Nhà nước chủ nô là tổ chức quyền lực chính trị của chủ nô, ra đời trên cơ sở tan rã của chế độ thị tộc, bộ lạc, găn liền với sự xuất hiện chế độ tư hữu và sự phân chia xã hội thành các giai cấp có lợi ích đối kháng với nhau. Sự ra đời của nhà nước chủ nô đánh dấu một bước phát triển mới của xã hội loài người. Bởi “…chỉ có chế độ nô lệ mới làm cho sự phân công lao động có thể thực hiện được trên một quy mô rộng lớn hơn giữa nông nghiệp và công nghiệp, và do đó, mới có thể có thời kỳ hung thịn nhất của thế giới cổ đại…”

Cơ sở kinh tế của nhà nước chủ nô là quan hệ sản xuất chiếm hữu nô lệ. Những quan hệ sản xuất này được xây dựng trên cơ sở chế độ chiếm hữu của chủ nô đối với toàn bộ tư liệu sản xuất và cả người sản xuất là nô lệ. Chủ nô là chủ sở hữu đối với đất đai, các tư liệu sản xuất và đối với cả người sản xuất là nô lệ. Do vậy. sự bóc lột của chủ nô đối với nô lệ là không có giới hạn. Nô lệ không có tư liệu sản xuất, họ phụ thuộc hoàn toàn vào chủ nô, họ bị coi là tài sản của chủ nô, bị bóc lột rất tàn nhẫn và phải phục tùng một cách vô điều kiện những ý muốn của chủ nô.

Cơ sở xã hội của nhà nước chủ nô: Trong xã hội chiếm hữu nô lệ tồn tại hai giai cấp cơ bản là chủ nô và nô lệ. Chủ nô chỉ là một thiểu số dân cư trong xã hội những tất cả: đất đai, tư liệu sản xuất, nô lệ, tự do cá nhân và toàn quyền thống trị đối với nô lệ. Nô lệ chiếm số đông trong xã hội nhưng tính mạng, số phận cũng như các hoạt động xã hội nhưng tính mạng, số phận cũng như các hoạt động xã hội của họ đều do chủ nô quyết định. Ngoài chủ nô và nô lệ, trong xã hội còn có cả thợ thủ công, dân tự do, những người lệ thuộc nhà thời hoặc nhà vua … Những ngày này tuy không phải là nô lệ những vẫn phụ thuộc gần như hoàn toàn vào chủ nô về kinh tế và chính trị. Chính những điều kiện kinh tế - xã hội nói trên đã quyết định bản chất của nhà nước chủ nô.

Tính xã hội của nhà nước chủ nô: Xét về mặt xã hội thì nhà nước chủ nô là một tổ chức sinh ra để tổ chức, quản lý xã hội chiếm hữu nô lệ thay thế cho tổ chức thị tộc, bộ lạc không còn phù hợp nữa. Là một trong những hình thức tổ chức của xã hội chiếm hữu nô lệ, nhà nước chủ nô có trách nhiệm tổ chức và quản lý một số lĩnh vực quan trọng của đời sống xã hội vì sự tồn tại và phát triển của cả xã hội. Tính xã hội của nhà nước chủ nô chưa thể hiện được nhiều.

Tính giai cấp của nhà nước chủ nô: Xét về mặt giai cấp thì nhà nước chủ nô là công cụ chủ yếu thực hiện quyền lực chính trị của chủ nô, một bộ máy trấn áp của chủ nô để duy trì sự thống trị về mọi mặt chủ nô đối với nô lệ và những người lao động khác. Nhà nước chủ nô là một bộ máy đem lại cho chủ nô quyền lực và khả năng cai trị nô lệ, duy trì nô lệ trong địa vị phụ thuộc và cho phép giai cấp chủ nô cưỡng bức và đàn áp giai cấp nô lệ.

Quá trình hình thành và phát triển của các nhà nước chủ nô ở phương đông có rất nhiều điểm khác so với các nhà nước chủ nô ở phương Tây.

Ở phương Tây, đất đai, tư liệu sản xuất, nô lệ bị tư hữu hóa tương đối triệt để, chế định sở hữu tư nhân rất phát triển; nô lệ chiếm tỷ lệ cáo trong dân cư và là lực lượng lao động chủ yếu của xã hội; sự chiếm hữu nô lệ và bóc lột ở các nước này mang tính điển hình giữa chủ nô và nô lệ.

