A . Kiến thức chung
- Tác giả:
+ Huy Cận là 1 trong 4 đỉnh cao của phong trào thơ mới
+ Là nhà thơ tiêu biểu cho nền thơ hiện đại Việt Nam từ sau năm 1945:
*Trước Cách mạng tháng Tám,thơ ông giàu chất triết lí, thấm thía bao nỗi buồn, tràn ngập cái sầu nhân thế.
*Sau Cách mạng, thơ Huy Cận dạt dào niềm vui, là bài ca vui về cuộc đời, là bài thơ yêu thiên nhiên, con người và cuộc sống.
- Hoàn cảnh sáng tác: giữa năm 1958
+ khi miền Bắc tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội
+ Huy Cận có chuyến đi thực tế dài ngày ở vùng mỏ Quảng Ninh .
- Xuất xứ: in trong tập thơ “ Trời mỗi ngày lại sáng “ ( 1958 )
- Nội dung: bài thơ khắc họa nhiều hình ảnh đẹp , tráng lệ ; thể hiện sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người lao động , bộc lộ niềm vui , sự tự hào của nhà thơ trước đất nước và sự sống .
-Nghệ thuật: + sáng tạo hình ảnh thơ bằng liên tưởng , tưởng tượng phong phú , độc đáo .
+ âm hưởng khỏe khoắn , hào hùng , lạc quan .
- Bố cục: bài thơ được viết theo trình tự thời gian , không gian của một chuyến ra khơi của đoàn thuyền từ lúc hoàng hôn đến bình minh đó cũng là một nhịp tuần hoàn của vũ trụ .
+ Phần 1 (2 khổ thơ đầu): cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi.
+ Phần 2 (3 khổ thơ tiếp): cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển trong đêm
+Phần 3 (2 khổ thơ cuối): cảnh đoàn thuyền đánh cá trở trong bình minh .
- Chủ đề: qua việc miêu tả cảnh lao động đánh cá của người ngư dân vùng biển Hạ Long, bài thơ ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên đất nước, sự giàu có của biển khơi, ngợi ca khí thế lao động hăng say .
- Bài thơ như một khúc tráng ca về thiên nhiên và con người lao động .
B . Phân tích chi tiết
1 . Cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi.
1.1 . Khổ 1 . Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then , đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi .
@Bốn câu thơ đầu có kết cấu gọn gàng, cân đối:
+ 2 câu thơ tả cảnh .
+ 2 câu thơ nói về con người .
@Hai câu thơ đầu : khung cảnh hoàng hôn trên biển, cũng chính là thời điểm mà đoàn thuyền đánh cá ra khơi:
-Hình ảnh so sánh “ mặt trời như hòn lửa” : gợi tả hình dáng, màu sắc của mặt trời – mặt trời như một quả cầu lửa đang lặn dần vào lòng biển cả .
+Mở ra một buổi chiều hoàng hôn rực rỡ, ấm áp và cũng không kém phần tráng lệ; hoàn toàn khác với thơ của Huy Cận trước đây cũng như một số nhà thơ trung đại khác .
+Mặt trời vốn là thiên thể kì vĩ nhưng khi được so sánh với ngọn lửa => trở nên gần gũi, quen thuộc với con người .
-Phép nhân hóa và qua “sóng cài then”, “đêm sập cửa”:
+Những con sóng chạy dài trên biển như những then cài cửa .
+Màn đêm buông xuống thì tựa như cánh cửa lớn
→Không gian biển đêm như ngôi nhà lớn và con người đi trên biển như đang đi trên chính ngôi nhà của mình .
↔Hai câu thơ đầu vẽ nên một bức tranh thiên nhiên kì vĩ , rộng lớn nhưng vẫn rất gần gũi với con người; qua đó còn thể hiện tình yêu thiên nhiên, tình yêu cuộc sống của tác giả.
