Với một giọng thơ đầy tươi trẻ, giọng thơ đầy suy ngẫm mang hương vị ca dao đằm thắm, mượt mà, Nguyễn Du trở thành gương mặt tiêu biểu và quen thuộc của phong trào thơ chống Mĩ. Bên cạnh những bài thơ nổi tiếng như “Tre Việt Nam”, “Hơi ấm ổ rơm”, “Đò lèn”… “Ánh trăng” cũng là thiphẩm được nhiều người nhắc đến. Ra đời năm 1978, tại thành phố Hồ Chí Minh, ba năm sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, bài thơ ghi lại chân thực một thoáng giật mình của thi sĩ trước vẻ đẹp vầng trăng ân tình. Trong cuộc sống mới, sinh hoạt mới, con người bị cuốn vào guồng quay củacông việc, của cuộc sống mà vô tình quên đi những ân tình, những kỉ niệm của quá khứ. Nhưng vầng trăng vẫn vậy, tình nghĩa, thủy chung một lòng, không có chút thay đổi. Ý vị xót xa của bài thơ được thể hiện rất rõ trong toàn bài thơ, đặc biệt là trong khổ thơ cuối của bài.

Trong bài thơ “Ánh trăng”, hình ảnh vầng trăng đã trở thành hình ảnh biểu tượng cho những kí ức, biểu tượng cho quá khứ và vẻ đẹp đời sống bình dị, vĩnh hằng. Nhắc đến trăng là Nguyễn Duy muốn nhắc đến lối sống ân tình thủy chung. Nếu ở những khổ thơ trước đó, Nguyễn Duy đã gợi mởra khoảnh khắc khu phố mất điện, để rồi giật mình nhìn thấy vầng trăng, bao nhiêu kỉ niệm, hình ảnhquá khứ gắn bó với trăng cũng như dòng thác lũ ào ào mà đổ về. Hình ảnh quá khứ càng tươi đẹp bao nhiêu, càng gắn bó bao nhiêu thì nhà thơ càng tự trách mình bấy nhiêu, trách mình sao lỡ vô tình mà quên đi, để bây giờ nhớ lại thì trong lòng lại dâng đầy tư vị của niềm xót xa. Nói về sự thủy chung của ánh trăng, cũng là lời nhắc nhở, kiểm điểm chính mình, khổ thơ cuối chứa những triết lí ýnghĩa khiến cho độc giả phải suy ngẫm:

“Trăng cứ tròn vành vạnh

Kể chi người vô tình

Ánh trăng im phăng phắc

Đủ cho ta giật mình”

Trăng, một nhân chứng cho những kỉ niệm, những hồi ức khi xưa. Trăng gắn liền với cả một thời tuổi trẻ, cùng nhà thơ lớn lên, khi trưởng thành thì vầng trăng theo sát từng chặng hành quân, chiếnđấu gian khổ. Có thể nói, với Nguyễn Du, vầng trăng không chỉ là một hiện tượng của tự nhiên, vũ trụ, không phải là một vật vô tri vô giác mà là một người bạn, một người tri kỉ, là “vầng trăng tình nghĩa” của nhà thơ. Ở đây, vầng trăng đã trở thành biểu tượng của quá khứ, biểu tượng của một thời gian khó nhưng không bao giờ có thể lãng quên, là những phần kí ức sẽ luôn đi theo nhà thơ đến suốt cuộc đời.

“Trăng cứ tròn vành vạnh”

“Tròn vành vạnh” tả vẻ đẹp vầng trăng thiên nhiên trong sáng, viên mãn. Về cái nhìn thị giác, tròn vành vạnh là vẻ đẹp tuyệt mĩ của thiên nhiên, là cái đẹp không bao giờ gây nhàm chán, thất vọng với con người. Ngoài nghĩa tả thực, hình ảnh vầng trăng tròn , lặng lẽ còn biểu tượng cho sự thủy chung, cho tình nghĩa đã từng có trong những hồi ức. Những hồi ức ấy vẫn mãi “sáng”, vẫn mãi tròntrịa, viên mãn như vậy, không hề có chút đổi thay, dù thời gian có trôi qua đi nữa, thì tình nghĩa của quá khứ vẫn còn đó, không hề phai nhạt. Nhưng, sự cảm thán về vầng trăng chỉ là cách gợi mở để nhà thơ tự trách mình, trách mình lỡ vô tình, quên đi những hồi ức tốt đẹp ấy:

“kể chi người vô tình”

