Lý thuyết Sinh11 - Loga.vn: Bài 46:
Cơ Chế Điều Hòa Sinh Sản
Điều hòa sinh sản chủ yếu là điều hòa sinh tinh và sinh trứng. Trong điều hòa sinh tinh và sinh trứng, hệ nội tiết đóng vai trò chủ yếu. Thần kinh và các nhân tố môi trường ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh và sinh trứng.
I. Cơ Chế Điều Hòa Sinh Tinh Và Sinh Trứng
1. Cơ chế điều hòa sinh tinh
- Khi có kích thích từ môi trường vùng dưới đồi tiết ra yếu tố giải phóng GnRH điều hòa tuyến yên tiết FSH và LH.
+ FSH: Kích thích ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
+ LH: Kích thích tế bào kẽ trong tinh hoàn sản xuất ra testosteron.
+ Testosteron kích thích phát triển ống sinh tinh và sản sinh tinh trùng.
- Khi nồng độ testosteron trong máu tăng cao gây ức chế ngược lên tuyến yên và vùng dưới đồi, làm hai bộ phận này giảm tiết GnRH, FSH và LH dẫn đến tế bào kẽ giảm tiết testosteron. Nồng độ testosteron giảm không ức chế lên vùng dưới đồi và tuyến yên nữa nên hai bộ phận này tăng tiết hoocmon.
.png)
Hình 1. Sơ đồ cơ chế điều hòa sinh tinh.
|
Hoocmon |
Cơ quan sản xuất |
Cơ quan tác động |
Tấc dụng điều hòa sinh tinh |
|
GnRH |
Vùng dưới đồi |
Tuyến yên |
Điều hòa tuyến yên tiết FSH và LH |
|
FSH |
Tuyến yên |
Ống sinh tinh |
Kích thích ống sinh tinh sản xuất ra tinh trùng |
|
LH |
Tuyến yên |
Tế bào kẽ |
Kích thích tế bào kẽ trong tinh hoàn sản xuất ra testosteron |
|
Testosteron |
Tế bào kẽ trong tinh hoàn |
Ống sinh tinh |
Kích thích phát triển ống sinh tinh và sản sinh tinh trùng |
Bảng 1. Các hoocmon kích thích quá trình sinh tinh.
2. Cơ chế điều hòa trứng
- Các hoocmon tham gia điều hòa sản sinh trứng là FSH và LH của tuyến yên. Vùng dưới đồi tiết ra yếu tố giải phóng GnRH điều hòa tuyến yên tiết FSH và LH. Ba loại hoocmon đó ảnh hưởng đến quá trình phát triển, chín và rụng trứng:
+ FSH kích thích phát triển nang trứng.
+ LH kích thích nang trứng chín và rụng trứng, hình thành và duy trì hoạt động của thể vàng. Thể vàng tiết ra hocmon progestrogen và estrogen. Hai hoocmon này kích thích niêm mạc dạ con phát triển, dày lên chuẩn bị cho hợp tử làm tổ, đồng thời ức chế vùng dưới đồi và tuyến yên tiết GnRH, FSH và LH.
.png)
Hình 2. Cơ chế điều hòa sinh trứng.
|
Hoocmon |
Cơ quan sản xuất |
Cơ quan tác động |
Tác dụng điều hòa sinh trứng |
|
GnRH |
Vùng dưới đồi |
Tuyến yên |
Điều hòa tuyến yên tiết FSH và LH |
|
FSH |
Tuyến yên |
Nang trứng |
Kích thích nang trứng phát triển |
|
LH |
Tuyến yên |
Thể vàng |
Kích thích nang trứng chín và rụng.Hình thành và duy trì hoạt động của thể vàng. |
|
Progestrogen |
Thể vàng |
Niêm mạc dạ non |
Kích thích niêm mạc dạ non phát triển, dày lên chuẩn bị cho hợp tử làm tổ |
|
Estrogen |
Thể vàng |
Tuyến yên |
Ức chế vùng dưới đồi và tuyến yên tiết GnRH, FSH và LH |
Bảng 2. Các hoocmon tham gia quá trình sinh trứng.
II. Ảnh Hưởng Của Thần Kinh Và Môi Trường Sống Đến Quá Trình Sinh Tinh Và Sinh Trứng
- Ảnh hưởng của thần kinh:
+ Căng thẳng thần kinh, lo âu, sợ hãi kéo dài hay đột ngột gây rối loạn quá trình trứng chín và rụng, làm giảm sản sinh tinh trùng.
- Ảnh hưởng của môi trường:
+ Điều kiện tự nhiên như: Nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng,.. ảnh hướng đến sinh sản ở động vật.
+ Chế độ ăn không hợp lí gây rối loạn quá trình chuyển hóa vật chất trong cơ thể ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh và sinh trứng.
