Bài viết này, Admin tổng hợp kiến thức cơ bản và những dạng đề thi liên quan đến bài Đất nước- Nguyễn Khoa Điềm.Bài viết có 2 phần: Phần 1, hệ thống kiến thức cơ bản, Phần 2 : Tổng hợp Những đề thi liên quan đến bài Đất nước- Nguyễn Khoa Điềm
Mục Lục
Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu nước và cách mạng ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. Sau khi tốt nghiệp trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, ông trở lại miền Nam hoạt động trong phong trào học sinh, sinh viên thành phố Huế. Nguyễn Khoa Điềm từng giữ những chức vụ quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Nhà nước. Năm 2006, ông nghỉ hưu, về sống tại Huế và tiếp tục làm thơ.
Thơ Nguyễn Khoa Điềm cuốn hút người đọc bằng cảm xúc trữ tình nồng thắm và chất suy tư sâu lắng, ông cất lên tiếng nói của một người trí thức thiết tha gắn bó với quê hương, giàu ý thức trách nhiệm với nhân dân, đất nước. Tác phẩm chính của Nguyễn Khoa Điềm là các tập thơ : Đất ngoại ô (1972), Mặt đường khát vọng (1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007). Năm 2000, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật
2. TÁC PHẨM
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
- Đoạn trích Đất Nước là phần đầu chương V của trường ca Mặt đường khát vọng. Tác phẩm này được hoàn thành năm 1971, thể hiện sự thức tỉnh của thế lệ trẻ miền Nam về trách nhiệm thiêng liêng với nhân dân, đất nước.
- Bao trùm đoạn trích Đất Nước là cảm hứng ngợi ca công lao vĩ đại của nhân dân trên hành trình dựng nước và giữ nước. Đoạn trích gồm hai phần:
– Phần 1 [Khi ta lớn lên… Đất Nước muôn đời): Cách cảm nhận và lí giải của nhà thơ về đất nước.
– Phần 2 INhững người vợ nhớ chồng… trăm dáng sông xuôi) I Tập trung thể hiện tư tưởng đất nước là của nhân dân.
1. Cách cảm nhận và lí giải độc đáo về đất nước
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Không gian mênh mông của đất nước được hình thành trên dòng thời gian vô tận. Đó là tổ ấm bao bọc, che chở cho hàng ngàn thế hệ người… Đất nước là sự hoà quyện không thể tách rời giữa cái riêng và cái chung, cá nhân và cộng đồng : Trong anh và em hôm nay – Đều có một phần Đất Nước – Khi hai đứa cầm tay – Đất Nước trong chúng ta hài hoà nồng thắm – Khi chúng ta cầm tay mọi người – Đất Nước vẹn tròn, to lớn.. Vì vậy, bổn phận của mỗi con người với đất nước cũng là trách nhiệm với chính mình. Hiến dâng cuộc đời cho đất nước trường tồn cũng là hoàn thành trách nhiệm thiêng liêng với các thế hệ đi trước và với tương lai : Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình – Phải biết gắn bó và san sẻ — Phái biết hoá thân cho dáng hình xứ sở — Làm nên Đất Nước muôn đời… Chất trữ tình đằm thắm, suy tư sâu lắng của một người trí thức giàu trách nhiệm với quê hương đất nước hoà quyện cùng chất giọng chính luận đã mang lại sức rung động lớn cho những câu thơ này. Đoạn thơ đã thức tỉnh, khơi gợi tinh thần đấu tranh vì đất nước của thế hệ trẻ miền Nam lúc bấy giờ. Đó cũng là lời nhắn gửi thiết tha với mỗi người Việt Nam yêu nước về một lí tưởng sống cao đẹp của muôn đời.
- Tập trung thể hiện tư tưởng đất nước là của nhân dân
Tư tưởng ấy đã được tác giả chứng minh từ nhiều phương diện cảm nhận về đất nước.
Qua cách nói của nhà thơ, tất cả núi sông, rừng bể ấy đều là tặng vật của nhân dân. Nếu không có bao nhiêu thế hệ những người vợ, người mẹ từng đợi chờ thuỷ chung, mòn mỏi thì núi mãi chỉ là đá, không thể hoá thành những Vọng Phu vòi vọi giữa trời. Nhân dân đã truyền cả tâm hồn vào cảnh vật… để đất và nước trở nên có linh hồn, có sự sống. Nhân dân đã khai phá đất đai, lập nên những xóm làng, ruộng đồng, bờ bãi. Hình vóc của đất nước, ở nơi đâu cũng là vóc hình của nhân dân : Và ở đâu trên khắp các ruộng đồng gò bãi – Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha – ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy-Nhữngcuộc đời đã hoá núi sông ta…
Nhà thơ đã sử dụng không gian địa lí để khám phá, ngợi ca công lao to lớn của nhân dân trên hành trình dựng nước.
Họ là nhân dân. Họ không để lại tên tuổi của mình trong sử sách nhưng chính họ đã sáng tạo nên những trang sử hào hùng cho nước non này, Họ làm ra mọi giá trị vật chất và tinh thần cho đất nước :hạt lúa, ngọn lửa , tiếng nói, tên xã tên làng, đắp đập be bờ để có ruộng đồng bờ bãi cho người sau trồng cây hái trái”… Nhân dân luôn sẵn sàng đứng lên chiến đấu đánh đuổi cả ngoại xâm lẫn nội thù để gìn giữ một đất nước tự do, thanh bình.
— Tư tưởng đất nướclà của nhân dân còn được nhà thơ khám phá, thể hiện từ chiều sâu của bản sắc văn hoá ! Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao, thần thoại : Dạy anh biết yêu em từ thuở trong nôi” – Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội – Biết trồng tre đợi ngày thành gậy – Đi trả thù mà không sợ dài lâu. ‘
Nhà thơ tìm về với sáng tác, dân gian để khẳng định rằng, nhân dân chính là những người đã hình thành và gìn giữ bản sắc tâm hồn dân tộc. Nhân dân dạy ta biết đắm say, lãng mạn mà thuỷ chung trong’tình yêu ; biết trọng nghĩa tình hơn của cải và bền bỉ phi thường trong chiến đấu. Đoạn thơ kết thúc bằng niềm tin và hi vọng về một tương lai thanh bình cho quê hương.
- Đặc sắc nghệ thuật
Đoạn trích đã thể hiện được cách cảm nhận độc đáo, sâu sắc cửa Nguyễn Khoa Điềm về nhân dân, đất nước. Từ đó, khơi gợi niềm tự hào và, ý thức trách nhiệm củá mỗi con người vói quê hương xứ sở. Sức hấp dẫn của đoạn thơ còn bắt nguồn từ giọng điệu trữ tình – chính luận đặc sắc, từ sự vận dụng một cách nhuần nhuyễn và sáng tạo các chất liệu của văn hoá dân gian, cách nói dân dã, đậm đà bản sắc dân tộc.
Tài liệu trích trong sách ôn tập ngữ văn 12 .NXB GD.Tác giả : Đỗ Kim Hồi, Bùi Minh Toán ( chủ biên)
Bài này dài, các em cần chú ý những đoạn tiêu biểu sau :
Ví dụ : Bàn về đoạn thơ trên, có ý kiến cho rằng: Trong đoạn thơ Nguyễn Khoa Điềm đã cố gắng thể hiện hình ảnh Đất nước gần gũi, giản dị. Đó là cách để đi vào lòng người, cũng là cách nhà thơ đi con đường riêng của mình không lặp lại người khác.