“người vô tình” ở đây ta có thể hiểu là sự trách móc mà nhà thơ dành cho chính bản thân mình. Trách mình sao có thể quên đi những tháng ngày của quá khứ, quên đi những kỉ niệm của tuổi trẻ. Để bây giờ nhận ra bỗng cảm thấy xót xa, thấy mình sao thật vô tình. Sự tự trách của nhà thơ cũng làm cho độc giả cảm nhận một tâm hồn thật đẹp, đó là vẻ đẹp của nhân cách. Nhà thơ vốn là người trọng tình nghĩa, song vì nhịp sống mới quá hối hả xô bồ mà nhà văn vô tình quên đi. Nhưng đó chỉ là sự lãng quên trong khoảnh khắc, bởi những kỉ niệm đẹp vẫn nằm trong sâu thẳm trái tim của nhà thơ, vì vậy khi được ánh trăng soi chiếu, nhà thơ mới xúc động, mới dạt dào tình cảm đến vậy.

“ánh trăng im phăng phắc”

Trăng là biểu tượng của thiên nhiên thanh lành, tươi mát, biểu tượng của sự bao dung độ lượng, của tình nghĩa thủy chung, trọn vẹn không đòi hỏi sự đáp đền. Đó chính là phẩm chất cao cả của ánh trăng mà Nguyễn Duy cũng như nhiều nhà thơ khác đã phát hiện và cảm nhận một cách sâu sắc: “ánh trăng im phăng phắc” là tuyệt đối lặng yên, không mảy may lay động. Sự tình nghĩa của ánh trăng mãi thủy chung, dù cho cuộc sống có bao biến động, bao đổi thay thì vầng trăng vẫn thế, không hề có sự đổi thay. Kí ức, những kỉ niệm không hề vô tri, vô giác, nó như một sinh thể có linh hồn, có sự sống. Mà ở đây nhà thơ Nguyễn Duy đã kí thác qua hình ảnh ánh trăng. Con người có thể đổi thay, có thể quên lãng nhưng những kí ức thì vẫn còn đó, nó sống cùng thời gian, năm tháng. Để đến một lúc nào đó, nó sẽ gợi nhắc con người bằng những gì thân thương, gần gũi nhất. Con người chỉ chấn động khi chợt nhận ra, nghe lời nhắc nhủ, răn dạy trong sự uy nghi, tĩnh lặng của vầng trăng:

“ Ánh trăng im phăng phắc

Đủ cho ta giật mình”

Bao dung mà nghiêm khắc, nghiêm khắc nhưng không lạnh lùng, người bạn tình nghĩa vầng trăng, ánh trắng khiến con người giật mình và thức tỉnh. “Giật mình” là cảm giác, là phản xạ tâm lí của người biết suy nghĩ. Nhân vật trữ tình trong bài thơ giật mình vì chợt nhận ra sự vô tình, bạc bẽo, nông nổi trong cách sống của chính mình. “Giật mình” vì ăn năn, tự vấn; “Giật mình” vì lãng quên năm tháng xưa, bạn bè gian khổ, đói nghèo mà ân tình, ân nghĩa. Trong dòng thác vận động của cuộc sống, những cái “giật mình” như vậy mới đáng quý làm sao. Nó hướng con người đến những giá trị cao đẹp; bảo vệ con người trước những cám dỗ; níu giữ con người khỏi bị trôi trượt trong lo toan bộn bề của cuộc sống. Câu thơ cuối cất lên như một lời tự thú, một lời tự trách, một lời tự nhắccủa nhà thơ.

Nhà thơ tự trách mình đã quá vô tình, vô tình vì quên lãng, vô tình vì đã có những phút quên đi những ngày tháng, những kỉ niệm, những kí ức ấy. Sự tự trách của nhà thơ cũng làm cho người đọcphải suy nghĩ, chiêm nghiệm về chính bản thân mình. Trong cuộc sống con người rất dễ bị cuốn vàonhịp sống hối hả, tấp nập của cuộc sống mà vô tình quên đi những thứ bình dị nhưng đã đi sâu vào trong tiềm thức, đã xây kết thành những kỉ niệm vững chắc mà ta không bao giờ quên. Sự lãng quên ấy không đáng trách nhưng quay lưng lại với kí ức, với những kỉ niệm thì đó là những hành động thật đáng trách, thật đáng lên án.

Tóm lại, “ánh trăng” là bài thơ hay với thể năm chữ được vận dụng sáng tạo, giọng điệu tâm tình tự nhiên. Từ một câu chuyện riêng, được kể theo trình tự thời gian, phản ánh rất sinh động quy luật tâm lí của con người, lời thơ là lời nhắc nhở thấm thía: không nên vô tình, vị kỉ, phải thủy chung cùng bạn bè, nhân dân, đồng chí. Thái độ, tình cảm với quá khứ chưa xa nhiều hi sinh, mất mát, vớinhững người đã ngã xuống hôm qua khiến “ánh trăng” nằm trong mạch cảm xúc uống nước nhớ nguồn, gợi lên đạo lí tình nghĩa, thủy chung đã trở thành truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.

