BÀI LÀM
Chùa thường được gọi là chùa Hương, tọa lạc ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, trên đỉnh Ngàn Hống, núi Hương Tích thuộc dãy Hồng Lĩnh, Hồng Lĩnh là thắng cảnh nổi tiếng của Hà Tĩnh, đã được chạm khắc vào Anh đỉnh, một trong 9 đỉnh đồng lớn ở cố đô Huế năm Minh Mạng thứ 17 (1836).
Từ quốc lộ 1A ngang qua thị trấn Nghèn, huyện Can Lộc, đi khoảng 5km về hướng Đông thì tới chân núi Hồng Lĩnh. Từ đây, chúng ta đi bộ ven triền núi đến miếu Linh Sơn hoặc đi thuyền trên lòng hồ Nhà Đường khoảng 1,5km tới miếu Cô thì dừng lễ trình trước khi lên chùa. Chùa được dựng từ thời Trần, nhưng đã gắn với truyền thuyết xa xưa hơn, đó là sự tích Bà Chúa Ba tức công chúa Diệu Thiện, con gái Sở Trang Vương, đến tu hành và đắc đạo ở đây. Quần thể chùa Hương được chia làm ba phần chính: Thượng điện, đến Thiên Vương và am Thánh Mẫu. Theo truyền thuyết, am Thánh Mẫu là nơi công chúa Diệu Thiện tu hành và hóa Phật Quan Âm. Chung quanh chùa còn nhiều cảnh quan như: động Tiên Nữ, am Phun Mây, Miếu Cô, suối Tiên Tắm.
Tác giả Bảo Ngọc trong báo Du lịch Việt Nam (Số 10, ngày 7-3 2003) cho biết Lưu Công Đạo năm 1811 đã mô tả chùa Hương Tích trong Thiên Lộc luyện phong thổ chí như sau: “Trên đỉnh núi có bức thành đá, bên thành có 99 cái nền, cái nào cũng ghép bằng đá mài đẽo trơn phẳng gọi là nền Trang Vương... Người ta lấy đá xây thành am, trong âm đặt tượng Quan Âm và một số tượng bằng đá. Bên phải ai có chùa Pluật, bên trái chùa có đền thờ Đại dương núi Hồng. Trong đền có tấm biển cua ban chữ thếp vàng... Một dãy suối xanh, sóng cùng bạn khoản, theo bậc đá đi lên, mỗi bước lại một cảnh sắc khác nhau, lên cao trông khắp bốn phương, đúng là nơi danh thắng đệ nhất ở miền Hoan Cau”.
Chùa còn giữ một số di vật cổ như: gạch thời Trần, chuông thời Lê... Hằng năm, lễ hội chùa từ đầu tháng giêng đến 19 tháng 2 âm lịch, đã đón tiếp đông đảo khách thập phương đến tham quan, chiêm bái. Chùa đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia.