@Hai câu thơ tiếp: khi vũ trụ, thiên nhiên bước vào trạng thái nghỉ ngơi là lúc một ngày mới của con người lao động bắt đầu. Thiên nhiên vũ trụ là phông nền cho con người xuất hiện => làm nổi bật tư thế lao động của con người trước biển cả . Cảnh và người tưởng như đối lập nhau nhưng lại hòa hợp, cảnh là phông nền để làm nổi bật lên con người như một tâm điểm của một bức tranh, một bức tranh con người lao động khỏe khoắn, vui tươi và ngập tràn thanh âm, rực rỡ sắc màu.
-Từ “lại” mang hai ý nghĩa:
+ Đoàn thuyền ra khơi tuần tự, nhịp nhàng như nhịp sóng không bao giờ nghỉ. à đây là hoạt động thường nhật, diễn ra đều đặn và thường xuyên.
+ Tạo sự đối lập: thiên nhiên bước vào trạng thái nghỉ ngơi, thư giãn thì con người lại bắt đầu một ngày làm việc mới. àCảnh và người tưởng như đối lập nhau nhưng lại hòa hợp, cảnh là phông nền để làm nổi bật lên con người như một tâm điểm của một bức tranh, một bức tranh con người lao động khỏe khoắn , vui tười và ngập tràn thanh âm rực rỡ sắc màu.
-Không chỉ một vài chiếc thuyền ra khơi mà là cả “đoàn thuyền” nối đuôi nhau căng buồm đón gió. à Sự đoàn kết cùng với khí thế mạnh mẽ của con người trong lao động tập thể
-Với khí thế lao động hứng khởi con người đã cất cao tiếng hát “câu hát căng buồm cùng gió khơi”:
+Tiếng hát bay cao, vang vọng trên sóng nước mênh mông hòa cùng gió đưa thuyền lướt sóng khiến biển đêm không cô quạnh , lạnh lẽo mà náo nhiệt, vui tươi.
+Câu thơ là hình ảnh ẩn dụ chuyển đổi cảm giác được dựng nên nhờ trí tưởng tượng phong phú ông đã lấy cảm nhận của thị giác để miêu tả cho cảm nhận của thính giác. Huy Cận đã cụ thể hóa tiếng hát của những con người lao động; câu hát là niềm vui, sự say mê, hứng khởi, phấn chấn của con người lao động ; tiếng hát khỏe khoắn đã tạo nên sức mạnh cùng gió khơi thổi căng cánh buồm, đưa con thuyền ra khơi.
→Con người không hề nhỏ bé trước thiên nhiên, biển cả bí ẩn ,dữ dội mà trái lại họ đã làm chủ hoàn cảnh, chủ động chinh phục biển khơi .
↔Với tài quan sát cùng trí tưởng tượng bay bổng, trái tim nhạy cảm và tài nghệ thuật điêu luyện, Huy Cận đã nên bức tranh biển đêm vừa diễm lệ, huy hoàng, hùng vĩ vừa ấm áp , tràn đầy niềm vui, lạc quan của người lao động .
1.2 . Khổ 2 . Hát rằng : cá bạc biển Đông lặng,
Cá thu biển Đông như đoàn thoi Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng
Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi !
@Niềm vui lao động và sự giàu đẹp của biển khơi .
-“biển Đông lặng”: cầu cho trời yên biển lặng để chuyến ra khơi an toàn, may mắn .
Với sự liên tưởng, tưởng tượng đầy sáng tạo, cùng với hàng loạt hình ảnh nghệ thuật (liệt kê, so sánh, ẩn dụ nhân hóa) nhà thơ đã vẽ nên hình ảnh đàn cá với hình dáng, màu sắc phong phú, lộng lẫy, rực rỡ đến huyền ảo:
-Hình ảnh so sánh “Cá thu biển Đông như đoàn thoi” cá thu thân dẹt, hình thoi lướt rất nhanh trên mặt biển như con thoi đang chạy đi chạy lại trên khung cửi dệt vải
-Nghệ thuật nhân hóa trong câu “Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng”:
+ cá đi biển là cá dệt biển
+cá vào lưới là cá dệt lưới
→Trí tưởng tượng mãnh liệt đã chắp cánh cho hiện thực khách quan trở nên bay bổng, lung linh tôn thêm vẻ đẹp, sự giàu có của biển đảo quê hương .