Nguyễn Duy là nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mỹ. Tên tuổi của ông gắn liền với bài thơ “AT”. Bài thơ sáng tác năm 1978 in trong tập thơ cùng tên. Bài thơ như 1 lời tự nhắc về những năm tháng gian lao của cuộc đời người lính về những người đã khuất với thái độ sống ân nghĩa thủy chung cùng quá khứ.

                Trước hết khi đến với bài thơ ta cảm nhận được bài thơ như 1 câu chuyện theo 1 trình tự thời gian giúp ta hiều được tình cảm của con người với vầng trăng trong quá khứ

                                        “ Hồi nhỏ…..tri kỉ”

             Lời thơ mở ra 1 không gian đầy ắp kỉ niệm tuổi thơ vui đùavới thiên nhiên, sống hòa mình cùng với những người bạn. Với biện pháp liệt kê “ đồng, song, bể “ cùng điệp từ “với”. Gợi tả lúc tuổi thơ nhân vật trữ tình gắn bó với thiên nhiên tươi đẹp, với không gian rộng thoáng trong lành thoải mái vô tư giữa đất trời trong trẻo

                                        “ hồi chiến tranh………tri kỉ”

“Hồi chiến tranh ở rừng” là khi con người đã trưởng thảnh là người chiến sĩ bảo vệ quê hương, đất nước. Họ gắn bó với chiến khu, với những cánh rừng, Trăng và người lính thân thiếtvô tư như người banmj tri kỉ. “ vầng trăng thành tri kỉ” thể hiện trăng là nguồn động viên người lính cầm chắc tay sung, là người bạn tâm giao giúp người lính vơi bớt nỗi nhớ nhà. Mối quan hệ thân thiết ấy còn được khẳng định cụ thể hơn.

                            “ trần trụi……..tình nghĩa”

Hình ảnh so sánh “ hồn nhiên như cây cỏ” thể hiện con người sống gẫn gũi với thiên nhiên như không hề có khoảng cách. Tâm hồn con người lúc này thuần hậu, mộc mạc với thiên nhiên. Họ hoàn toàn trong sáng không hề vụ lợi bởi thế họ coi trăng là tình nghĩa và chẳng bao giờ lãng quên. Trăng đã giữ 1 vị trí quan trong trong trái tim người lính. Trăng vừa là hình ảnh của thiên nhiên tươi đep, vừa là hình ảnh của quê hương, đất nước. Phải chăng vẻ đẹp của trăng cũng là vẻ đẹp ân tình đã yêu thương đã che chở cho con người.

                  Đất nước thống nhất, con người trở về thành phố nghĩa là những gian khổ thiếu thốn của 1 thời đã đi vào dĩ vãng. Hoàn cảnh sống thay đổi, họ sống trong những ngôi nhà hiện đại với ánh sáng của điện, của gương. Trong hoàn cảnh này không phải ai cũng nghĩ đến những kỉ niệm nghĩa tình. Nhân vật trữ tình trong bài thơ cũng không phải là ngoại lệ

                                  “ Từ hồi ……qua đường”

“ ánh điện, cửa gương” là hình ảnh ẩn dụ tượng trưng cho cuộc sống vật chất đầy đủ với những cám dỗ. Con người choáng ngợp trước ánh sáng của điện và gương, không còn nhận ra ánh áng của trăng. Nghệ thuật nhân hóa “ vầng trang đi qua ngõ” và hình ảnh so sáng “ như người dưng qua đường” gợi tả vầng trăng 1 thời là tri ân tri kỉ chứa chất bao tình nghĩa giờ đây bị con người coi như người dưng 1 sự lãng quên thật đáng trách, 1 sự đổi thay vô tình. Con người đã thay đổi trong khi ánh trăng vẫn thế, vẫn luôn âm thầm dõi theo con người để rồi nhận lại sự quay lưng của bầu bạn. Xót xa thay cái không bao giờ quên thì giờ đây lại lãng quên.