Ở phương Đông quá trình hình thành xã hội có giai cấp diễn ra rất chậm và kéo dài, do vậy, khi nhà nước xuất hiện trong xã hội vẫn không xóa bỏ hoàn toàn công xã và những cơ quan tự quản của công xã; nô lệ không phải là lực lượng sản xuất chủ yếu của xã hội mà họ thường được sử dụng phổ biến làm các công việc trong gia đình; sở hữu tư nhân đối với đất đai và nguồn nước diến ra rất chậm (đất đai chủ yếu thuộc sở hữu của cả công xã, chúng được giao cho các thành viên của công xã chiếm hữu và sử dụng). Do vậy, giai cấp chủ nô thống trị bóc lột trước hết là những thành viên của công xã rồi sau mới đến nô lệ.

Mặc dù, chế độ nô lệ ở các nước khác nhau có những khác biệt nhất định nhưng quyền lực chính trị trong xã hội luôn thuộc về chủ nô. Quyền lực đó thể hiện tính quân phiệt tàn bạo của chủ nô đối với nô lệ. Nhà nước chủ nô tổ chức quyền lực chính trị của chủ nô là công cụ chuyên chính chủ yếu của chủ nô để cưỡng bức, đầy đọa, đàn áp một cách có tổ chức, công khai đối với nô lệ, bảo vệ sự thống trị về kinh tếm chính trị và tinh thần của chủ nô đối với nô lệ, suy trì sự tồn tại và phát triển của xã hội chiếm hữu nô lệ.

Tuy vậy, sự ra đời của nhà nước chủ nô cũng là một bước tiến về phía trước của nhân loại, tạo điều kiện cho kinh tế, xã hội phát triển đưa lại những lợi ích to lớn cho nhân loại. “…Chúng ta không bao giờ được quyên rằng tiền đề của toàn bộ sự phát triển kinh tế, chính trị và trí tuệ của chúng ta là một trạng thái trong đó chế độ nô lệ cũng hoàn toàn cần thiết giống nưu nó được tất cả mọi người thừa nhận”

Chế độ nô lệ cũng là một bước tiến ngay cả đối với những người nô lệ ở khía cạnh là những tù binh, vì tồn tại chế độ nô lệ nên tù binh bị bắt trong các cuộc chiến tranh sẽ không còn bị giết chết như trước đây nữa

Nhà nước chủ nô là tổ chức quyền lực chính trị của chủ nô, ra đời trên cơ sở tan rã của chế độ thị tộc, bộ lạc, găn liền với sự xuất hiện chế độ tư hữu và sự phân chia xã hội thành các giai cấp có lợi ích đối kháng với nhau. Sự ra đời của nhà nước chủ nô đánh dấu một bước phát triển mới của xã hội loài người. Bởi “…chỉ có chế độ nô lệ mới làm cho sự phân công lao động có thể thực hiện được trên một quy mô rộng lớn hơn giữa nông nghiệp và công nghiệp, và do đó, mới có thể có thời kỳ hung thịn nhất của thế giới cổ đại…”

Cơ sở kinh tế của nhà nước chủ nô là quan hệ sản xuất chiếm hữu nô lệ. Những quan hệ sản xuất này được xây dựng trên cơ sở chế độ chiếm hữu của chủ nô đối với toàn bộ tư liệu sản xuất và cả người sản xuất là nô lệ. Chủ nô là chủ sở hữu đối với đất đai, các tư liệu sản xuất và đối với cả người sản xuất là nô lệ. Do vậy. sự bóc lột của chủ nô đối với nô lệ là không có giới hạn. Nô lệ không có tư liệu sản xuất, họ phụ thuộc hoàn toàn vào chủ nô, họ bị coi là tài sản của chủ nô, bị bóc lột rất tàn nhẫn và phải phục tùng một cách vô điều kiện những ý muốn của chủ nô.

Cơ sở xã hội của nhà nước chủ nô: Trong xã hội chiếm hữu nô lệ tồn tại hai giai cấp cơ bản là chủ nô và nô lệ. Chủ nô chỉ là một thiểu số dân cư trong xã hội những tất cả: đất đai, tư liệu sản xuất, nô lệ, tự do cá nhân và toàn quyền thống trị đối với nô lệ. Nô lệ chiếm số đông trong xã hội nhưng tính mạng, số phận cũng như các hoạt động xã hội nhưng tính mạng, số phận cũng như các hoạt động xã hội của họ đều do chủ nô quyết định. Ngoài chủ nô và nô lệ, trong xã hội còn có cả thợ thủ công, dân tự do, những người lệ thuộc nhà thời hoặc nhà vua … Những ngày này tuy không phải là nô lệ những vẫn phụ thuộc gần như hoàn toàn vào chủ nô về kinh tế và chính trị. Chính những điều kiện kinh tế - xã hội nói trên đã quyết định bản chất của nhà nước chủ nô.