@Ra khơi khi màn đêm đã buông xuống, thiên nhiên vũ trụ đi vào trạng thái nghỉ ngơi nhưng những người dân chài vẫn hào hứng, đầy khí thế.
- Câu hát
+ thể hiện niềm vui lao động, tinh thần lạc quan
+ câu hát khỏe khoắn tiếp xúc cho gió làm căng cánh buồm
+ niềm tự hào của những con người được làm chủ biển đảo quê hương
-Câu thơ cuối “Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi”
+ là lời gọi cá vào lưới đầy thiết tha, trìu mến
+ mong ước thu được thành quả lớn trong chuyến ra khơi, đánh bắt được nhiều cá .
2 . Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển.
2.1 . Khổ 3 . Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng
Ra đậu dặm xa dò bụng biển
Dàn đan thế trận lưới vây giăng .
-Hai câu thơ đầu: gợi ra trước mắt chúng ta hình ảnh đoàn thuyền đánh cá bề thế, hùng dũng đang băng băng lướt sóng.
+Bút pháp phóng đại và giúp con thuyền vốn nhỏ bé trở nên kỳ vĩ, lớn lao ngang tầm vũ trụ.
+Gian thật khoáng đạt:
·chiều cao: “mây cao”
·chiều rộng “biển bằng”
·chiều sâu: “bụng biển”
→Thiên nhiên như mở rộng ra, mênh mông, trên trời cao có trăng sáng tỏ, dưới là biển rộng bao la và đoàn thuyền đã lướt băng băng giữa khoảng cao rộng ấy .
-Hình ảnh “ buồm trăng”
+được xây dựng trên sự quan sát thực tế cùng sự cảm nhận lãng mạn của tác giả .
+Từ xa nhìn lại , trên biển có lúc thuyền đi vào khoảng sáng của vầng trăng . Trăng và cánh buồm như hòa vào nhau , trăng trở thành “buồm trăng”.
→Vẻ đẹp thiên nhiên làm nhòa đi cánh buồm vất vả , cũ kĩ khiến công việc vất vả trở nên nhẹ nhàng, lãng mạn . Con người và vũ trụ đã hòa hợp, không tách rời nhau .
-Nghệ thuật nhân hóa và các động từ mạnh “ lái”, “ lướt” khiến cho đoàn thuyền trở nên mạnh mẽ lớn lao như một đoàn quân ra trận. Con thuyền hòa nhập vào thiên nhiên nhưng lại không hề bị lấn át , nhỏ bé mà trái lại nó trở thành một hình ảnh trung tâm vừa đẹp , vừa khỏe khoắn , vừa nên thơ .
-Đoàn thuyền ấy càng đẹp, càng thơ khi có gió làm người bánh lái, có trăng làm cánh buồm: Con thuyền không chỉ là của “ta” mà đã trở thành con thuyền của thiên nhiên . Dường như thiên nhiên đã cùng với con người , thay thế con người chỉ huy và điều khiển con thuyền .
→Nếu đoàn thuyền ra khơi , thiên nhiên đã chìm vào trạng thái nghỉ ngơi “mặt trời xuống biển”, “sóng cài then”, “đêm sập cửa” thì giờ đây con người đã đánh thức thiên nhiên, làm sống động vũ trụ để thiên nhiên , vũ trụ cùng lao động với con người .
→Lòng tin yêu con người , cuộc sống và trí tưởng tượng bay bổng đã giúp nhà thơ xây dựng được những hình ảnh thư tuyệt đẹp và giàu ý nghĩa .
@Hai câu thơ tiếp : con thuyền ra khơi xa “ ra đậu dặm xa “ tìm luồng cá mới “ dò bụng biển “ với tư thế đầy tự tin mong muốn làm giàu cho quê hương , đất nước .
-Các động từ “ ra đậu”, “dò”, “dàn đan”, “vây giăng”, “thế trận”: Công việc đánh cá diễn ra khẩn trương, nghiêm túc như một trận đánh chinh phục biển khơi .
→Họ lao động vất vả với tất cả lòng dũng cảm, sự hăng say với công việc và tâm hồn phơi phới .
