Chương 1: Tôi sống độc lập từ thuở bé. Một sự ngỗ nghịch đáng ân hận suốt đời.
Dế Mèn sinh ra cùng một lứa với hai người anh. Sinh ra được ba ngày thì mẹ cho ba anh em ra ở riêng . Mẹ dẫn ba anh em đi và mẹ đem đặt mỗi đứa vào một cái hang đất ở bờ ruộng phía bên kia, chỗ trông ra đầm nước mà mẹ Dế Mèn đã chịu khó đào bới, be đắp tinh tươm thành hang, thành nhà cho ba anh em . Dế Mèn là em út, bé nhất nên được mẹ sau khi dắt vào hang, lại bỏ theo một ít ngọn cỏ non trước cửa, để nếu có bỡ ngỡ, thì đã có ít thức ăn sẵn trong vài ngày . Dế Mèn lấy làm thích thú và sung sướng vì được sống độc lập.
Dế Mèn có tính hay nghịch, thích trêu chọc người khác. Một lần trêu chị Cốc, Mèn đã gây ra cái chết thương tâm cho Dế Choắt. Sau cái chết của Choắt, Mèn cảm thấy vô cùng ân hận.
Chương 2: Cuộc phiêu liêu bấy ngờ. Làm đồ chơi cho trẻ con mà không biết. Lại anh Xiến Tóc cho tôi một bài học mới.
Đúng lúc Mèn ăn năn hối lỗi, tự hứa từ nay sẽ làm việc một cách có suy nghĩ thì Mèn bắt bởi hai đứa trẻ. Xong anh em nhà ấy đem tôi sang cho "giáp chiến" với một cậu dế nhà bên cạnh. Từ khi đó Dế Mèn được tung hô là “ Nhà vô địch” không còn biết đâu là phải trái . Một lần , mặc cho Xiến Tóc khuyên nhủ , Mèn vẫn phất lờ lời của Xiến Tóc đã đánh cho chú dế con suýt chết. Đến tối hô sau Mèn đã bị bác Xiến Tóc dạy cho một bài học ằng cách cắt cụt hai sợi râu. Bài học vừa đắt, vừa đau ấy đã làm Mèn hoàn toàn tỉnh ngộ. Mèn vô cùng ăn năn, , muốn tìm cách thoát khỏi tù. Cuối cùng thì cơ hội đã đến, giúp Mèn thoát khỏi bọn trẻ con.
- Chương 3: Thoát khỏi cái lòng tù. Giữa đường dẫu thấy bất bằng mà tha. Mẹ kính mến của con ơi.
Thoát khỏi đám trẻ con, Dế Mèn tìm đường về nhà nhà. Trên đường đi, Mèn gặp chị nhà Trò đang khóc vì bị đám nhện đe dọa vì món nợ truyền đời . Mèn đã giúp nhà Trò hết nợ nần. Về nhà, gặp lại mẹ, Mèn đã kể hết cho mẹ nghe những chuyến phưu lưu mà mình vừa trải qua và bày tỏ mong muốn được đi phưu lưu tới một vùng đất mới lạ . Mẹ sung sướng vì thấy Mèn trưởng thành . Mèn hứa với mẹ từ nay sẽ tu tỉnh như lời mẹ dặn. “
- Chương 4: Ông anh cả và ông anh hai của Mèn. Tri âm không đợi mà gặp.
Thăm hỏi mẹ xong, Mèn liền đi thăm hai ông anh và các anh em khác. Mèn muốn tìm một người bạn để lên đường du lịch. Tình cờ Dế Mèn gặp Dế Trũi đang đánh nhau với hai mụ Bọ Muỗm,Hai mụ Bọ Muỗm vừa xông vào vừa kêu om sòm. Mèn đã cứu Dế Trũi thoát khỏi hai mụ Bọ Muỗn gây ra. Hai bên mến nhau vì tình nghĩa , trọng nhau vì tài , đã kết nghĩa anh em. Mèn Và Trũi lên đường, đây là chuyến rời quê hương lần thứ hai của Dế Mèn.
- Chương 5: Một sự vô ý rất nguy hiểm. Địa thế và tình hình xóm lầy lội,vì lẽ gì mà Mèn và Trũi trốn đi được.
Hai anh em cứ ngày đi đêm nghỉ. Vừa đi, vừa say ngắm dọc đường. Gặp một con sông lớn, hai anh em đã lấy những cánh sen ghép lại thành một chiếc bè lớn để đi.
