Cau a
Đau đớn thay phận đàn bà,
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.
Số phận người phụ nữ dưới chế độ phong kiến xưa là vậy. Họ đâu được tự quyết định số phận của mình. Cuộc đời của những người phụ nữ không khi nào được vui vẻ, hạnh phúc chưa bao giờ đến với họ. Các thi nhân xưa đã nóỉ giúp họ những nỗi bất hạnh. Nổi tiếng nhất có thể nhắc đến ba tác phẩm là: Độc Tiểu Thanh kí (Nguyễn Du), Cung oán ngâm khúc (Nguyễn Gia Thiều), Chinh phụ ngâm khúc (Đặng Trần Côn – Đoàn Thị Điểm).
Xã hội phong kiến là xã hội nhiều bất công, loạn lạc. Chiến tranh xảy ra liên miên, lại có nhiều hủ tục trói buộc con người, đặc biệt là người phụ nữ. Không ai có thể quên những cuộc chiến tranh tranh hùng, đòi bá, những cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra như bão táp vào thế kỉ XVII, XVIII – thời đại của những Nguyễn Du, Nguyễn Gia Thiều, Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm.. Và cũng không ai quên được những lệ luật tam tòng, tứ đức thúc ép người phụ nữ trong khuôn khổ gò bó của lễ nghĩa, tôn ti. Cả ba tác phẩm trên đều được ra đời trong hoàn cảnh như vậy. Những người phụ nữ với những tình cảnh khác nhau, mỗi người một nỗi bất hạnh, nhưng tất cả đều chung một kết thúc không có hậu làm đau xót lòng người.
Độc Tiểu Thanh kí của Nguyễn Du viết về người con gái tài sắc, sống vào đời nhà Minh (Trung Quốc). Nàng họ Phùng, lấy lẽ một người cũng mang họ như vậy. Vì tránh tên chồng nên gọi là Tiểu Thanh, về nhà chồng nàng không được ngày nào sống bình yên mà luôn bị vợ cả ghen ghét. Tiểu Thanh bị bắt lên ở một ngôi nhà trên núi Cô Sơn, cạnh Tây Hồ, tỉnh Chiết Giang, chẳng bao lâu nàng buồn mà chết. Lúc ấy nàng mới mười tám tuổi. Trong một lần đi sứ sang Trung Quốc đứng trước Tây Hồ mà Nguyễn Du đã làm bài thơ này để thương xót cho người phụ nữ hồng nhan mà bạc mệnh này. Còn người phụ nữ trong Chinh phụ ngâm tuy có chồng nhưng cuộc sống vợ chồng đầm ấm đã bị chiến tranh phá vỡ, người chồng phải tòng quân cho cuộc chiến phi nghĩa này. Người chinh phụ ở nhà chỉ biết ngóng trông mòn mỏi, nên vì thế mà tác phẩm có tên Chinh phụ ngâm – khúc ngâm của nỗi lòng. Cũng đề cập đến số phận người phụ nữ nhưng Nguyễn Gia Thiều lại dựng lên tác phẩm với tấn bi kịch của người cung nữ từng được vua sủng ái, nhưng sau đó đã bị lãng quên và vứt bỏ. Ba người con gái này tuy năm trong hoàn cảnh khác nhau nhưng họ lại cùng chung một số phận. Đó là người phụ nữ không có quyền quyết định hạnh phúc cho mình. Mặt khác, xã hội lại đối xử rất tàn nhẫn,, coi người phụ nữ như một thứ hàng hoá.
Cau b
Trong chúng ta có lẽ không mấy ai là không biết đến những câu thơ của Xuân Diệu, những câu thơ khiến cho bao thế hệ trẻ phải đắm say. Điều gì đã giúp Xuân Diệu giành được sự ngưỡng mộ, mê say của bạn thơ? Nếu đọc nhận xét sau đây của Thế Lữ, ta sẽ rõ điều mà ta đang băn khoăn tự hỏi kia: “Kinh nghiệm Đông và Tây, truyền thống và hiện đại, kết tinh ở một tâm hồn nghệ sĩ khát khao giao cảm với đời đã giúp cho Xuân Diệu khám phá được nhiều biến thái tinh vi của thiên nhiên cũng như nội tâm con người và thể hiện được những vần thơ ít lời, nhiều ý, súc tích như đọng lại bao nhiêu tinh hoa”.