↔Tài năng sáng tạo, tình yêu thiên nhiên, sự gắn bó của con người lao động với vùng biển Quảng Ninh giàu đẹp .
2.2 . Khổ 4 . Cá nhụ cá chim cùng cá đé ,
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng ,
Cái đuôi em quẫy trăng vàng chóe .
Đêm thở : sao lùa nước Hạ Long .
@Bức tranh lao động được tô điểm bằng vẻ đẹp của thiên nhiên.
@Ba câu thơ đầu: những loài cá đang vùng vẫy trên mặt biển mênh mông.
-Nghệ thuật liệt kê: loài cá khác nhau “cá nhụ”, “cá chim”, “cá đé” : Sự giàu có của biển cả .
-Sự phối sắc tài tình qua việc sử dụng các tính từ chỉ màu sắc “ đen hồng”, “vàng chóe” đã tạo nên bức tranh sơn mài nhiều màu sắc , ánh sáng lung linh huyền ảo như trong cổ tích .
-Nghệ thuật ẩn dụ qua hình ảnh “ đuốc đen hồng “ khiến ta hình dung vây cá có đốm đỏ hồng như một ngọn đuốc lấp lánh trên biển khơi .
-Mỗi khi “ cái đuôi em quẫy “ ánh trăng như vàng hơn , rực rỡ hơn, biển cả như sống động hẳn lên .
→Mỗi loài cá như một bức kí họa tinh thần, không chỉ đơn giản là thứ sản phẩm vô tri được đánh bắt bởi bàn tay con người mà với những người dân chài thì cá là bạn, là những đứa “ em”, là niềm cảm hứng cho con người trong lao động và cũng chính là đối tượng thẩm mĩ cho thi ca .
@Câu thơ thứ tư: giờ đây cảnh không chỉ ở màu sắc , ánh sáng mà còn ở âm thanh. Trong cái nhìn say sưa với viển đêm , tác giả đã phát hiện ra một vẻ đẹp khác của biển
-Nghệ thuật ẩn dụ và nhân hóa :
+Tiếng sóng vỗ dào dạt, dâng cao rồi hạ thấp tựa nhịp thở biển đêm .
+Sóng biển rì rào va đập vào mạn thuyền; trăng, sao phản chiếu ánh sáng xuống mặt biển, mỗi khi sóng vỗ nhịp tưởng như sao trời đang “ lùa nước Hạ Long “
→Là sự độc đáo , mới lạ trong sáng tạo nghệ thuật .
→Bằng tâm hồn tinh tế tác giả đã cảm nhận được hơi thở của thiên nhiên, vũ trụ. Biển mang một vẻ đẹp huyền bí như trong thần thoại .
↔Chính không khí say sưa xây dựng đất nước của những năm đầu khôi phục và phát triển kinh tế là cơ sở hiện thực cho những cảm nhận lãng mạn của nhà thơ.
- 3 Khổ 5: Ta hát bài ca gọi cá vào,
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao.
Biển cho ta cá như lòng mẹ
Nuôi lớn đời ta tự buổi nào.
- Tinh thần lao động hăng say và lòng biết ơn biển
— “Ta hát bài ca gọi cá vào”
+ Gợi niềm vui, sự phấn chấn trong lao động
+ Người dân chài đã biến công việc nặng nhọc thành bài ca vui tươi
+ Niềm mong muốn sẽ bắt được được thật nhiều cá để làm giàu cho tổ quốc.
*Tiếng hát của người dân chài có khả năng kì diệu là gọi cá vào lưới
-“Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao”: gợi cảm nhận chất thơ bay bổng, lãng mạn
+ Không phải con người gõ thuyền để xua cá vào lưới mà là “trăng cao gõ”, trăng tan vào nước biển của tạo thành nhịp
-Nghệ thuật so sánh “Biển cho ta cá như lòng mẹ”
+ Biển cho con người tôm, cá, đem lại hạnh phúc cho con người
+ Biển cả không dữ dội, kì bí, đáng sợ mà như một người mẹ hiền
+ Biển không chỉ đẹp đẽ, giàu có mà rất ân tình, mẹ biển cả đã nuôi lớn chúng ta.