Nhưng gió đẩy bè ra giữa vùng nước trắng mênh mông. Suốt mười ngày liền, hai anh em không có chút gì để ăn. Trũi nghĩ bụng để Mèn ăn 2 đôi càng của mình . Đúng lúc vừa đói vừa mệt, tưởng không còn sống nổi thì sóng đã đánh dạt bè vào bờ. Hai anh em được nhìn thấy những đại diện của xóm Đầm Lầy là thầy đồ Cóc và Ếch Cốm đại vương. Đó là những kẻ ha y khoe khoang, khoác lác và tự đắc một cách dể hơi. Hai anh em bèn tính việc tẩu ngay khỏi xóm này.
- Chương 6: Tranh hùng với võ sĩ Bọ Ngựa. Chánh phó thủ lĩnh Châu Chấu. Thề rằng sinh tử có nhau.
Thoát khỏi xóm Đầm Lầy, hai anh em đi tới cùng Cỏ May. Đây là vùng có tinh thần thượng võ. Gặp đúng dịp hội lễ, cả vùng đang thi võ kén người giỏi nhất để đứng ra coi sóc việc chung trong vùng. Vì mắc mớ với Bọ Ngựa và Bọ Muỗm mà Mèn và Trũi đành phải thi, tình cờ cả hai anh em cùng chiến thắng và trở thành chánh, phó tổng Châu Chấu. Đến mùa đông khi cái rét tràn về tất cả đều phải đi ẩn nấp. Nhiều người đã bị chết cóng rất đau thương mà vẫn chưa tìm được nơi trú ngụ. Vì tranh chấp chỗ tránh rét, dế Trũi đã bị Châu Chấu Voi bắt làm tù binh. Mèn cũng từ biệt các bạn ở tổng Châu Chấu để đi tìm em kết nghĩa.
- Chương 7: Tâm sự bác Xiến Tóc chán đời, các cớ kiến cho Mèn lại lên đường.
Mèn ngược lên phía Bắc, ròng rã mấy mùa qua nhiều miền khác nhau mà vẫn không tìm thấy Trũi. Tình cờ gặp bác Xiến Tóc Mèn không thể tin được bác Xiến Tóc gai ngạnh, khắc khổ trước kia “giữa đường dẫu thấy bất bình mà tha” bây giờ gặp khó đâm chán đời, sống buông thả cùng lũ bướm và ve sầu. Tâm sự cùng bác Xiến Tóc, được biết tin tức của Trũi và các bạn Châu Chấu Voi là những người tốt, Mèn lại tiếp tục lên đường. Tuy nhiên, ngay sau đó vì bất cẩn Mèn lại bị Chim Trả quắp đi.
- Chương 8: Mèn bị tù. Những sự xảy ra cho Mèn khi bị giam trong hầm kín của lão Chim Trả. Xa nhau gặp lại.
Mèn bị Chim Trả bắt về làm quản gia ngày cũng như đêm phải ngồi trong hang kín hát rống lên để không cho ai dám vào nhà. Tình cờ Trũi đi qua nhận ra tiếng hát của Mèn. Truĩ và các bạn Châu Chấu Voi đã tìm cách cứu Mèn thoác khỏi hầm kín. Anh em gặp lại nhau càng thêm thấm thía lời thề ngày trước từ đây sống chết có nhau.
- Chương 9: Lại một chuyện rủi ro với các bạn Kiến. Sự tức giận của mấy cô bé học trò. Ai có công nhất.
Mèn hiểu ra những ai có lòng tốt đều thích làm ăn yên ổn. Lý tưởng của cuộc đời là tất cả muôn loài cùng kết thành anh em, bầu bạn. Các bạn Kiến cần cù, chăm chỉ, đã nhanh chóng đi truyền tin và được đông đảo mọi người nhiệt liệt ủng hộ. Ai nấy đều hát ca và hiểu rằng mục đích của cuộc đời là hoạt động.
- Chương 10: Mấy dòng tạm biệt của tập kí.
Các bạn đồng tâm đã rời đi mỗi người một ngả, nhưng ai đi đâu cũng không còn thấy lẻ loi mà chỉ cảm thấy vui, đầm ấm vì đâu cũng có bạn. Mèn trở về quê hương, mẹ và anh hai đã mất, anh cả đã thay đổi rất nhiều và rất tự hào vì có cậu em làm nên sự nghiệp. Mèn ước ao chuyến phiêu lưu lần thức ba là một chuyến phiêu lưu hòa bình để xem xét các phong tục, nghiên cứu văn hóa của từng vùng.