Kinh nghiệm Đông và Tây, hay nói cách khác là truyền thông và hiện đại, lại được kết tinh ở một hồn thơ nghệ sĩ khát khao giao cảm với đời, Những điều kiện tuyệt vời đó đã khiến Xuân Diệu khám phá được nhiều biến thái tinh vi của thiên nhiên cũng như súc tích như một nội tâm của con người và viết nên những câu thơ ít lời nhiều ý, súc tích như đọng lại nhiều là tinh hoa. Chính sự kết hợp hài hoà truyền thống và hiện đại, giữa tài năng và tâm hồn đã giúp Xuân Diệu viết nên những câu thơ đạt đỉnh cao trong sự tương ứng giữa nội dung và nghệ thuật. Vậy thì làm sao mà không nhỏ, không yêu, không say mê những câu thơ như vậy. Đương thời, khi Xuân Diệu mới xuất hiện, Hoài Thanh đã viết: Xuân Diệu đến giữa chúng ta tới nay đã ngót năm năm mà những tiếng khen vẫn chưa ngớt. Người khen, khen hết sức, người chế, chế không tiếc lời. Song với những người chê, Xuân Diệu có thể trả lời theo kiểu Lamartine: Đã có những thanh niên, thiếu nữ hoan nghênh tôi (Hoài Thanh). Không chỉ có thể, không chỉ có những thanh niên, thiếu nữ ủng hộ, say mê Xuân Diệu, mà ngày nay tựu chung chúng ta đều công nhận ý kiến của Hoài Thanh: Xuân Diệu là đỉnh cao trong phong trào Thơ mới, mới nhất trong các nhà thơ mới. Ý kiến của Thế Lữ hoàn toàn đúng, đồng thời giúp ta có một cách nhìn toàn diện, đầy đủ hơn sự nghiệp văn chương đồ sộ của Xuân Diệu.
Vốn sinh ra ở thời đại phức tạp Âu Á tranh nhau, Đông Tây xáo trộn mà trong đó phương Tây đã dần dần thắng thế, Xuân Diệu đã hấp thụ một nền văn hoá phương Tây, đặc biệt là văn hoá Pháp và chịu ảnh hưởng sâu đậm thi ca Pháp là một điều tất nhiên. Song Xuân Diệu lại còn xuất thân trong một gia đình nhà nho, mà bố là ông đồ Nghệ nên ảnh hưởng của phường Đông vẫn bắt rễ sâu trong lòng Xuân Diệu, mặc dù bằng ảnh hưởng tư tưởng thẫm mĩ phương Tây. Có như vậy, thì chúng ta mới có những câu thơ lục bát vừa dân dã và duyên dáng này:
Không gian như có dây
Bước đi sẽ đứt, động hờ sẽ tiêu
Êm êm chiều ngẩn ngơ chiều
Lòng không sao cả, hiu hiu khẽ buồn...
(Chiều)
Bóng dáng thơ lục bát của ông cha đi vào thơ Xuân Diệu thật nhuần nhuyễn, tự nhiên. Nỗi buồn ngẩn ngơ, hiu hiu của buổi chiều tà này cũng rất gắn với buổi chiều Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan, một nỗi buồn truyền thống. Song với Xuân Diệu thì nỗi buồn ấy đã có những nét khác biệt, nó run rẩy, nhẹ nhàng muốn nép mình lại không gian như có dây tơ: bước đi sẽ đứt, động hờ sẽ tiêu. Mối rung cảm quá ư tinh tế này ta chỉ có thể gặp ở Xuân Diệu mà thôi. Thế đây, trong cải cũ có cái mới, trong cái truyền thông có cái hiện đại, trong cái hôn từ ngàn xưa lại có những rung cảm rất riêng của cái tôi thi sĩ.
