Cảm quan biện chứng của người chiến sĩ cách mạng biểu hiện ở cách nhìn cuộc sống trong sự vận động tất yếu hướng tới cái tốt đẹp, tươi sáng. Ở bài Chiều tối, từ hai câu đầu đến hai câu sau có sự vận động của cảnh vật và tâm trạng nhà thơ.
– Sự vận động của cảnh vật thể hiện ở hình ảnh cánh chim bay về rừng, chòm mây trôi về phía trời xa, chiều dần sang tối, với ánh lửa hồng, từ cảnh núi rừng chiều tối lạnh lẽo, âm u đến hình ảnh lò than đỏ rực ấm áp, bừng sáng.
– Tâm trạng nhà thơ vận động từ cảm giác mỏi mệt, buồn và cô đơn ở hai câu đầu đến niềm vui, niềm tin yêu hướng về sự sống và ánh sáng ở hai câu sau. Sự vận động đó cho thấy niềm lạc quan yêu đời, niềm tin tưởng của người chiến sĩ cách mạng vào tương lai tươi sáng nhất định sẽ tới.