Bài Tập Lý Thuyết
A. Mức độ thông hiểu
Câu 1: Sự điều hoà sinh tinh và sinh trứng chịu sự chi phối bởi:
A. Hệ thần kinh.
B. Các nhân tố bên trong cơ thể.
C. Các nhân tố bên ngoài cơ thể.
D. Hệ nội tiết.
* Hướng dẫn giải:
- Sự điều hoà sinh tinh và sinh trứng chịu sự chi phối bởi hệ nội tiết.
Nên ta chọn đáp án D.
Câu 2: LH có vai trò:
A. Kích thích ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
B. Kích thích tế bào kẽ sản sinh ra testosteron.
C. Kích thích phát triển ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
D. Kích thích tuyến yên tiết FSH.
* Hướng dẫn giải:
- LH có vai trò kích thích tế bào kẽ sản sinh ra testosteron.
Nên ta chọn đáp án B.
Câu 3: Inhibin có vai trò:
A. Ức chế tuyến yên sản xuất FSH.
B. Kích thích tế bào kẽ sản sinh ra testôstêron
C. Kích thích phát triển ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
D. Kích thích ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
* Hướng dẫn giải:
- Inhibin có vai trò ức chế tuyến yên sản xuất FSH.
Nên ta chọn đáp án A.
Câu 4: Cơ sở khoa học của uống thuốc tránh thai là:
A. Làm tăng nồng độ Prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế ngược lên tuyến yên và vùng dưới đồi làm giảm tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng.
B. Làm tăng nồng độ Prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế ngược lên tuyến yên và vùng dưới đồi làm giảm tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng.
C. Làm tăng nồng độ Prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế ngược lên tuyến yên và vùng dưới đồi làm tăng tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng.
D. Làm giảm nồng độ Prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế ngược lên tuyến yên và vùng dưới đồi làm tăng tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng.
* Hướng dẫn giải:
- Cơ sở khoa học của uống thuốc tránh thai là làm tăng nồng độ Prôgestêrôn và ơstrôgen trong máu gây ức chế ngược lên tuyến yên và vùng dưới đồi làm giảm tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng.
Nên ta chọn đáp án A.
Câu 5: Điều hoà ngược âm tính diễn ra trong quá trình sinh tinh trùng khi:
A. Nồng độ GnRH cao.
B. Nồng độ testosteron cao.
C. Nồng độ testôstêron giảm.
D. Nồng độ FSH và LH giảm.
* Hướng dẫn giải:
- Điều hoà ngược âm tính diễn ra trong quá trình sinh tinh trùng khi nồng độ testosteron cao.
Nên ta chọn đáp án B.
Câu 6: Thời kỳ mang thai không có trứng chín và rụng vì khi nhau thai được hình thành:
A. Thì thể vàng tiết ra hoocmôn progesteron ức chế sự tiết ra FSH và LH của tuyến yên.
B. Sẽ tiết ra hóc môn kích dục nhau thai (HCG) duy trì thể vàng tiết ra hoocmôn progesteron ức chế sự tiết ra FSH và LH của tuyến yên.
C. Sẽ tiết ra hoocmôn kích dục nhau thai ức chế sự tiết ra FSH và LH của tuyến yên.
D. Sẽ duy trì thể vàng tiết ra hoocmôn progesteron ức chế sự tiết ra FSH và LH của tuyến yên.
* Hướng dẫn giải:
- Thời kỳ mang thai không có trứng chín và rụng vì khi nhau thai được hình thành thì thể vàng tiết ra hoocmôn progesteron ức chế sự tiết ra FSH và LH của tuyến yên.
Nên ta chọn đáp án A.
Câu 7: Sự phối hợp của những loại hoocmôn làm cho niêm mạc dạ con dày và phồng lên, tích đầy máu trong mạch chuẩn bị cho sự làm tổ của phôi trong dạ con là hoocmôn:
A. Progesteron và ơstrogen.
B. Kích thích nang trứng, progesteron.
C. Tạo thể vàng và ơstrogen.
D. Thể vàng và progesteron.
* Hướng dẫn giải:
- Sự phối hợp của những loại hoocmôn làm cho niêm mạc dạ con dày và phồng lên, tích đầy máu trong mạch chuẩn bị cho sự làm tổ của phôi trong dạ con là hoocmôn progesteron và ơstrogen.
Nên ta chọn đáp án A.
Câu 8: Nhau thai sản sinh ra hoocmôn:
A. Progesteron.
B. FSH.
C. HCG.
D. LG.
* Hướng dẫn giải:
- Nhau thai sản sinh ra hoocmôn HCG.
Nên ta chọn đáp án C.
