Nguyên nhân:

Sau khi kí hiệp ước Hac-mang và Patonot - Pháp thiết lập chế độ bảo hộ và bộ máy chính quyền thực dân trên Bắc Kì và Trung Kì.   

- Nhân dân, các quan lại, văn thân, sĩ phu yêu nước: tiếp tục đấu tranh.

- Triều đình: chuẩn bị mọi công tác để chống Pháp. Gồm có 2 bộ phận: Phái chủ hòa và phái chủ chiến. Phải chủ chiến mạnh tay hành động, loại bỏ những ông vua thân Pháp, đưa vua Hàm Nghi lên ngôi. Chuẩn bị lực lượng để kháng chiến chống Pháp.

- Pháp quyết định tiêu diệt phái chủ chiến.

- Biết được ý đồ của Pháp nên Tôn Thất Thuyết quyết định ra tay trước.

Diễn biến:

- Đêm 4, rạng 5-7-1885, phải chủ chiến tấn công quân Pháp tại kinh thành Huế nhưng thất bại.

- Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi chạy ra Sơn Phòng Tân Sở (Quảng Trị).

- Ngày 13-7-1885: Tôn Thất Thuyết lấy danh vua Hàm Nghi ban chiếu Cân Vương.

- Từ đó thổi bùng lên ngọn lửa yêu nước trong nhân dân thành phong trào Cần Vương sôi nổi.

Kết quả:

- Vua Hàm Nghi bị bắt và đi đày sang An-giê-ri

- Có quy mô và trình độ tổ chức cao hơn 

Nguyên nhân bùng nổ:

- Khi Pháp xâm lược Việt Nam, nội bộ nhà Nguyễn chia làm 2 phái: chủ hoà (đứng đầu là Tự Đức-chiếm đa số) và chủ chiến (đứng đầu là Tôn Thất Thuyết).

- Phái chủ chiến nuôi hi vọng đánh Pháp giành lại chủ quyền:

+ Tích cực xây dựng lực lượng, tích trữ lương thực, khí giới.

+ Thẳng tay trừng trị những kẻ thân Pháp, đưa Ưng Lịch lên làm vua, hiệu là Hàm Nghi.

- Pháp tìm mọi cách tiêu diệt phái chủ chiến, buộc Tôn Thất Thuyết phải ra tay:

+ Đêm mùng 4 rạng mùng 5/7/1885, Tôn Thất Thuyết hạ lệnh tấn công toà Khâm Sứ và đồn Mang Cá.

+ Pháp nhất thời rối loạn sau đó phản công. Tôn Thất Thuyết phải đưa Hàm Nghi ra Tân Sở (Quảng Trị)

- 13/7/1885, lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi, Tôn Thất Thuyết ra "chiếu Cần Vương" kêu gọi văn thân, sĩ phu và nhân dân đứng lên giúp vua cứu nước.

`\to` Hưởng ứng "chiếu Cần Vương", một phong trào yêu nước diễn ra sôi nổi cuối thế kỉ XIX: Phong trào Cần Vương, mặc dù diễn ra với danh nghĩa Cần Vương nhưng thực chất đây là phong trào yêu nước chống Pháp mang tư tưởng "trung quân ái quốc".

Diễn biến:

- Cuối 1886, Tôn Thất Thuyết sang Trung Quốc cầu viện.

- 11/1888, vua Hàm Nghi bị bắt và lưu đày sang An-giê-ri.

- 1896, khởi nghĩa Hương Khê thất bại, phong trào Cần Vương chấm dứt.