BÀI 29 - CẤU TRÚC CÁC LOẠI VIRUT

BÀI 29 - CẤU TRÚC CÁC LOẠI VIRUT

I. KHÁI NIỆM

1. Khái niệm virut

Virut là thực thể chưa có cấu tạo tế bào, có kích thước siêu nhỏ (kích thước từ vài chục đến vài trăm nm).

Ví dụ: hình ảnh virut H1N1 dưới kính hiển vi điện tử

 

* Đặc điểm cơ bản của virut:

- Kích thước siêu nhỏ, chỉ quan sát được dưới kính hiển vi điện tử.

- Cấu tạo rất đơn giản, chỉ chứa một loại axit nuclêic là ADN hay ARN.

- Kí sinh nội bào bắt buộc.

2. Phân loại

- Cơ sở phân loại:

+ Axit nucleic

+ Cấu trúc vỏ capsit

+ Vỏ ngoài (có hay không có)

- Có 2 nhóm lớn:

+ Virut ADN. VD: virut đậu mùa, virut viêm gan B, virut Hecpet...

+ Virut ARN. VD: virut cúm, virut viêm não Nhật Bản, HIV…

II. CẤU TẠO VÀ CHỨC NĂNG CỦA CÁC THÀNH PHẦN

Tất cả các virut đều bao gồm hai thành phần cơ bản : lõi là axit nuclêic (tức hệ gen) và vỏ là prôtêin (gọi là capsit) bao bọc bên ngoài để bảo vệ axit nuclêic. Phức hợp gồm axit nuclêic và vỏ capsit gọi là nuclêôcapsit.
 

- Hệ gen:

+ Cấu tạo: Chỉ gồm 1 ADN hoặc 1 ARN chuỗi đơn hoặc chuỗi kép.

+ Chức năng: Hệ gen giúp virut nhân lên, tổng hợp thành phần cấu tạo đặc trưng của nó trong tế bào chủ.

- Vỏ bọc prôtêin (capsit):

+ Cấu tạo từ các đơn vị prôtein gọi là capsôme.

+ Chức năng: Bảo vệ virut.

- Một số virut có thêm vỏ ngoài.

+ Cấu tạo vỏ ngoài là lớp kép lipit và prôtêin.

+ Mặt vỏ ngoài có các gai glicôprôtein làm nhiệm vụ kháng nguyên và giúp virut bám lên bề mặt tế bào.

+ Virut không có vỏ ngoài gọi là virut trần.

Hình 29.1 So sánh cấu tạo virut trần (a) và virut có vỏ ngoài (b)

 

III. HÌNH THÁI

Tất cả các virut đều bao gồm hai thành phần cơ bản : lõi là axit nuclêic (tức hệ gen) và vỏ là prôtêin (gọi là capsit) bao bọc bên ngoài để bảo vệ axit nuclêic. Phức hợp gồm axit nuclêic và vỏ capsit gọi là nuclêôcapsit.

Hình 29.2 Hình thái của một số virut Dạng khối : A - Virut bại liệt, mụn cơm...; B - Virut hecpet; Dạng xoắn : c - Virut đốm thuốc lá ; D - Virut cúm ;
E - Virut sởi, quai bị; G - Virut dại;
Dạng hỗn hợp : H - Virut đậu mùa ; I - Phagơ T2 .

1. Cấu trúc xoắn:

- Capsôme sắp xếp theo chiều xoắn của axit nuclêic. Có hình que, hình sợi, hình cầu…

VD: Virut khảm thuốc lá, virut bệnh dại, virut cúm, sởi…

2. Cấu trúc khối:

- Capsôme sắp xếp theo hình khối đa diện. Gồm 20 mặt tam giác đều.

VD: Virut bại liệt…

3. Cấu trúc hỗn hợp:

- Đầu có cấu trúc khối chứa axit nuclêic gắn với đuôi có cấu trúc xoắn.

