A. Tóm tắt lý thuyết
1. Làm thế nào để biết được vật chuyển động hay đứng yên.
Muốn nhận biết 1 vật chuyển động hay đứng yên phải dựa vào vị trí của vật đó so với vật được chọn làm mốc (vật mốc). Vật mốc là những vật gắn với trái đất, nhà cửa, cột mốc, cây bên đường....
Khi vị trí của vật so với vật mốc thay đổi theo thời gian thì vật chuyển động so với vật mốc gọi là chuyển động cơ học (chuyển động)
Vật không chuyển động so với vật mốc gọi là vật đứng yên.
Thường chọn Trái Đất và những vật gắn với Trái Đất làm vật mốc.
2. Tính tương đối của chuyển động và đứng yên.
Một vật có thể là chuyển động so với vật này nhưng lại là đứng yên đối với vật khác.
Chuyển động hay đứng yên có tính tương đối tùy thuộc vật được chọn làm mốc
3. Một số chuyển động thường gặp
Đường mà vật chuyển động vạch ra gọi là quỹ đạo chuyển động
Các dạng chuyển động thường gặp:
Chuyển động thẳng: quĩ đạo là đường thẳng
Chuyển động cong: quĩ đạo là đườngcong
Chuyển động tròn: quĩ đạo là đường tròn
Ví dụ: Chuyển động thẳng: Chuyển động của tia sáng đi trong k khí
Chuyển động cong: Chuyển động của xe đạp đi từ nhà đến trường
Chuyển động tròn: Chuyển động của cánh quạt quay
Bài tập minh họa
Bài 1: Khi nói trái đất quay quanh Mặt Trời ta đã chọn vật nào làm mốc?
Khi nói Mặt Trời mọc đằng Đông, lặn đằng Tây, ta đã chọn vật nào làm mốc?
Hướng dẫn giải:
Chọn Mặt Trời là mốc: Trái đất quay quanh Mặt Trời
Chọn Trái Đất là mốc: Mặt Trời mọc đằng Đông, lặn đằng Tây
Bài 2: Hãy nêu dạng của quỹ đạo và tên của những chuyển động sau đây:
a. Chuyển động của vệ tinh nhân tạo của Trái Đất.
b. Chuyển động của con thoi trong rãnh khung cửi.
c. Chuyển động của một vật nặng được ném theo phương nằm ngang.
Hướng dẫn giải:
a. Chuyển động tròn
b. Chuyển động thẳng đều
c. Chuyển động cong
B. Hướng dẫn giải bài tập trong sách giáo khoa.
Giải bài tập 1 Trang 5 SGK Vật lí 8: Làm thế nào đế nhận biết một ô tô trên đường, một chiếc thuyền trên sông, một đám mây trên trời... đang chuyển động hay đứng yên?
Trả lời
Để biết một ô tô trên đường, một chiếc thuyền trên sông, một đám mây trên trời đang chuyên động hay đứng yên, trước hết chọn một vật cố định nào đó làm mốc (có thể chọn cột điện bên đường, bên bờ sông) và kiếm tra xem vị trí của ô tô, thuyền hoặc đám mây có thay đổi so với vật mốc đó hay không.
+ Ta nói chúng đứng yên nếu vị trí không thay đổi so với vật làm mốc.
+ Ta nói chúng chuyển động nếu vị trí thay dổi so với vật làm mốc.
Giải bài tập 2 Trang 5 SGK Vật lí 8: Hãy tìm ví dụ về chuyển động cơ học, trong đó vật được chọn làm mốc.
Trả lời
Chuyên động của các vật trong câu C1 là chuyền động cơ học, trong đó cột điện bên đường, bên bờ sông hay mặt trời là những vật là mốc.
Giải bài tập 3 Trang 5 SGK Vật lí 8: Khi nào một vật được coi là đứng yên? Hãy tìm ví dụ về vật đứng yên, trong đó chỉ rõ vật được chọn làm mốc.
Trả lời
Ta nói vật đứng yên khi vị trí của nó không thay đổi so với vật chọn làm mốc. Chẳng hạn ta nói chiếc xe ô tô đỗ trong bến xe là vật đứng yên nếu chọn bến xe là vật làm mốc.
Giải bài tập 4 Trang 5 SGK Vật lí 8: Hành khách ngồi trên một toa tàu đang rời khỏi nhà ga như (hình 12 SGK). So với nhà ga thì hành khách chuyển động hay dứng yền? Tại sao?
Trả lời
Nếu so với nhà ga thì hành khách đang chuyển động vì vị trí của hành khách so với nhà ga thay đổi.
Giải bài tập 5 Trang 5 SGK Vật lí 8 So với toa tàu thì hành khách chuyển động hay đứng yên? Tại sao?
Trả lời
Nếu so với toa tàu thì hành khách đứng yên vì vị trí của hành khách so với toa tàu là không thay đối.
Giải bài tập 6 Trang 5 SGK Vật lí 8: Hãy dựa vào các câu trả lời trên đê tìm từ thích hợp cho các chỗ trống của câu nhận xét sau đây: Một vật có thể là chuyền động nhưng lại là đối với vật khác.
Trả lời
Một vật có thể là chuyển động cơ học so với vật làm mốc này nhưng lại là đứng yến đối với vật khác.
Giải bài tập 7 Trang 5 SGK Vật lí 8: Hãy tìm thí dụ để minh họa cho nhận xét trên.
Trả lời
Trong câu C4 và C5, hành khách so với toa tàu thì đứng yên nhưng khi so với nhà ga thì đang chuyển động.
