Nguyễn Trãi (1380-1442), hiệu là Ức Trai, quê ở Chi Ngại (nay thuộc Chí Linh, Hải Dương) sau rời về làng Ngọc Ổi (nay thuộc Nhị Khê, Thường Tín, Hà Nội). Cha là Nguyễn Phi Khanh, một học trò nghèo, học giỏi, đỗ Thái học sinh. Mẹ là Trần Thị Thái, con quan tư đồ Trần Nguyên Đán, dòng dõi quí tộc. Ông ngoại và cha đều là người có lòng yêu nước thương dân. Nguyễn Trái đã được thừa hưởng tấm lòng vì dân vì nước ấy

Lên sáu tuổi, mất mẹ, lên mười, ông ngoại qua đời, Nguyễn Trãi về ở Nhị Khê nơi cha dạy học. Ông gần gũi nông thôn từ đó. Năm hai mươi tuổi, 1400, ông đỗ Thái học sinh và hai cha con cùng làm quan cho nhà Hồ. Năm 1407, giặc Minh sang cướp nước ta, Nguyễn Phi Khanh bị bắt đem về Trung Quốc cùng với cha con Hồ Quí Li và các triều thần khác. Nguyễn Trãi và người em trai đi theo chăm sóc. Nghe lời cha khuyên, ông trở về, nhưng lại bị giặc Minh bắt giữ ở Đông Quan. Trốn thoát khỏi tay giặc, ông náu mình trong nhân dân, tìm đường cứu nước. Đây là thời gian ông đi sâu vào nông thôn, hiểu được đời sống nhân dân, thấm thía sức mạnh của dân, và nhờ đó, ông nhận ra chân lí: muốn cứu nước phải dựa vào dân. Ông tìm theo Lê Lợi, dâng Bình Ngô sách, tham gia khởi nghĩa Lam Sơn. Và Nguyễn Trãi đã sống, chiến đấu cùng nhân dân. Ông có đóng góp lớn vào phương kế đuổi giặc. Ông là vị quân sư xuất sắc giúp Lê Lợi chiến lược, chiến thuật trong kháng chiến chống quân Minh xâm lược. Đó là:

Đem đại nghĩa để thắng hung tàn,

Lấy chí nhân để thay cường bạo."

Nguyễn Trãi (1380-1442), hiệu là Ức Trai, quê ở Chi Ngại, nay thuộc  huyện Chí Linh,tỉnh  Hải Dương. Sau rời về làng Ngọc Ổi (nay thuộc Nhị Khê, Thường Tín, Hà Nội). Cha ông là Nguyễn Phi Khanh, một học trò nghèo, học giỏi, đỗ Thái học sinh. Mẹ là Trần Thị Thái, con quan tư đồ Trần Nguyên Đán, dòng dõi quí tộc. Ông ngoại và cha đều là người có lòng yêu nước thương dân. Nguyễn Trái đã được thừa hưởng tấm lòng vì dân vì nước ấy.

Năm lên 6 tuổi, mẹ Nguyễn Trãi qua đời, lên mười tuổi, ông ngoại qua đời, ông về ở làng Ngọc Ổi, xã Nhị Khê, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây, nơi cha dạy học. Năm1400, ông đỗ Thái học sinh và hai cha con cùng ra làm quan với nhà Hồ. Năm 1407, giặc Minh cướp nước ta, Nguyễn Phi Khanh bị chúng đưa sang Trung Quốc. Nguyễn Trãi và một người em đi theo chăm sóc. Nghe lời cha khuyên phải tìm cách rửa nhục cho đất nước, ông trở về, nhưng bị quân Minh bắt giữ.

Sau đó, ông bỏ trốn, tìm theo Lê Lợi kháng chiến chống quân Minh. Suốt mười năm chiến đấu, ông đã góp công lớn vào chiến thắng vẻ vang của dân tộc.

Đầu năm 1428, quét sạch quân thù, Nguyễn Trãi bắt tay vào xây dựng lại nước nhà thì bị nghi oan và bắt giam. Sau đó ông được tha, nhưng không còn được tin cậy như trước. Ông lui về ở ẩn tại Côn Sơn.

 Năm 1440, Lê Thái Tông mời ông trở lại làm việc và giao cho nhiều công việc quan trọng. Đến năm 1942, ông mắc án oan Lệ Chi Viên. Bọn gian tà ở triều đình vu cho ông âm mưu giết vua, khiến ông phải nhận án tru di tam tộc. Hơn hai mươi năm sau (năm 1464), Lê Thánh Tông mới giải oan cho ông, rồi cho sưu tầm lại thơ văn ông và tìm người con trai sống sót cho làm quan.

Là tác gia văn học lớn, Nguyễn Trãi đã để lại sự nghiệp văn học đồ sộ ở nhiều thể loại như chính luận, thơ. Bên cạnh đó, ông còn có nhiều tác phẩm lịch sử và địa lý nổi tiếng.

Về thể loại văn chính luận, có thể kể đến những tác phẩm như Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo…Quân trung từ mệnh tập gồm những văn thư mà Nguyễn Trãi đã thay mặt Lê Thái Tổ để gửi cho các tướng tá nhà Minh.

Bình Ngô Đại Cáo là tác phẩm văn học nổi tiếng trong sự nghiệp của Nguyễn Trãi

Đại cáo bình Ngô, một áng thiên cổ hùng văn được Nguyễn Trãi viết vào năm 1428. Toàn bộ Đại cáo Bình ngô viết bằng chữ Hán, thay lời của Bình Định Vương Lê Lợi tuyên cáo giành lại độc lập cho Đại Việt, kết thúc cuộc kháng chiến chống quân Minh. Bên cạnh đó, còn có 28 tác phẩm gồm phú, biểu, tấu, chiếu, lục, bi, kí….

Về lịch sử, bao gồm những ký sự ghi chép về 10 năm khởi nghĩa Lam Sơn (tập Lam Sơn Thực lục) hay bài văn bia ở Vĩnh Lăng (tác phẩm Vĩnh Lăng thần đạo bi) kể lại thân thế và sự nghiệp của vua Lê Thái Tổ.

Ở lĩnh vực địa lý, Nguyễn Trãi đã viết Dư địa chí – một tác phẩm địa lý xưa nhất viết hoàn toàn bằng chữ Hán ghi chép lại sơ lược về địa lý hành chính, tự nhiên của Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử.

Đặc biệt, tác giả Nguyễn Trãi còn có sự nghiệp văn thơ đồ sộ với những tác phẩm nổi tiếng như Ức Trai thi tập, Quốc âm thi tập, Ngọc đường di cảo, Thạch Khánh đồ, chí Linh sơn phú, Côn sơn ca,… Nội dung thể hiện rõ tâm tình với quê hương, gia đình , với đất nước và nhân dân..

Trong đó, “Ức Trai thi tập” là cuốn tự thuật về bản thân tác giá. Tập thơ gồm 105 bài thơ, được xem là tác phẩm nổi tiếng trong sự nghiệp văn chương của Nguyễn Trãi.