VD: Phagơ…

BÀI TẬP:

Hãy giải thích các thuật ngữ: capsit, capsôme, nuclêôcapsit và vỏ ngoài?

Đáp án:

• Capsit: là protein bao bọc bên ngoài để bảo vệ lõi axit nucleic.
• Capsôme: là tập hợp của các capsit bao bọc bên ngoài bảo vệ lõi axit nucleic.
• Nuclêôcapsit: Gồm phức hợp axit nuclêic và vỏ capsit.
• Vỏ ngoài: là vỏ bao bọc bên ngoài vỏ capsit. Được cấu tạo từ lớp lipit kép và prôtêin, trên bề mặt vỏ có gai glycôprôtêin có vai trò kháng nguyên và giúp virut bám vào tế bào chủ.

 Nêu ba đặc điểm cơ bản của virut?

Đáp án:

Virut gồm 3 tính chất cơ bản sau:

• Có kích thước siêu nhỏ, chỉ quan sát được chúng dưới kính hiển vi điện tử.
• Kí sinh nội bào bắt buộc.
• Virut có cấu tạo đơn giản gồm axit nuclêic bao quanh bởi vỏ prôtêin, chỉ chứa một loại axit nucleic ADN hoặc ARN.

Dựa theo hình 29.3, nếu trộn axit nuclêic của chủng B với một nửa prôtêin của chủng A và một nửa prôtêin của chủng B thì chủng lai sẽ có dạng như thế nào? Nếu nhiễm chủng lai vào cây thuốc lá để gây bệnh, sau đó phân lập virut thì sẽ được chủng A hay chủng B. Từ đó, có thể rút ra kết luận gì?

Đáp án:

Khi trộn axit nuclêic của chủng B với một nửa là prôtêin của chủng A và một nửa prôtêin của chủng B sẽ được virut lai mang axit nuclêic của chủng B và vỏ prôtêin vừa là của chủng A vừa là của chủng B (xen nhau).

Sau khi nhiễm vào cây thuốc lá, virut nhân lên sẽ là chủng B. Bởi vì mọi tính trạng của virut đều do hệ gen của virut quyết định.

→ Kết luận: mọi tính trạng đặc trưng của mỗi chủng virut đều do bộ gen của chủng virut đó quy định.

- Em hãy giải thích tại sao virus phân lập được không phải là chủng B?

- Em có đồng ý với ý kiến cho rằng virus là thể vô sinh?

- Theo em có nuôi virus trên môi trường nhân tạo như nuôi vi khuẩn được không?

- Em hãy so sánh sự khác biệt giữa virus và vi khuẩn bằng cách điền vào chữ có hoặc không vào bảng dưới đây?

Đáp án:

- Chủng virus phân lập được là chủng A bởi vì virus lai mang thông tin di truyền (ARN) của chủng A.

- Virus ký sinh nội bào bắt buộc, trong tế bào vật chủ thì chúng là thể hữu sinh, ngoài tế bào chúng là thể vô sinh

- Không thể nuôi virus như nuôi vi khuẩn vì chúng ký sinh bắt buộc, chỉ nhân lên khi kí sinh trong tế bào sống.

 

Hãy giải thích các thuật ngữ: capsit, capsôme, nuclêôcapsit và vỏ ngoài.

- Capsit là vỏ prôtêin bao bọc bên ngoài để bảo vệ axit nuclêic.

- Capsôme: vỏ capsit được cấu tạo từ các đơn vị prôtêin.

- Nuclêôcapsit: gồm phức hợp axit nuclêic và vỏ capsit.

- Vỏ ngoài: vỏ bao bọc bên ngoài vỏ capsit.

Nêu ba đặc điểm cơ bản của virut.

Đáp án:

Virut gồm 3 tính chất cơ bản sau:

- Virut có cấu tạo đơn giản gồm axit nuclêic bao quanh bởi vỏ prôtêin, chỉ chứa một loại axit nucleic ADN hoặc ARN.

