Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là một vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam mà còn là một nhà văn, nhà thơ lớn. Trong những sáng tác của Người thì em thích nhất chính là thơ Cảnh Khuya.

Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh cuộc kháng chiến chống Pháp đang diễn ra và Người đang ở chiến khu Việt Bắc để lãnh đạo cuộc kháng chiến. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, vừa cô đọng, hàm súc lại vừa gần gũi với mọi người. Ngay nhan đề Cảnh Khuya đã nói lên khoảng thời gian mà Bác Hồ viết bài thơ này chính là vào lúc đêm khuya.

Hai câu thơ đầu là bức tranh thiên nhiên núi rừng Việt Bắc:

“Tiếng suối trong như tiếng hát xa

Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”

Mở đầu bài thơ không phải là những cảm nhận về cảnh vật mà là âm thanh núi rừng. Đó là âm thanh của tiếng suối. Dường như trong đêm khuya thanh vắng thì âm thanh của tiếng suối lại càng trở nên rõ ràng hơn. Bác lắng nghe và cảm nhận được nó giống như tiếng hát từ đâu đó ở đằng xa vọng lại. Âm thanh của tự nhiên trong trẻo và tươi đẹp biết nhường nào khiến cho nhân vật trữ tình không khỏi thao thức. Đến câu thơ thứ hai người đọc mới cảm nhận được sau sắc cảnh đẹp thiên nhiên núi rừng. Trong thơ của Người thì hình ảnh ánh trăng luôn thường trực. Nhà thơ có sự chuyển đổi cảm giác từ thính giác sang thị giác để phác họa cảnh đẹp của đêm trăng. Chỉ một câu thơ với bảy chữ nhưng người đọc có thể mường tượng ra được cả khung cảnh của một đêm trăng. Ở đó có ánh trăng rọi sáng, có bóng cây cổ thụ và hoa. Một câu thơ khiến cho người đọc có nhiều cách liên tưởng. Chúng ta có thể tưởng tượng đến cảnh mà ánh trăng rọi xuống những cây cổ thụ và ánh sáng xuyên qua những tán lá chiếu lên những khóm hoa nở trong đêm tối. Cũng có thể những bông hoa ấy chỉ là những bông hoa kết từ ánh sáng của vầng trăng chiếu rọi trên mặt đất. Qua đó có thể thấy sức gợi tả của câu thơ.

Đến hai câu thơ cuối chính là những vần thơ nói về tâm trạng của nhân vật trữ tình hay chính là Bác Hồ trong lúc bấy giờ:

“Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ

Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”

Điệp từ chưa ngủ đã nhấn mạnh tình cảnh cũng như tâm trạng của nhân vật trữ tình lúc bấy giờ. Giữa lúc đêm khuya nhưng Người lại thao thức, không ngủ được. Có lẽ do cảnh đẹp nơi núi rừng Việt Bắc quá choáng ngợp khiến cho Bác không thể nào ngủ được mà phải nhìn ngắm, thưởng thức vẻ đẹp ấy. Con người dường như hòa nhập vào cảnh vật đẹp như tranh vẽ ấy tạo nên sự hài hòa. Tuy nhiên đến câu cuối người đọc mới vỡ lẽ, Người còn thức giờ này không phải chỉ do cảnh quá đẹp mà còn vì “Nỗi lo nước nhà”. Một người luôn luôn vì dân, vì nước, luôn trăn trở cho vận mệnh của đất nước không lý nào chỉ thao thức vì cảnh đẹp ngay trong thời điểm cam go của cuộc chiến đấu. Đất nước còn đang chịu ách đô hộ, nhân dân còn lầm than, khổ cực. Chính vì vậy nỗi lo lắng cho dân tộc luôn thường trực và khiến Người không ngủ được. Tóm lại, bằng ngôn từ giản dị nhưng lại giàu tính biểu tượng kết hợp với nghệ thuật tả cảnh khiến cho chúng ta như được tận mắt chứng kiến cảnh đẹp của núi rừng Việt Bắc trong một đêm khuya. Qua đó cũng bộc lộ tài năng văn chương cũng như tấm lòng của Hồ chủ tịch.

Qua bài thơ Cảnh Khuya ta thấy được tình yêu thiên nhiên, giao hòa với thiên nhiên của chủ tịch Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó còn thấy được tấm lòng vì dân, vì nước của Người.

