1) Lý thuyết
1.1. Nhận biết ánh sáng
Các trường hợp mắt ta nhận biết được có ánh sáng:
- Ban đêm, đứng trong phòng đóng kín cửa, mở mắt, bật đèn
- Ban ngày, đứng ngoài trời, mở mắt.
Trong những trường hợp mắt ta nhận biết được ánh sáng, có điều kiện giống nhau là có ánh sáng truyền vào mắt.
Kết luận: Mắt ta nhận biết được ánh sáng khi có ánh sáng truyền vào mắt ta
1.2. Nhìn thấy một vật
Thí nghiệm:
Có đèn để tạo ra ánh sáng → nhìn thấy vật. Chứng tỏ ánh sáng chiếu tới vật (mảnh giấy trắng) → ánh sáng từ mảnh giấy trắng đến mắt mắt thì nhìn mảnh giấy trắng. Kết luận: Ta nhìn thấy một vật khi có ánh sáng truyền tới mắt ta.
1.3. Nguồn sáng và vật sáng
Dây tóc bóng đèn tự nó phát ra ánh sáng gọi là nguồn sáng.
Dây tóc bóng đèn phát ra ánh sáng từ vật khác chiếu tới nó gọi chung là vật sáng. Vậy:
- Nguồn sáng là các vật tự phát ra ánh sáng, vật sáng là mọi vật có ánh sáng từ đó truyền đến mắt ta
- Vật đen là vật không tự phát ra ánh sáng và cũng không hắt lại ánh sáng chiếu vào nó. Sở dĩ ta nhận ra vật đen vì nó được đặt bên cạnh những vật sáng khác.
2) Bài tập minh họa
Bài 1: Giải thích vì sao trong phòng có cửa gỗ đóng kín, không bật đèn, ta không nhìn thấy mảnh giấy trắng đặt trên bàn.
Hướng dẫn giải: Trong phòng cửa gỗ đóng kín, ta không nhìn thấy mảnh giấy trắng vì không có ánh sáng chiếu lên mảnh giấy, do đó cũng không có ánh sáng bị mảnh giấy hắt lại truyền vào mắt ta.
Bài 2: Ta đã biết vật đen không phát ra ánh sáng và cũng không hắt lại ánh sáng chiếu vào nó. nhưng ban ngày ta vẫn nhìn thấy miếng bìa màu đen để trên bàn. Vì sao ?
Hướng dẫn giải: Vì ta nhìn thấy các vật sáng ở xung quanh miếng bìa đen do đó mắt ta phân biệt được miếng bìa đen với các vật ở xung quanh.
Bài 3: Ta có thể dùng một gương phẳng hướng ánh nắng chiếu qua cửa sổ làm sáng trong phòng. gương đó có phải là nguồn sáng không? Tai sao?
Hướng dẫn giải: Gương đó không phải là nguồn sáng vì nó không tự phát ra ánh sáng mà chỉ hắt lại ánh sáng chiếu vào nó
4. Luyện tập Bài 1 Vật lý 7
Qua bài giảng Nhận biết ánh sáng - Nguồn sáng và vật sáng này, các em cần hoàn thành 1 số mục tiêu mà bài đưa ra như:
Nhận biết được rằng, ta nhìn thấy các vật khi có ánh sáng từ các vật đó truyền vào mắt ta.
Nêu được ví dụ về nguồn sáng và vật sáng
4.1. Trắc nghiệm
Câu 1: Vì sao ta nhìn thấy một vật:
A. Vì ta mở mắt hướng về phía vật
B. Vì mắt ta phát ra các tia sáng chiếu lên vật
C. Vì có ánh sáng từ vật truyền vào mắt ta
D. Vì vật được chiếu sáng
Hướng dẫn: chọn câu A: Vì có ánh sáng từ vật truyền vào mắt ta
Câu 2: Hãy chỉ ra vật nào dưới đây không phải là nguồn sáng?
A. Ngọn nến đang cháy
B. Vỏ chai sáng chói dưới trời nắng
C. Mặt trời
D. Đèn ống đang sáng
Hướng dẫn: chọn câu C: vỏ chai sáng chói dưới trời nắng
Câu 3: Ta có thể dùng một gương phẳng hướng ánh nắng chiếu qua cửa sổ làm sáng trong phòng. Vậy:
A. Gương đó không phải là nguồn sáng
B. Gương đó chính là một nguồn sáng
C. Gương đó vừa là nguồn sáng vừa là vật sáng
D. Gương đó không phải là vật sáng
Hướng dẫn: câu A: gương đó không phải nguồn sáng
Câu 4: Khi nào ta nhận biết được ánh sáng ?
