ta trong cuộc sống.

Trong truyện, nhân vật chính là em bé thông minh, trí thông minh của em được trổ tài đến bốn lần. Lần thứ nhất, trước câu hỏi oái oăm của tên quan: “Trâu… cày một ngày được mấy đường?” em đã hỏi vặn lại: “Ngựa… đi một ngày được mấy bước?”. Có thể thấy em đã rất thông minh, nhanh trí, lấy cái không xác định để đáp lại một cái không xác định. Thể thức này ta có thể dễ dàng bắt gặp trong các câu truyện dân gian như: hỏi “trên đầu có bao nhiêu sợi tóc”, vặn lại “lỗ mũi có bao nhiêu cái lông”. Lần thứ hai, đó là khi vua ban cho cậu bé thông minh 3 thúng gạo nếp và ba con trâu đực, hạn cho trong vòng ba năm, ba con trâu phải đẻ thành 9 con.

Thật oái ăm cho lệnh của vua, trâu đực thì làm sao mà đẻ được mà cũng chẳng trâu nào đẻ được ba con trong ba năm. Thế nhưng lệnh vua thì ai dám chống lại. Ở tình huống này xuất hiện những điều dí dỏm và hài hước, khi cả làng đang lo thì em bé thông minh lại nghĩ ra cách xử trí rất khác người: giết hai con trâu, đem gạo nếp đồ xôi cả làng ăn, còn một con trâu đem bán lấy lộ phí hai cha con lên kinh. Rồi em tìm cách gặp được vua, em khóc than với vua rằng mẹ đã chết mà cha em không đẻ thêm được một bé nào nữa. Trước câu hỏi ngây thơ mà ngộ nghĩnh của em, vua đã phải phì cười cắt nghĩa “Bố mày là giống đực thì làm sao mà đẻ được”.

Đây chính là một cái bẫy mà em bé giăng sẵn chờ vua mắc mưu để em có cớ vặn lại: “Thế sao làng chúng con lại có lệnh trên bắt nuôi 3 con trâu đực cho đẻ thành 9 con để nộp đức vua?…” Có thể thấy em đã biết dùng cái vô lý để giải thích và bác bỏ cho cái phi lí. Lần thứ ba, vua sai sứ mang một con chim sẻ tới bắt cha con em dọn thàn ba cỗ thức ăn, ngược lại em đã sai sứ mang một chiếc kim đen tâu đức vua rèn cho ba con dao. Trong điều kiện lạc hậu ngày ấy, chiếc kim đen không thể mài thành ba con dao. Em đã lấy cái không thể nào làm được để giải thích cho sự việc không thể nào thực hiện được. Lần cuối cùng, em bé thông minh được đem đi so trí với sứ giả của nước láng giềng, thử thách thông minh lần này là làm sao xâu sợi chỉ qua đường ruột của con ốc xoắn. Trong khi cả bá quan văn võ, đại thần và trạng nguyên đều vô kế thì em lại ung dung hát một bài vè:

“…Bắt con kiến càng buộc chỉ ngang lưng,

Bên thời lấy giấy mà bưng,

Bên thời bôi mỡ, kiến mừng kiến sang…”

Em bé thông minh đã làm cho vị sứ giả nước láng giềng phải thán phục, và sau bốn lần trổ tài, em được phong làm Trạng nguyên.

Truyện cổ tích chứa nhiều chất dí dỏm và hài hước, trong cuộc sống lao động lam lũ và vất vả, nhân dân ta đã tưởng tượng ra một câu chuyện dí dỏm, mua vui nhưng thực tế đã thể hiện được trí thông minh của nhân dân ta.

Khi nhắc đến những truyện cổ tích về trí khôn dân gian thì không thể không nói đến truyện cười "Em bé thông minh". Em bé thông minh là nhân vật đại diện cho sự thông minh, cách ứng xử nhanh, đối đáp giỏi của dân tộc ta. Em bé thông minh là một em bé chăm chỉ, ngoan ngoãn đối với em. Lần đầu, khi viên quan ra câu đố oái oăm, em bé đã nhanh nhạy hỏi vặn lại viên quan, từ thế bị động em đã đổi thành thế chủ động, đẩy thế bí về phía quan khiến ông thầm nghĩ, nhất định nhân tài ở đây rồi, chả phải tìm đâu mất công. Thậm chí lần vua thử tài em bé đầu tiên, em đã dũng cảm, gan dạ tạo ra tình huống tương tự để bắt bí nhà vua tự nói ra điều vô lí. Em bé quả thật là một cậu bé thông min, giỏi ứng đố, nhanh trí và cam đảm. Đến lần thứ hai vua thử thách, em bé đã sử dụng hình thức "gậy ông đập lưng ông" yêu cầu nhà vua thực hiện mong muốn của mình. Vua không thực hiện được nên đã thừa nhận em bé thông minh lỗi lạc. Không dừng lại ở đó, em bé còn có thể giải dễ dàng câu đố của sứ thần nước ngoài đã khiến các vua quan, đại thần đều vò đầu bứt tóc tìm mọi cách để xâu sợi chỉ qua con ốc nhưng tất cả đều vô hiệu. Trong khi em bé còn đùa nghịch ở sau nhà, em bé đã hát lên một câu rồi bảo cứ theo cách đó là được. Quả thật câu trả lời của em bé còn phải khiến sứ giả nước láng giềng thán phục.Câu trả lời không chỉ thể hiện rõ sự thông minh hơn người cũng như tài trí tầm vóc cao siêu của cậu bé àm còn nói lên sự hài hước, dí dỏm, đậm chất dân gian, tiếng cười sảng khoái của nhân dân ta. Chính câu trả lời tưởng như rất khó khăn, cụt đường đối với các quan đại thần nhưng lại vô cùng đơn giản, “nhẹ tựa lông hồng” đối với em bé thông minh đã đưa em lên chức trạng nguyên. Dù vậy, em bé thông minh vẫn chỉ là một đứa trẻ hồn nhiên, ngây thơ và đáng yêu. Em mong sau này nước ta sẽ có được nhiều nhân tài như nhân vật Em bé thông minh.