Câu 9: Các loại hoocmôn phối hợp kích thích phát triển nang trứng và gây rụng trứng là hoocmôn:
A. Kích thích nang trứng (FSH), progesteron và ơstrogen.
B. Progesteron, hoocmôn thể vàng (LH) và ơstrogen.
C. Kích thích nang trứng, hoocmôn tạo thể vàng và ơstrogen.
D. Kích thích nang trứng, hoocmôn tạo thể vàng và progesteron.
* Hướng dẫn giải:
- Các loại hoocmôn phối hợp kích thích phát triển nang trứng và gây rụng trứng là hoocmôn kích thích nang trứng, hoocmôn tạo thể vàng và ơstrogen.
Nên ta chọn đáp án C.
Câu 10: Tuyến yên tiết ra chất nào?
(1) FSH.
(2) Testosteron.
(3) LH.
(4) GnRH.
(5) Ơstrogen.
Phương án trả lời đúng là:
A. (1) và (4).
B. (3) và (4).
C. (1) và (2).
D. (1) và (3).
* Hướng dẫn giải:
- Tuyến yên tiết ra FSH và LH.
Nên ta chọn đáp án D.
B. Bài tập tự luyện
Câu 1: Trong cơ chế điều hòa sinh tinh, LH kích thích:
A. Ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
B. Tế bào kẽ sản sinh ra testosteron.
C. Phát triển ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
D. Tuyến yên tiết FSH.
Câu 2: Cho các yếu tố sau:
(1) Hệ thần kinh.
(2) Các nhân tố bên trong cơ thể.
(3) Các nhân tố bên ngoài cơ thể.
(4) Hệ nội tiết.
(5) Hệ đệm.
Những yếu tố đóng vai trò quan trọng nhất trong quá trình điều hòa sinh tinh và sinh trứng là:
A. (1) và (4).
B. (1) và (2).
C. (1).
D. (4).
Câu 3: Trong cơ chế điều hòa sinh trứng, LH kích thích:
A. Phát triển nang trứng.
B. Nang trứng chín và rụng trứng, hình thành và duy trì hoạt động của thể vàng.
C. Dạ con phát triển chuẩn bị cho hợp tử làm tổ.
D. Tuyến yên tiết ra hoocmôn.
Câu 4: Hoocmôn thể vàng tiết ra gồm:
A. Progesteron và ơstrogen.
B. FSH, ơstrogen.
C. LH, FSH.
D. Progesteron, GnRH.
Câu 5: Trong cơ chế điều hòa sinh trứng FSH kích thích:
A. Phát triển nang trứng.
B. Tuyến yên tiết hoocmôn.
C. Nang trứng chín và rụng trứng, hình thành và duy trì hoạt động của thể vàng.
D. Dạ con phát triển chuẩn bị cho hợp tử làm tổ.
Câu 6: Testosteron nồng độ cao sẽ:
A. Ức chế tuyến yên và vùng dưới đồi tiết GnRH, FSH và LH.
B. Ức chế tuyến yên tiết GnRH, FSH và LH.
C. Kích thích tuyến yên và vùng dưới đồi tăng tiết GnRH, FSH và LH.
D. Ức chế vùng dưới đồi tiết GnRH, FSH và LH.
Câu 7: GnRH kích thích:
A. Phát triển ống sinh tinh và sản sinh ra tinh trùng.
B. Tế bào kẽ sản sinh ra testosteron.
C. Tuyến yên sản sinh LH và FSH.
D. Ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
Câu 8: Testosteron kích thích:
A. Tuyến yên sản sinh LH.
B. Tế bào kẽ sản sinh ra FSH.
C. Ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
D. Ống sinh tinh sản sinh ra tinh trùng.
Câu 9: Xét các yếu tố sau:
(1) Căng thẳng thần kinh (stress).
(2) Thiếu ăn, suy dinh dưỡng.
(3) Chế độ ăn không hợp lý gây rối loạn trao đổi chất của cơ thể.
(4) Sợ hãi, lo âu.
(5) Buồn phiền kéo dài và nghiện thuốc lá, nghiện rượu, nghiện ma túy.
(6) Nhiệt độ môi trường tăng giảm đột ngột.
Những yếu tố gây rối loạn quá trình sinh trứng và làm giảm khả năng sinh tinh trùng là:
A. (1), (2), (3), (4) và (5).
B. (1), (2), (5) và (6).
C. (3), (4) và (5).
D. (2), (4) và (5).
Câu 10: Progesteron và ơstrogen nồng độ cao sẽ:
A. Ức chế tuyến yên tiết GnRH, FSH và LH.
B. Ức chế tuyến yên và vùng dưới đồi tiết GnRH, FSH và LH.
C. Kích thích tuyến yên tăng tiết GnRH, FSH và LH
D. Ức chế vùng dưới đồi tiết GnRH, FSH và LH.
|
Câu |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
|
Đáp án |
B |
D |
B |
A |
A |
A |
C |
C |
A |
B |
