Tự tình là bày tỏ tình mình, bày tỏ lòng mình. Ở trong bài thơ Tự tình II, nỗi niềm của nhân vật trữ tình được phơi trải trong một thời điểm đặc biệt:
Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn,
Thời gian “đêm khuya” gợi lên cái mênh mông, rợn ngợp, gợi cả sự u tối, nặng nề. Trong không gian vắng lặng tĩnh mịch ấy, tiếng trống cầm canh - vốn dĩ đều đặn và đơn điệu -“văng vẳng” dội vào hồn người, trở nên dồn dập, hối thúc -“trống canh dồn”. Ở đây, tiếng trống điểm canh đã được nghe bằng tâm trạng - bằng cả sự khắc khoải, mong ngóng của người đàn bà thao thức trong đêm.
Tiếng trống đánh thức tâm thức, nỗi chờ mong, khát khao, và dường như có cả sự thảng thốt, lo âu và tuyệt vọng của con người. Từ láy tượng thanh “văng vẳng” được đảo lên trước cụm từ “trống canh dồn” làm cho không gian đêm khuya như rộng lớn hơn, rợn ngợp hơn. Trong không gian quạnh quẽ ấy, nhân vật trữ tình càng trở nên cô đơn, trơ trọi.
Đối diện với không gian trống vắng trong “đêm khuya”, người đàn bà đang chờ đợi trong vô vọng ý thức rõ hơn hết trạng thái bẽ bàng:
Trơ cái hồng nhan với nước non.
