Văn học hiện thực phê phán đã khắc họa rõ nét nỗi đau cùng cực của những người bất hạnh. Những cây bút Nguyên Hồng, Nam Cao, Ngô Tất Tố đều giúp bạn đọc hiểu rõ hơn số phận khổ đau của con người, đặc biệt là người nông dân trong xã hội cũ. Trang hồi kí đẫm nước mắt của Nguyên Hồng cho ta hiểu về sự tàn nhẫn của những hủ tục và những lời nói cay nghiệt tận cùng của những người mang danh người thân đã đẩy người mẹ đáng thương của Hồng vào nước tha hương cầu thực. Chính cậu bé Hồng cũng là nạn nhân của xã hội ấy khi phải sống thiếu hơi ấm tình mẹ cùng bao sự ghẻ lạnh của người thân. Đến hình ảnh chị Dậu, ta càng thương cảm cho gia cảnh, cuộc đời của người nông dân hạng cùng đinh đó. Đủ thứ thuế má khiến họ không chỉ chịu đau đớn, hành hạ về thể xác mà còn phải dứt ruột bán chó, bán con, bán tất cả những gì có thể bán. Có nỗi đau nào lớn hơn thế. Hay cái chết của lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao cũng là tiếng nói đanh thép phản ánh số phận khổ đau của người nông dân. Cảnh già cô đơn, nghèo đói chưa đủ mà còn phải chết vì chính cái khổ, chết vì tình yêu thương con, chết vì muốn bảo toàn danh dự và nhân phẩm. Xã hội trước cách mạng là muôn vàn những bất công dồn con người đến đường cùng của khổ đau nhưng cũng làm sáng ngời vẻ đẹp ở họ.