A. Khi ta mở mắt
B. Khi có ánh sáng đi ngang qua mắt ta
C. Khi có ánh sáng lọt vào mắt ta
D. Khi đặt một nguồn sáng trước mắt
Hướng dẫn: chọn câu C: Khi có ánh sáng lọt vào mắt ta
Câu 5: Ta nhìn thấy bông hoa màu đỏ vì
A. Bản thân bông hoa có màu đỏ
B. Bông hoa là một vật sáng
C. Bông hoa là một nguồn sáng
D. Có ánh sáng đỏ từ bông hoa truyền đến mắt ta
Hướng dẫn: câu d: Có ánh sáng đỏ từ bông hoa truyền đến mắt ta
Câu 6: Ban ngày trời nắng, dùng một gương phẳng hứng ánh sáng Mặt Trời rồi xoay gương chiếu ánh nắng qua cửa sổ vào trong phòng. Gương đó có phải là nguồn sáng không? Tại sao?
A. Là nguồn sáng vì có ánh sáng từ gương chiếu vào phòng
B. Là nguồn sáng vì gương hắt ánh sáng Mặt Trời chiếu vào phòng.
C. Không phải là nguồn sáng vì gương chi chiếu ánh sáng theo một hướng
D. Không phải là nguồn sáng vì gương không tự phát ra ánh sáng
Hướng dẫn: Câu d: không phỉa là nguồn sáng vì gương không tự phát ra ánh sáng
Câu 7: Trường hợp nào dưới đây ta không nhận biết được một miếng bìa màu đen?
A. Dán miếng bìa đen lên một tờ giấy xanh rồi đặt dưới ánh đèn điện
B. Dán miếng bìa đen lên trên một tờ giấy trắng rồi đặt trong phòng
C. Đặt miếng bìa đen trước một ngọn nến đang cháy
D. Đặt miếng bìa đen ngoài trời nắng
Hướng dẫn: Chọn B: Dán miếng bìa đen lên một tờ giấy trắng rồi đặt trong phòng tối
Câu 8: Vật nào dưới đây không phải là vật sáng?
A. Ngọn nến đang cháy
B. Mảnh giấy trắng đặt dưới ánh nắng Mặt Trời
C. Mảnh giấy đen đặt dưới ánh nắng Mặt Trời
D. Mặt Trời
Hướng dẫn: Câu C: mảnh giấy đen đặt dưới ánh nắng mắt trời
Câu 9: Trường hợp nào dưới đây ta nhận biết được một miếng bìa màu đen?
A. Dán miếng bìa đen lên trên một tờ giấy trắng rồi đặt trong phòng tối
B. Dán miếng bìa đen lên trên một cái bảng đen rồi đặt dưới ngọn đèn điện đang sáng
C. Dán miếng bìa đen lên trên một tờ giấy màu xanh đặt ngoài trời lúc ban ngày.
D. Đặt miếng bìa màu đen lên bàn trong phòng tối
Câu 10: Vật nào dưới đây không phải là nguồn sáng?
A. Mặt Trời
B. Ngọn nến đang cháy
C. Con đom đóm lập lòe
D. Mặt trăng
4.2: Một số câu hỏi thêm:
1) Giải thích vì sao trong phòng có cửa gỗ đóng kín, không bật đèn, ta không nhìn thấy mảnh giấy trắng đặt trên bàn.
Giải
Trong phòng cửa gỗ đóng kín, ta không nhìn thấy mảnh giấy trắng vì không có ánh sáng chiếu lên mảnh giấy, do đó cũng không có ánh sáng bị mảnh giấy hắt lại truyền vào mắt ta.
2) Ta đã biết vật đen không phát ra ánh sáng và cũng không hắt lại ánh sáng chiếu vào nó. nhưng ban ngày ta vẫn nhìn thấy miếng bìa màu đen để trên bàn. Vì sao ?
Giải
Vì ta nhìn thấy các vật sáng ở xung quanh miếng bìa đen do đó mắt ta phân biệt được miếng bìa đen với các vật ở xung quanh.