3 . Cảnh đoàn thuyền đánh cá trở về.
3.1 Khổ 6: Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng.
Vảy bạc đuôi vàng loé rạng đông,
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng.
*Cảnh thu hoạch cá
-“Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng”: người dân thu hoạch cá vào lúc trơi đã gần sáng.
+Nhịp thơ như nhanh hơn, gấp hơn
-Hình ảnh "kéo xoăn tay": như tạc nên một bức tượng ngư dân đầy sức sống, dáng người nghiêng mình trụ vững, dồn tất cả sức mạnh vào đôi cánh tay cuồn cuộn kéo lưới để thu hoạch được những mẻ cá tươi ngon nhất.
-Hình ảnh “chùm cá nặng”
+thành quả lao động bội thu, cho thấy lưới có rất nhiều cá
+ẩn chứa bao niềm vui tươi, sung sướng của người ngư dân trước thành quả mà họ đã tốn bao công sức mới thu hoạch được.
-Câu thơ “Vẩy bạc đuôi vàng lóe rạng đông” mang hai ý nghĩa
+ Sắc màu óng ánh từ những con cá tươi ngon đang ánh lên giữa rạng đông ngày mới
+ Những mẻ cá bội thu đang bừng lên rạng đông của biển àkéo lưới cũng là kéo bình minh lên, kéo tương lai lên
-Câu thơ “lưới xếp buồm lên đón nắng hồng” tạo một sự nhịp nhàng giữa sự lao động của con người với sự vận hành của vũ trụ. Con người muốn chia sẻ niềm vui với ánh bình minh.
+“nắng hồng”: nắng của này mới, của cuộc đời mới
- 2 Khổ cuối Câu hát căng buồm với gió khơi
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi
- Câu mở đầu khổ thơ cuối lập gần như nguyên văn câu cuối trong khổ thơ đầu
+ Tiếng hát lặp lại càng tô đậm không khí náo nức, phơi phới như một điệp khúc của một bài ca lao động
+ Thể hiện sự phấn khởi vì kết quả lao động sau một đêm làm việc hăng say
- Hình ảnh đoàn thuyền đánh cá hiện lên thật mạnh mẽ
- Nhân hóa và cường điệu: “Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời”
+ Khí thế khẩn trương, quyết tâm của người ngư dân
- Động từ “chạy đua”: sức lực của người dân vẫn còn dồi dào, khí thế lao động của họ vẫn rất hăng say. à Hình ảnh con người thật lớn lao, kỳ vĩ như những hình tượng trong sử thi, thần thoại.
*Đoàn thuyền được nhân hóa, cả mặt trời cũng tham gia vào cuộc chạy đua này và kết quả con người đã chiến thắng.
- Nâng cao tầm vóc của con người trước vũ trụ rộng lớn
- Vẻ đẹp bình minh trên biển
- Nhân hóa: “Mặt trời đội biển nhô màu mới”
+ Mặt trời từ từ nhô lên trên sóng nước xanh lam, chiếu tỏa ánh sáng rực rỡ, cảnh biển bừng sáng
+Sức mạnh của mặt trời vô cùng mạnh mẽ nó đang đổi biển mà lên
- Câu thơ: “Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi” gợi nhiều ý nghĩa:
+ Hàng triệu mắt cá thật phản chiếu ánh mặt trời rực rỡ, lấp lánh thì cả một vùng biển rộng hóa thành triệu triệu mặt trời con
+ Hàng triệu triệu gơn sóng cũng phản chiếu ánh bình minh rực rỡ giống như vô vàn mắt cá trên “muôn dặm phơi”
+ Mặt trời trong cảnh quan vũ trụ của Huy Cận chính là cái mắc cá khổng lồ đang phơi trên biển khơi.
→Hình ảnh thơ thật khi hoàng diễn tả, niềm vui của chiến thắng, của một chuyến ra khơi bình yên tốt đẹp.
MÌNH TỰ SOẠN, KHÔNG COPY CỦA BẤT CỨ AI CẢ! (hơn 3 nghìn chữ)