Tính xã hội của nhà nước chủ nô: Xét về mặt xã hội thì nhà nước chủ nô là một tổ chức sinh ra để tổ chức, quản lý xã hội chiếm hữu nô lệ thay thế cho tổ chức thị tộc, bộ lạc không còn phù hợp nữa. Là một trong những hình thức tổ chức của xã hội chiếm hữu nô lệ, nhà nước chủ nô có trách nhiệm tổ chức và quản lý một số lĩnh vực quan trọng của đời sống xã hội vì sự tồn tại và phát triển của cả xã hội. Tính xã hội của nhà nước chủ nô chưa thể hiện được nhiều.

Tính giai cấp của nhà nước chủ nô: Xét về mặt giai cấp thì nhà nước chủ nô là công cụ chủ yếu thực hiện quyền lực chính trị của chủ nô, một bộ máy trấn áp của chủ nô để duy trì sự thống trị về mọi mặt chủ nô đối với nô lệ và những người lao động khác. Nhà nước chủ nô là một bộ máy đem lại cho chủ nô quyền lực và khả năng cai trị nô lệ, duy trì nô lệ trong địa vị phụ thuộc và cho phép giai cấp chủ nô cưỡng bức và đàn áp giai cấp nô lệ.

Quá trình hình thành và phát triển của các nhà nước chủ nô ở phương đông có rất nhiều điểm khác so với các nhà nước chủ nô ở phương Tây.

Ở phương Tây, đất đai, tư liệu sản xuất, nô lệ bị tư hữu hóa tương đối triệt để, chế định sở hữu tư nhân rất phát triển; nô lệ chiếm tỷ lệ cáo trong dân cư và là lực lượng lao động chủ yếu của xã hội; sự chiếm hữu nô lệ và bóc lột ở các nước này mang tính điển hình giữa chủ nô và nô lệ.

Ở phương Đông quá trình hình thành xã hội có giai cấp diễn ra rất chậm và kéo dài, do vậy, khi nhà nước xuất hiện trong xã hội vẫn không xóa bỏ hoàn toàn công xã và những cơ quan tự quản của công xã; nô lệ không phải là lực lượng sản xuất chủ yếu của xã hội mà họ thường được sử dụng phổ biến làm các công việc trong gia đình; sở hữu tư nhân đối với đất đai và nguồn nước diến ra rất chậm (đất đai chủ yếu thuộc sở hữu của cả công xã, chúng được giao cho các thành viên của công xã chiếm hữu và sử dụng). Do vậy, giai cấp chủ nô thống trị bóc lột trước hết là những thành viên của công xã rồi sau mới đến nô lệ.

Mặc dù, chế độ nô lệ ở các nước khác nhau có những khác biệt nhất định nhưng quyền lực chính trị trong xã hội luôn thuộc về chủ nô. Quyền lực đó thể hiện tính quân phiệt tàn bạo của chủ nô đối với nô lệ. Nhà nước chủ nô tổ chức quyền lực chính trị của chủ nô là công cụ chuyên chính chủ yếu của chủ nô để cưỡng bức, đầy đọa, đàn áp một cách có tổ chức, công khai đối với nô lệ, bảo vệ sự thống trị về kinh tếm chính trị và tinh thần của chủ nô đối với nô lệ, suy trì sự tồn tại và phát triển của xã hội chiếm hữu nô lệ.

Tuy vậy, sự ra đời của nhà nước chủ nô cũng là một bước tiến về phía trước của nhân loại, tạo điều kiện cho kinh tế, xã hội phát triển đưa lại những lợi ích to lớn cho nhân loại. “…Chúng ta không bao giờ được quyên rằng tiền đề của toàn bộ sự phát triển kinh tế, chính trị và trí tuệ của chúng ta là một trạng thái trong đó chế độ nô lệ cũng hoàn toàn cần thiết giống nưu nó được tất cả mọi người thừa nhận”

Chế độ nô lệ cũng là một bước tiến ngay cả đối với những người nô lệ ở khía cạnh là những tù binh, vì tồn tại chế độ nô lệ nên tù binh bị bắt trong các cuộc chiến tranh sẽ không còn bị giết chết như trước đây nữa