3) Ta có thể dùng một gương phẳng hướng ánh nắng chiếu qua cửa sổ làm sáng trong phòng. gương đó có phải là nguồn sáng không? Tai sao?
Giải
Gương đó không phải là nguồn sáng vì nó không tự phát ra ánh sáng mà chỉ hắt lại ánh sáng chiếu vào nó.
4) Ban đêm, bạn Hoa ngồi đọc sách ở dưới một ngọn đèn điện. Hoa nói rằng, sở dĩ bạn ấy nhìn thấy trang sách vì mắt bạn ấy đã phát ra các tia sáng chiếu lên trang sách. Hãy bố trí một thí nghiệm chứng tỏ lập luận của bạn Hoa là sai.
Giải
Nếu đúng như bạn Hoa nói thì khi ta mở mắt là co ánh sáng phát ra từ mắt chiếu lên trang sách và ta nhìn thấy trang sách dù là tắt đèn. Hãy thử tắt đèn xem thấy có đúng như bạn Hoa nói không nhé.
5) Ban đêm, trong phòng tối, ta nhìn thấy một điểm sáng trên bàn. Hãy bố trí một thí nghiệm để kiểm tra xem điểm sáng đó có phải là nguồn sáng không.
Giải
Hãy tìm cách đảm bảo không cho ánh sáng từ bất cứ nơi nào trong phòng chiếu lên điểm sáng trên bàn, nếu ta vẫn nhìn thấy điểm sáng thì đó là nguồn sáng. Chẳng hạn, dùng một hộp cotton không đáy, phía trên có đục một lỗ nhỏ, úp lên điểm sáng. Nếu nhìn qua lỗ nhỏ vẫn thấy điểm sáng thì đó là nguồn sáng.
B. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA
C1. Trong những trường hợp mắt ta nhận biết được ánh sáng, có điều kiện gì giống nhau?
Hướng dẫn Điều kiện giống nhau là có ánh sáng từ nguồn sáng truyền vào mắt. Kết luận: Mắt ta nhận biết được ánh sáng khi có ánh sáng truyền vào mắt ta.
C2. Bố trí thí nghiệm như hình 1.2a. Mảnh giấy trắng dán trên thành màu đen bên trong một hộp kín. Trường hợp nào dưới đây ta nhìn thấy mảnh giấy trắng?
a. .Đèn sáng (hình 1.2a).
b. Đèn tắt (hình 1.2b). Vì sao lại nhìn thấy?
Hướng dẫn Chọn a. Vì có ánh sáng từ mảnh giấy truyền vào mắt. Kết luận: Ta nhìn thấy một vật khi có ánh sáng từ vật đó truyền vào mắt ta.
C3. Trong các thí nghiệm ở hình 1.2a và 1.3 ta nhìn thấy mảnh giấy trắng và dây tóc bóng đèn phát sáng vì từ hai vật đó đều có ánh sáng đến mắt ta. Vật nào tự phát ra ánh sáng, vật nào hắt lại ánh sáng do vật khác chiếu tới?
Hướng dẫn - Dây tóc bóng đèn phát ra ánh sáng. - Tờ giấy là vật hắt lại ánh sáng. Kêt luận: Dây tóc bóng đèn tự nó phát ra ánh sáng gọi là nguồn sáng. Dây tóc bóng đèn phát sáng và mảnh giấy trắng hắt lại ánh sáng từ vật khác chiếu vào nó gọi chung là vật sáng.
C4. Trong cuộc tranh luận được nêu ở phần mở bài, bạn nào đúng? Vì sao?
Hướng dẫn Thanh (Đ); Hải (S); vì ánh sáng từ bóng đòn không trực tiếp truyền tới mắt.
C5. Trong thí nghiệm ở hình 1.1, nếu ta thắp một nắm hương để cho khói bay lên ỗ phía trước đèn pin, ta sẽ nhìn thấy một vệt sáng từ đèn phát ra xuyên qua khói. Giải thích vì sao? Biết rằng khói gồm các hạt nhỏ li ti bay lơ lửng. Hướng dẫn Các hạt khói li ti lơ lửng là một vật hắt lại ánh sáng (từ nguồn sáng là đèn pin) truyền tới mắt giúp ta thấy vệt sáng
