Thuở xưa ở vùng đất Lạc Việt có vị thần tên là Lạc Long Quân, con trai của thần Long Nữ sống ở dưới biển Đông. Thần hình rồng, sức khỏe phi thường và có nhiều phép lạ. Thỉnh thoảng thần lên sống trên cạn, giúp dân diệt trừ các loài yêu quái như Ngư Tinh, Hồ tinh, Mộc Tinh. Thần còn dạy dân cách trồng trọt và sinh sống. Âu cơ là một tiên nữ dòng dõi Thần Nông ở vùng núi cao phương Bắc. Nàng thích ngao du đây đó, những nơi có phong cảnh đẹp. Bên trai tài, bên gái sắc, họ yêu nhau rồi kết thành vợ chồng. Ít lâu sau, Âu Cơ sinh ra cái bọc trăm trứng, nở ra một trăm người con khôi ngô tuấn tú lạ thường. Chẳng cần bú mớm mà đàn con lớn nhanh như thổi, khỏe mạnh như thần. Một hôm, nhớ biển cả và cảm thấy mình không thể sống lâu trên cạn được, Lạc Long Quân đành từ biệt Âu Cơ để trở về chốn thủy cung. Âu Cơ một mình nuôi con. Ngày lại ngày qua, nàng sốt ruột trông ngóng chồng với tâm trạng buồn tủi. Cuối cùng, nàng gọi chồng lên mà than thở:

- Sao chàng nỡ bỏ thiếp mà đi, không cùng thiếp nuôi các con?! Lạc Long Quân ân cần giải thích:

- Ta vốn nòi rồng ở miền nước thẳm, nàng là dòng tiên ở chốn non cao. Kẻ trên cạn người dưới nước, tính tình tập quán khác nhau, khó lòng mà ăn ở cùng nhau một nơi lâu dài được. Nay ta đưa năm mươi con xuống biển, nàng đưa năm mươi con lên núi, chia nhau cai quản các phương. Kẻ miền núi, người miền biển, khi có việc gì khó khăn thì giúp đỡ nhau, đừng quên lời hẹn. Âu Cơ nghe theo đưa năm mươi người con lên đất Phong Châu. Người con trưởng được tôn làm vua, lấy hiệu là Hùng Vương, lập ra nước Văn Lang, đóng đô ở Phong Châu (vùng Bạc Hạc, Lâm Thao, Phú Thọ ngày nay). Triều đình có quan văn, quan võ (Lạc tướng, Lạc hầu). Con trai của vua gọi là lang, con gái vua gọi là mị nương. Vua cha chết, con trai trưởng nối ngôi. Mười tám đời vua kế tiếp nhau đều lấy hiệu Hùng Vương. Từ sự tích này mà dân tộc Việt Nam thường nhắc đến nguồn gốc cao quý của mình là con Rồng cháu Tiên. Tất cả các dân tộc sống trên đất nước Việt Nam đều là anh em cùng chung một bọc sinh ra (đồng bào). Các dân tộc đoàn kết, thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước.

ngày xửa ngày xưa , có hai ông bà rất chăm chỉ nhưng vẫn chưa có một mụn con nào .Bỗng một hôm bà lão ra ngoài đồng thấy vết chân to liền ướm thử vào , về đến nhà bà thụ thai. mười hai tháng sau bà sinh ra một đứa bé và đặt tên cho đứa bé là Gióng . lên ba Gióng không bt cười , nói đặt đâu nằm đấy .

Bấy giờ có giặc Ân tới xâm cõi bờ chiến nước t, vua lo liền cho sứ giả tìm người cứu nước . Gióng nghe thấy bảo mẹ gọi sứ giả vào sứ giả vào Gióng liền bảo ông về tâu với vua ông liền bảo với vua làm cho tôi một áo giáp sắt một roi sắt và một con ngựa sắt . áo mặc căng đứt chỉ cơm ko đủ đành nhờ làng xóm giặc ân đã đến ai cũng sợ gióng cưới ngựa, ngựa hí vài tiếng rồi phun ra lửa roi gãy gióng liền nhổ tre bên đường đuổi giặc đến núi sóc sơn giặc cởi áo giáp sắt bay lên trời với ngựa .

người ta còn bảo ngựa phun lửa đã đốt cháy những vết chân ngựa thành những hồ nước ngườ ta gọi là làn cháy.