Bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên (Thế kỉ XII):
I. Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân xâm lược Mông Cổ (1258)
1. Âm mưu xâm lược Đại Việt của Mông Cổ:
-Năm 1257: quân Mông Cổ quyết định mở cuộc tấn công lớn vào Nam Tống, để chiếm toàn bộ Trung Quốc . Cử Ngột Lương Hợp Thai, chỉ huy 3 vạn quân xâm lược Đại Việt . Thực hiện kế hoạch “gọng kìm” tiêu diệt Nam
Tống.
2. Nhà Trần chuẩn bị và tiến hành kháng chiến chông quân Mông Cổ:
a) Chuẩn bị kháng chiến:
- Nhà Trần ban lệnh cho cả nước sắm sửa vũ khí
- Dân binh luyện tập võ nghệ, sẵn sàng chiến đấu
b) Diễn biến:
- Tháng1/1258: Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy 3 vạn quân, tiến vào xâm lược Đại Việt
- Quân giặc theo đường sông Thao tiến vào Bạch Hạc, rồi tiến xuống Bình Lệ Nguyên thì bị quân ta chặn đánh ở đây
- Vua Trần cho lui quân để bảo toàn lực lượng
- Thực hiện chủ trương “vườn không nhà trống”
- Tạm rút lui khỏi kinh thành Thăng Long, xuống Thiên Mạc
- Khi thời cơ đã đến, quân đội nhà Trần quyết định mở cuộc phản công lớn ở Đông Bộ Đầu
c) Kết quả:
- Quân Mông Cổ thua trận, rời khỏi Thăng Long
- Kết thúc cuộc kháng chiến thắng lợi
d) Nguyên nhân thắng lợi:
- Nhờ có những cách thông minh, sáng tạo
- Sự lãnh đạo tài tình, mưu trí của vua Trần và tinh thần đoàn kết của nhân dân ta
e) Ý nghĩa:
- Làm thất bại âm mưu xâm lược Đại Việt của quân Mông Cổ
II, Cuộc kháng chiến lần thứ hai chống quân xâm lược Nguyên (1285)
1. Âm mưu xâm lược Cham-Pa và Đại Việt của nhà Nguyên:
- Năm 1279: Quân Mông Cổ xâm lược Trung Quốc lập lên nhà Nguyên, mở cuộc tấn công Cham-Pa và Đại Việt
- Năm 1283: 10 vạn quân Nguyên do Toa Đô chỉ huy tấn công Cham-Pa nhưng bị thất bại
2. Nhà Trần chuẩn bị kháng chiến:
*Diễn biến:
- Mở hội nghị Bình Than: bàn kế đánh giặc
- Trần Quốc Tuấn được cử làm chỉ huy cuộc kháng chiến
- Mở hội nghị Diên Hồng
- Quân đội: Ngày đêm luyện tập và tập trận ở Đông Bộ Đầu, nhân dân đoàn kết 1 lòng, sẵn sàng chiến đấu
3. Diễn biến và kết quả cuộc kháng chiến:
*Diễn biến:
- Tháng 1/1285: 50 vạn quân Nguyên do Thoát Hoan chỉ huy xâm lược nước ta. Sau 1 số trận chiến đấu chặn giặc ở biên giới, Trần Quốc Tuấn quyết định lui quân về Vạn Kiếp.
- Nhân dân Thăng Long thực hiện kế sách vườn không nhà trống
- Tháng 5/1285: Ta phản công dành thắng lợi ở Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương. Tiến vào giải phóng Thăng Long
*Kết quả:
- Ta đã đánh tan 50 vạn quân dành thắng lợi vẻ vang
III. Cuộc kháng chiến lần thứ ba chống quân xâm lược Nguyên (1287 - 1288)
1. Nhà Nguyên xâm lược Đại Việt:
*Nguyên nhân:
- Do 2 lần thất bại
- Đình chỉ xâm lược Nhật Bản
- Huy động 30 vạn quân, hàng trăm chiến thuyền và 1 đoàn thuyền lương
*Diễn biến:
- Cuối tháng 12/1287: Quân Nguyên ồ ạt tấn công vào nước ta
- Quân bộ do Thoát Hoan chỉ huy theo đường tiến theo đường Lạng Sơn vào nước ta
- Quân thuỷ do Ô Mã Nhi chỉ huy theo đường biển vào sông Bạch Đằng, ta rút khỏi Vạn Kiếp chặn giặc kéo vào Thăng Long. Ô Mã Nhi kéo đến Vạn Kiếp
2. Trận Vân Đồn tiêu diệt đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ:
- Trần Khánh Dư cho quân mai phục ở Vân Đồn đợi đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ
- Cho quân đánh ra từ nhiều phía
*Kết quả:
- Phần lớn thuyền lương bị đắm, số còn lại bị ta chiếm
*Ý nghĩa:
- Khích lệ tinh thần chiến đấu của quân, dân ta
3. Chiến thắng Bạch Đằng:
- Cuối tháng 1/1288: Thoát Hoan tiến vào Thăng Long, nhân dân Thăng Long thực hiện kế hoạch “vườn không nhà trống” làm cho quân giặc lâm vào tình thế nguy khốn, tuyệt vọng, phải rút quân về nước
-Vua Trần quyết định mở cuộc phản công lớn trên sông Bạch Đằng
*Diễn biến:
- Tháng 4/1288: Đoàn thuyền Ô Mã Nhi rút về nước theo sông Bạch Đằng, ta nhử chúng vào trận địa mai phục khi nước dâng cao
- Khi nước thuỷ triều xuống, ta đánh ra bất ngờ
*Kết quả:
- Nhiều tên giặc bị giết, Ô Mã Nhi bị bắt sống
- Quân bộ bị ta tập kích ở Lạng Sơn, ít tên còn sống sót
*Ý nghĩa:
- Đập tan mộng xâm lược, kết thúc thắng lợi vẻ vang
IV, Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của ba lần kháng chiến chông quân xâm lược Mông - Nguyên
1. Nguyên nhân thắng lợi:
- Sự tham gia của mọi tầng lớp nhân dân
- Do sự chuẩn bị của nhà Trần
- Nhờ có tinh thần đoàn kết dân tộc tạo nên sức mạnh vô biên
- Nhờ có tinh thần chiến đấu anh dũng của quân và dân ta
- Nhờ có chiến lược, chiến thuật đúng đắn, biết sử dụng người tài
- Nhờ có sự chỉ huy tài giỏi của Trần Quốc Tuấn, nhà chính trị tài ba của dân tộc
2.Ý nghĩa lịch sử:
- Đập tan ý chí xâm lược và tham vọng của đế chế Nguyên
- Bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ tổ quốc
- Góp phần xây đắp thêm truyền thống chống giặc, giữ nước của dân tộc ta
- Để lại bài học lịch sử quý giá và tinh thần đoàn kết dân tộc
- Biết lấy dân làm gốc
- Ngăn chặn cuộc xâm lược Nhật Bản và đất nước ta