             Câu thơ nhức nhối, xót xa, cắn rứt trong lòng người đọc 1 điều giản dị mà rất sâu sắc, quên đi quá khứ là quên đi chính mình thể hiện sự lãng quên phủ nhận quá khứ là bài học, đạo lí nhắc nhở mỗi chúng ta hôm nay và ngày mai. Nhà thơ Tố Hữu đã từng nói:

“ Mình về thành thị xa xôi

Nhà cao còn nhớ núi rừng nữa chăng

Phố đông còn nhớ bản làng

Sáng đèn còn nhớ mảnh trăng qua rừng”

Cuộc sống luôn đặt con người có những phút giây nhìn lại chính mình đồng thời khẳng định sự bất diệt của những gì đã qua

                                   “Thình lình ……trăng tròn

                Từ láy “ thình lình, đột ngột” với cách đảo trật tự câu nhịp thở nhanh gợi tả tình huống diễn ra đột ngột, con người phản ứng rất nhanh. Hành động “ vội bật tung cửa sổ” là phản xạ tất yếu khi con người không thể ngờ sau cách cửa ấy vầng trăngtròng đang hiện hữu. Con người lập tức thấy vầng trăng. Ánh trăng luôn lặng lẽ dõi theo con người và lúc con người gặp khó khăn thì lập tức có ánh trăng . Đối với Nguyễn Duy sự xuát hiện của ánh trăng trong tình thế mất điện đã gợi cho tác giả nhớ lại những kí ức đã qua

                                 “ Ngửa mặt …………….là rừng”

              Với hình ảnh ẩn dụ “ mặt”, biện pháp so sánh “ như là đồng là bể , như là sông là rừng”,liệ kê “ đồng , sông,bể, rừng”, từ láy “ rưng rưng”, điệp ngữ” như là”. Thể hiện khi  đối diện với vầng trăng con người có cảm giác rưng rưng. Phải chăng đó là sự xúc động pha chút ân hận, xót xa. Nhìn trăng con người như được thấy lại, như được trở lại với quá khứ đã qua. Đó là tuổi thơ hồn nhiên, vô tư, là những năm tháng gian lao, hào hùng. Nghĩa là thấy lại nhugwx phẩm chất tốt đẹp của chính mình.

             Nhà thơ đã rất tài tình khi trong cùng 1 câu thơ lại dùng đến 2 từ “ mặt “ có tính biểu tượng cao” con người đối diện với vầng trăng là đối diện với tri kỉ nghĩa tình mà bấy lâu nay mình dửng dưng đối diện với chính mình của quá khứ và hiện tại.

            Hành động “ vội bật tung cửa sổ” không chỉ là việc mở cửa sổ của căn phòng mà là mở cửa sổ tâm hồn mình để ánh trăng soi rọi vào mọi ngõ nghách trong tâm hồn để nhắc nhở con người, thức tỉnh chúng ta về đạp lí sống ân nghĩa thủy chung cùng quá khứ. Ánh trăng trước sau vẫn vậy, vẫn vô tư tỏa sáng mặc cho thời gian trôi và sự quay lưng của bầu bạn.

                                 “ Trăng cứ tròn ……… giật mình”

                Vầng trăng được khắc họa bằng hình ảnh vành vạnh, phăng phắc là từ láy tượng hình khẳng định sự nguyên vẹn, bất diệt của trăng. Không những thế trăng còn được nhân hóa trong trạng thái im phăng phắc “ ánh trăng im phăng phắc”. Chính sự im lặng và thái độ đó khiến cho con người giật mình để suy ngẫm nhớ lại, để tư vấn lương tâm. Cái “ giật mình” khi chợt nhận ra sự vô tình nông nổi trong cách sống của mình. Cái giật mình của sự ăn năn thấy phải thay đổi cách sống để hoàn thiện mình đó là cái giật mình trong sự bừng tỉnh

                Trong cuộc sống thường ngày ai cũng phải có sự vô tình lãng quên như không có sự thức tỉnh, sự giật mình của lương tâm biết đâu ta lại đánh mất chính mình.

               Xây dựng hình tượng ánh trăng, nhà thơ muốn nhắc nhở chúng ta đừng bao giờ lãng quên quá khứ sống ân nghĩa, thủy chung ,sống đúng người, đúng nghĩa, đúng đạo lí uống nước nhớ nguồn. Với thể thơ tự do, nghệ thuật đối lập tương phản hình ảnh ánh trăng giàu ý nghĩa biểu tượng . Giọng điệu thơ thủ thỉ tâm tình. Sử dụng thành công các BPTT” nhân hóa, so sánh, liệt kê, điệp ngữ . Bài thơ đã để lại ấn tượng khó phai mờ trong lòng độc giả bao thế hệ. Bài thơ còn gợi nhắc đến câu nói nổi tiếng của nhà văn Nga:

      " Nếu anh bắn vào quá khứ bằng súng lục thì tương lai sẽ bắn lại anh bằng đại bác"