A. Mở bài
- Giới thiệu tác giả: Hồ Chí Minh
+ Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc, là nhà thơ tiêu biểu của nền văn học Việt Nam.
+ Trong số những tác phẩm mà Người để lại cho đời thì nổi bật nhất có lẽ là "Chiều tối". Bài thơ đã thể hiện thành công vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên đồng thời nói lên được những cảm xúc, tâm trạng của nhà thơ.
- Giới thiệu tác phẩm: Chiều tối
+ Xuất xứ: Tháng 8/1942, Nguyễn Ái Quốc sang Trung Quốc để tranh thủ viện trợ của bạn bè quốc tế cho cách mạng Việt Nam. Sau mười lăm ngày đi bộ khi vừa tởi thị trấn Túc Vinh, tỉnh Quảng Tây, Người bị chính quyền Tưởng Gi ới Thạch bắt giam vô cơ và bị "mười bốn trăng tê tái gông cùm".
=> Trong thời gian này, Người đã sáng tác tập thơ "Nhật kí trong tù".
+ Chiều tối được coi là áng thơ tuyệt bút, được Người sáng tác trong quá trình chuyển lao từ Tĩnh Tây đến Thiên Bảo.
B. Thân bài
1. Hai câu thơ đầu
- Mở đầu bài thơ là không gian cảnh núi rừng khi chiều tối được nhìn từ tầm cao xa của bầu trời, từ cao xuống thấp. Đây là điểm nhìn quen thuộc trong thơ xưa. Câu thơ được gợi lên với bút pháp ước lệ quen thuộc trong thơ cổ đồng thời lại nói lên được đúng hoàn cảnh của Bác, mang những nét vẽ hiện đại.
+ Chiều tối là quãng thời gian cho sự trở về sau một ngày làm việc và lao động vất vả. Không gian đó con người sẽ tìm về gia đình để sum vầy, đoàn tụ và cùng nhau thưởng thức bữa tối ấm áp, quây quần.
+ Thế nhưng, buổi chiều, ánh nắng đã yếu ớt và chuẩn bị tắt hẳn, không gian trở nên dịu nhẹ hơn. Nó lại gợi lên cho ta cảm giác xốn xang và cô đơn hơn bao giờ hết. Khi mà mọi thứ đang vội vã trở về, Bác cảm thấy hiu quạnh vì mình ko có nơi để về, ko có ai chờ đợi, ngóng trông.
- Bên cạnh đó, Bác đã sử dụng bút pháp nghệ thuật quen thuộc của thơ xưa, vẽ lên nền trời chiều đang chuyển mình với hình ảnh cánh chim bay về rừng tìm chốn ngủ.
+ Trong thơ cổ khi viết về buổi chiều, các tác giả thường điểm xuyết bằng hình ảnh cánh chim để gợi nỗi buồn hiu quạnh, lấy không gian để gợi tả thời gian. Chúng ta từng bắt gặp cánh chim trong thơ xưa: “ Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi”( Bà Huyện Thanh Quan) hay cánh chim thoi thót trong Truyện Kiều của Nguyễn Du: “Chim hôm thoi thót về rừng”.
+ Với Bác, hình ảnh “cánh chim” không chỉ là hình ảnh ước lệ mà hiện lên 1 cách sinh động, có trạng thái và hoàn cảnh cụ thể. Đó là cánh chim mệt mỏi sau 1 ngày dài để kiếm ăn. cánh chim ấy vẫn gắng gượng để tìm về 1 chốn bình yên. Vì thế mà có người đã cho rằng cánh chim của Bác đã bước ra từ thế giới siêu thực ước lệ để trở về với hiện thực gần gũi.
- Hình ảnh “chòm mây” là hình ảnh quen thuộc trong thơ ca truyền thống và hiện “đại.
+ Nhà thơ Đỗ Phủ đã từng viết “ Mây sa sầm xuống mặt đất” hay 1 áng mây trong cảnh chia li tiễn biệt của Đây thôn vĩ dạ ( Hàn Mặc Tử): “ Gió theo lối gió, mây đường mây”.
+ Nhưng cũng giống như hình ảnh cánh chim, chòm mây của Bác cũng có thần thái riêng của nó. Nó vừa có sự cô đơn lẻ loi, đang lưỡng lự, đầy phân vân giữa 1 bầu trời rộng rãi, khoáng đạt. Vừa gợi ra sự thư thái, nhẹ nhàng, yên ả.
+ Còn hình ảnh “chòm mây trôi nhẹ”, lời thơ Nam Trân dịch đã uyển chuyển linh hoạt nhưng vẫn chưa lột tả được chữ “cô vân” – đám mây lẻ loi và chưa thể hiện được ý nghĩa của từ láy “mạn mạn” trong nguyên tác. Điều đó chứng tỏ ngôn ngữ thơ Hồ Chí Minh vô cùng hàm súc.
=> Với 1 bút pháp chấm phá cổ điển, Bác đã vẽ được bức tranh thiên nhiên miền sơn cước, vừa phảng phất cái nét u buồn quạnh hiu vừa đầy nét thơ mộng, lãng mạn vì ‘‘người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”. Nhưng đằng sau bức tranh thiên nhiên ta thấy bóng dáng của người tù HCM: dù trong 1 hoàn cảnh xiềng xích tù đầy, ta vẫn thấy ở Người 1 phong thái ung dung, tự tại cùng 1 tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, 1 tình yêu tha thiết với thiên nhiên, với cuộc đời.
2. Hai câu thơ cuối
- Nếu bức tranh thiên nhiên phần đầu bài thơ có phần ảm đạm, buồn vắng quạnh thì phần thơ cuối này hoàn toàn ngược lại: Đó là một sự chuyển biến, vận động một cách đầy bất ngờ. Điểm nhìn cũng có sự thay đổi: từ tầm cao xa của bầu trời đã chuyển thành không gian của núi rừng.
- Bên cạnh đó, hình ảnh cô em xóm núi xay ngô tối đã đem đến cho bức tranh buổi chiều tối một vẻ đẹp khỏe khoắn lạc quan. Bản dịch thơ dịch “sơn thôn” là “thiếu nữ” đã làm mất đi sự trang trọng, hàm súc của thơ Đường.
- Đặc biệt là hình ảnh “lò than rực hồng” đã trở thành trung tâm, tâm điểm của bức tranh. Chính hình ảnh này đã làm cho bức tranh cuộc sống không còn u tịch, tĩnh lặng như những bức họa về cuộc sống trong thơ cổ.
+ Chữ “hồng” đã trở thành nhãn tự của bài thơ.
+ Một chữ “hồng” mà đem đến ánh sáng, hơi ấm, niềm vui để xua tan bóng đêm, không khí lạnh và nỗi buồn hiu quạnh. Bút pháp nghệ thuật của Bác ở hai câu cuối có một nét đặc sắc rất đáng lưu ý.
- Giữa câu ba và câu bốn có những cụm từ lặp lại theo hình thức điệp liên hoàn: “ma bao túc” và “bao túc ma hoàn”. Hình thức này đã tạo nên kết cấu vòng tròn giữa hai câu thơ, gợi lên sự cảm nhận về vòng quay đều đều của chiếc cối xay ngô và từ vòng quay ấy gợi lên sự luôn chuyển của thời gian.
=> Trước cảnh vật và cuộc sống con người nơi xóm núi, trong lòng tác giả dâng lên dạt dào cảm xúc. Qua đó, người đọc thấy được vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh: tha thiết yêu thiên nhiên, cuộc sống, con người.
B. Kết bài
- Khẳng định giá trị của bài thơ
- Tình cảm của em dành cho bài thơ