Thơ đôi khi không cần nhiều từ ngữ, chỉ vài dòng ngắn thôi cũng đủ tạc sâu vào tâm trí người đọc những ấn tượng khó phai. Đọc bài thơ "Cảnh khuya" của Bác Hồ kính yêu, chỉ vẹn vẻn có bốn dòng thơ bảy chữ nhưng khiến cho dòng cảm xúc trong ta mãi không chịu ngừng suy tư.

Bài thơ này được Bác sáng tác tại chiến khu Việt Bắc vào thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ác liệt năm 1947 nhưng ngay từ câu mở đầu bài thơ, người đọc đã ấn tượng mạnh với khung cảnh thiên nhiên được vẽ ra trước mắt bằng một cảm quan hết sức thi sĩ. Điều đầu tiên mà người đọc nhận ra đó là âm thanh của tiếng suối được cảm nhận hết sức tinh tế:

"Tiếng suối trong như tiếng hát xa"

Ngay từ nhan đề bài thơ ta cũng có thể đoán ra được không gian trong bài, đó vào thời gian đã về đêm và có lẽ không gian núi rừng Việt Bắc yên tĩnh đến mức Người cảm nhận tiếng suối chảy xiết nghe du dương, lúc trầm, lúc bổng như là một tiếng hát vẳng xa. Tiếng hát ấy không chỉ vang mà còn trong vắt trong không gian yên tĩnh của núi rừng, cảm giác như ở trong đó chứa đựng mọi thanh tao, thoát tục nhất của cả một vùng núi rừng này. Phép so sánh này khiến ta liên tưởng đến câu thơ của Nguyễn Trãi:

"Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai"
(Côn Sơn ca)

Nếu Nguyễn Trãi thấy tiếng suối như tiếng đàn bên tai thì Bác cảm nhận nó là tiếng hát vang vọng, tiếng hát bay cao, bay xa, tiếng hát của núi rừng. Chỉ một từ "xa" thôi cũng đủ gợi sự rộng lớn hùng vĩ của núi rừng Việt Bắc nhưng cũng chính nó mở ra một núi rừng hoang vu, xa vắng tiếng người.

Từ âm thanh xa gần của tiếng suối, điểm nhìn chuyển xuống những tán cổ thụ với:

Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa"

Điệp từ "lồng" xuất hiện khiến cho người đọc liên tưởng đến sự gắn kết tuyệt đẹp khi trăng trên cao đã "xà" xuống thế gian, lồng bóng mình vào bóng thiên nhiên, vào bóng cổ thụ. Phải chăng nhìn từ tán cổ thụ, trăng treo trên cao như hạ xuống, đậu lên tán, thậm chí đan cài vài tán, bóng trăng cũng vì thế mà lồng vào bóng lá, bóng hoa, tạo nên những bóng đen, bống trắng như muôn vàn hình hoa trên mặt đất. Khung cảnh thiên nhiên thật đẹp, thật thơ mộng và hình ảnh con người đến lúc này mới lộ diện:

"Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ

Đêm đã khuya vậy mà Bác vẫn còn chưa ngủ, bóng Bác đổ dài theo ánh trăng in xuống lồng vào bóng hoa, bóng trăng, tưởng chừng chính cảnh khuya đang vẽ nên chân dung Bác trong đêm không ngủ. Nhưng Bác không ngủ không phải là để thưởng trăng cũng không phải để nghe "tiếng suối trong như tiếng hát" kia mà là vì Bác có những trăn trở về một sự nghiệp vĩ đại:

Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà".

Người chưa ngủ vì lo cho nước, lo cho dân, lo cho những chiến sĩ, lo cho cuộc kháng chiến gian nan của dân tộc. Hình ảnh ấy của Người thật đẹp, thật rạng rỡ, phần nào tưởng còn phát ánh hào quang mạnh hơn cả chính bóng trăng đang vẽ chân dung Người.

Sóng Hồng đã từng nói: "Thơ là thơ, là nhạc, là họa, là trạm khắc theo một cách riêng". Người nghệ sĩ làm thơ đâu chỉ là sự xếp sắp vần và con chữ mà còn bằng cảm xúc của mình vẽ nên hình cho người ta thấy, khắc vào lòng người ta những ấn tượng khó phai. Và có lẽ đó là tất cả những gì mà ta có thể cảm thấy trong bài "Cảnh khuya". Đọc bài thơ, ta không chỉ thấy tâm hồn thi sĩ của Bác mà còn cảm nhận sâu sắc nỗi lòng vì dân vì nước của vị lãnh tụ vĩ đại đồng thời khắc vào lòng những ấn tượng về một tượng đài có sức sống vĩnh hằng