Giải bài tập 8 Trang 5 SGK Vật lí 8: Trả lời câu hỏi ỏ đầu bài: Mặt Trời mọc ở đằng Đông, lặn ở đằng Tây. Như vậy có phải Mặt Trời chuyển động xung quanh Trái Đất không?
Trả lời
Không thể kết luận được vì nó tùy thuộc vào vật làm mốc.
- Nếu chọn mặt đất là vật làm mốc thì Mặt Trời chuyển động từ đông sang tây.
- Nếu chọn Mặt Trời là vật làm mốc thì Trái Đất chuyển động xoay từ tây sang đông
Giải bài tập 9 Trang 6 SGK Vật lí 8: Hãy tìm thí dụ về chuyển động thẳng, chuyển động cong, chuyển động tròn thường gặp trong đời sống.
Trả lời
- Chuyển động thẳng: chuyển động của một vật được thả từ trên cao xuống.
- Chuyển động cong: chuyển động của một chiếc lá rơi từ trên cao xuống. - Chuyến động tròn: chuyển động của các điểm trên cánh quạt khi quạt quay.
Giải bài tập 10 Trang 6 SGK Vật lí 8: Mỗi vật trong hình (1.4 SGK) chuyển động so với vật nào? Đứng yên so với vật nào?
Trả lời
- Người lái xe chuyển động so với người đứng bên lề đường và cột điện nhưng đứng yên so với xe ô tô.
- Người đứng bên lề đường chuyển động so với người lái xe và với xe ô tô nhưng đứng yên so với cột điện.
- Ô tô chuyến động so với người đứng bên lề đường và cột điện nhưng đứng yên so với người lái xe.
- Cột điện chuyển động so với người lái xe và với xe ô tô nhưng đứng yên so với người đứng bên lề đường.
Giải bài tập 11 Trang 6 SGK Vật lí 8: Có người nói: “Khi khoảng cách từ vật tới vật mốc không thay đổi thì vật không chuyển động so với vật mốc”. Theo em nói như thế là đúng hay sai? Hãy tìm ví dụ minh họa cho lập luận của mình.
Trả lời
Nói như thế cũng có thế đúng nhưng cũng có thể sai, tùy theo từng trường hợp.
Trường hợp đúng: chẳng hạn tàu hỏa rời ga, nếu chọn ga làm vật mốc thì khoảng cách từ tàu hỏa đến ga thay đổi, ta nói tàu hỏa chuyển động so với ga.
Trường hợp sai: chẳng hạn trường hợp vật chuyển động trên đường tròn, so với tâm đường tròn thì khoảng cách từ vật đến tâm là không đổi nhưng vị trí của vật so với tâm luôn thay đổi và vật được coi là chuyến động so với tâm.
C. Bài tập trắc nghiệm.
B1. Một ôtô đang chạy trên đường.
Trong các câu trả lời sau, câu nào không đúng?
A. Ôtô chuyển động so với mặt đường.
B. Ôtô đứng yên so với người lái xe.
C. Ôtô chuyển động so với người lái xe.
D. Ôtô chuyển động so với cây bên đường.
Trả lời
Chọn câu C: Ôtô chuyến động so với người lái xe.
B2. Người lái đò đang ngồi trên chiếc thuyền thả trôi theo dòng nước. Trong các câu mô tả sau, câu nào đúng?
A. Người lái đò đứng yên so với dòng nước.
B. Người lái đò chuyển động so với dòng nước,
C. Người lái đò chuyến động so với chiếc thuyền.
D. Người lái đò đứng yên so với cây trên bờ.
Trả lời
Chọn câu A: Người lái đò đứng yên so với dòng nước.
B3. Một ôtô chở khách chạy trên đường. Hãy chỉ rõ vật làm mốc khi nói:
A. Ôtô đang chuyển động.
B. Ôtô đang đứng yên.
C. Hành khách đang chuyến động.
D. Hành khách đang đứng yên.
Trả lời
A. Đường.
B. Hành khách,
C. Đường.
D. Ôtô.
B4. Khi nói Trái Đất quay quanh Mặt Trời, ta đã chọn vật nào làm mốc?
Khi nói Mặt Trời mọc đằng Đông, lặn đằng Tây, ta đã chọn vật nào làm mốc?
Trả lời
Khi nói Trái Đất quay quanh Mặt Trời, ta đà chọn Mặt Trời làm mốc. Khi nói Mặt Trời mọc đằng Đông, lặn đằng Tây, ta đâ chọn Trái Đất làm mốc.
B5. Một tàu hỏa đang chạy trên đường ray. Người lái tàu ngổi trong buồng lái. Người soát vé đang đi lại trên đoàn tàu. Các cây cối ven đường và tàu là chuyển động hay đứng yên so với:
a. Người soát vé;
b. Đường tàu;
c. Người lái tàu.
Trả lời
a. Cây côi ven đường và tàu là chuyến động.
b. Cây côi ven đường là đứng yên, tàu là chuyển động.
c. Cây cối ven đường là chuyển động, tàu là dứng yên.
B6. Hãy nêu dạng của quỳ đạo và tên cúa những chuyển dộng sau:
1. Chuyển động của vệ tinh nhân tạo của Trái Đất.
2. Chuyển động của con thoi trong rãnh khung cửi.
3. Chuyển động của đầu kim đồng hồ.
4. Chuyển động cùa một vật được ném theo phương nằm ngang.
Trả lời
1. Chuyển động tròn
2. Dao động.
3. Chuyển động tròn
4. Chuyển động cong.
