Soạn bài tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận
I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận
1. Cả hai văn bản a và b đều có yếu tố tự sự và miêu tả nhưng chúng là văn bản nghị luận. Bởi cả a và b đều giúp cho việc trình bày luận cứ được rõ ràng, cụ thể, sinh động và vì vậy văn bản có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn.
- Yếu tố tự sự ở đoạn văn a là những chi tiết cụ thể kể lại kiểu bắt lính kì quặc và tàn ác.
+ “Vị chúa tỉnh” ra lệnh cho quan dưới quền trong một thời hạn phải nộp cho đủ người nhất định.
+ Đầu tiên là tóm những người khỏe mạnh, người khổ, sau đó đòi đến con cái nhà giàu, giam cổ họ lại để vòi tiền… Nếu không có những chi tiết được kể như trên thì ta không thể lường được việc mộ lính “tình nguyện” đã nhũng nhiễu và làm tiền một cách trắng trợn.
- Ở đoạn văn b nếu ta bỏ những câu văn miêu tả về những người lính “tình nguyện”: “tốp thì bị xích tay điệu về tỉnh lị, tốp thì trước lúc xuống tàu bị nhốt (…) có lính (…) lưỡi lê tuốt trần, đạn đã lên nòng” thì không thể hình dung được sự giả dối và lừa gạt của những lời lẽ rêu rao về “lòng sốt sắng đầu quân tấp nập và không ngần ngại” từ phủ toàn quyền.
- Vai trò của yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận: (Đọc Ghi nhớ 1 trang 116).
a. Ở văn bản trích “Người anh hùng làng Gióng” của Cao Huy Đỉnh ta thấy xúa hiện những yếu tố tự sự và miêu tả trong việc tác giả kể lại hai chuyện Chàng Trăng và Nàng Han của dân tộc Mơ-nông và dân tộc Thái.
Trong hai đoạn văn, phần lớn là tự sự. Tuy nhiên, có một số câu chữ miêu tả. Chẳng hạn:
A1 – Con thỏ trắng
- Chàng cưỡi ngựa đá khổng lồ
- Để đêm đêm soi xuống dòng thác Bông-gơ-nhi những vầng sáng bạc.
A2 – Theo cờ lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc.
- Gần đấy có những vũng, những ao chi chít nối tiếp nhau.
b. Tác giả không kể đầy đủ, cặn kẽ toàn bộ hai truyện Chàng Trăng và Nàng Han mà chỉ nhấn vào một số chi tiết cụ thể có sự trùng hợp với hình tượng Thánh Gióng, câu chuyện Thánh Gióng. Chẳng hạn “cưỡi ngựa đá khổng lồ” để cho ta liên tưởng việc Gióng “cưỡi ngựa sắt khổng lồ”, những ao vũng chi chít của vết chân voi ngựa nàng Han gợi tả những ao đầm chi chít của gót ngựa Thánh Gióng đi qua.
Nhấn mạnh một số chi tiết giống với Thánh Gióng tác giả đã làm sáng tỏ ý: Chàng Trăng và Nàng Han “có nhiều nét giống với truyện Thánh Gióng miền xuôi”. Từ đó khẳng định truyện Thánh Gióng “thực là một bản anh hùng ca và là anh hùng ca của người Việt cổ”.
2. Khi đưa yếu tố tự sự và miêu tả vào văn nghị luận ta cần chú ý (đọc Ghi nhớ 1 trang 116).
II. Luyện tập
1. Có thể thấy đoạn văn nghị luận đang đề cập tới hai câu thơ rấ đẹp của Bác nói về trăng khi ở trong tù. GS Lê Trí Viễn đã dùng những câu văn tự sự “Sắp trung thu (…) đáng ghét của bộ mặt nhà giam”. Nhưng cơ bản là dùng những câu miêu tả: “Đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo vỗ về. Ngay bên cửa sổ, lồng trong bóng cây. Đêm nay rất đẹp. Trong lòng rạo rực bao nhiêu nỗi niềm”.
Người viết dùng những yếu tố tự sự và miêu tả để cho người đọc đặt mình vào hoàn cảnh vào tâm trạng của Bác, để từ đó cách hiểu thấu đáo những câu thơ của Người.
2. Theo dõi bài Đọc thêm ta thấy Huy Cận đã dùng rất nhiều các yếu tố tự sự và miêu tả khi nêu ý kiến của mình về bài ca dao “Trong đầm gì đẹp bằng sen”.
Chẳng hạn để cho ta thấy việc đổi vần có tác dụng thê nào ở trong câu hỏi, tác giả viết “Đổi vần có khác nào như dòng nước đang chảy xuôi, ta dựng lên một cái đập (…) buộc dòng nước đổi chiều, đổi dòng”.
Nói cụ thể hơn tác giả thấy “chính nhờ sự đảo ngược hình ảnh ấy mà chúng ta như thấy hiện lên bàn tay của ai đó đang lật từng lá sen xanh, chỉ từng bông sen trắng, đếm từng nhị sen vàng để phân bua cùng chúng ta”.
Như vậy, việc miêu tả ở trên và tự sự ở sau đã tạo nên sự so sánh để làm cho ý kiến đưa ra sống động cụ thể và giàu sức thuyết phục.