- Có kích thước siêu nhỏ, chỉ quan sát được chúng dưới kính hiển vi điện tử.

- Kí sinh nội bào bắt buộc.

Bài tập trắc nghiệm:

Câu 1: Nhận định nào sau đây không đúng khi nói về cấu trúc của virut?

A. Virut đã có cấu trúc tế bào

B. Virut chưa có cấu trúc tế bào

C. Virut chỉ có vỏ là protein và lõi là axit nucleic

D. Cả B và C

Câu 2: Hệ gen của virut là

A. ADN hoặc ARN

B. ADN, ARN, protein

C. ARN, protein

D. Nucleocapsit

Câu 3: Capsome là

A. Vỏ capsit được cấu tạo từ các phân tử protein

B. Các phân tử axit nucleic

C. Vỏ bọc ngoài virut

D. Nucleocapsit

Câu 4: Vỏ ngoài của virut là

A. Vỏ capsit

B. Các gai glicoprotein

C. Lớp lipit kép và protein bọc bên ngoài vỏ capsit

D. Nucleocapsit

Câu 5: Virut trần là virut không có

A. Vỏ capsit

B. Vỏ ngoài

C. Các gai glicoprotein

D. Cả B và C

Câu 6: Điều quan trọng nhất khiến virut chỉ là dạng sống kí sinh nội bào bắt buộc?

A. Virut không có cấu trúc tế bào

B. Virut có cấu tạo quá đơn gairn chỉ gồm axit nucleic và protein

C. Virut chỉ có thể nhân lên trong tế bào của vật chủ

D. Virut có thể có hoặc không có vỏ ngoài

Câu 7: Virut có cấu trúc xoắn

A. Có các capsome sắp xếp theo hình khối đa diện gồm 20 mặt, mỗi mặt là một tam giác đều

B. Có các capsome sắp xếp theo chiều xoắn của axir nucleic

C. Gồm có 2 phần, phần đầu chứa axit nucleic có cấu trúc khối; phần đuôi có cấu trúc xoắn

D. Gồm có 2 phần, phần đầu chứa axit nucleic có cấu trúc khối; phần đuôi có cấu trúc xoắn và chỉ có ở phần đuôi mới có các capsome

Câu 8: Điều nào sau đây là đúng về cấu trúc sống của virut?

A. Trong tế bào chủ, virut hoạt động như một thể sống

B. Ngoài tế bào chủ, virut như một thể vô sinh

C. Virut là một dạng sinh vật đặc biệt, chúng luôn có biểu hiện của sự sống

D. Cả A và B

Câu 9: Điều nào sau đây là sai về virut?

A. Chỉ trong tế bào chủ, virut mới hoạt động như một thể sống

B. Hệ gen của virut chỉ chứa một trong hai loại axit nucleic: ADN, ARN

C. Kích thước của virut vô cùng nhỏ, chỉ có thể thấy được dưới kính hiển vi điện tử

D. Ở bên ngoài tế bào sinh vật, virut vẫn hoạt động mặc dù nó chỉ là phức hợp gồm axit nucleic và protein, chưa phải là virut

Câu 10: Phago ở E. coli là virut

A. Kí sinh ở vi sinh vật

B. Kí sinh ở vi sinh vật và người

C. Kí sinh ở vi sinh vật, thực vật, động vật và người

D. Kí sinh ở thực vật, động vật và người

Câu 11: Các đơn vị protein liên kết với nhau tạo nên

A. capsome              B. vỏ ngoài

C. glicoprotein            D. nucleocapsit

Câu 12: Nhóm virut nào sau đây có cấu trúc xoắn?

A. Virut bại liệt, virut mụn cơm, virut hecpet

B. Virut đậu mùa, Phago T2, virut cúm, virut dại

C. Virut đậu mùa, virut cúm, virut sởi, virut quai bị

D. Virut đốm thuốc lá, virut cúm, virut sởi, virut quai bị , virut dại

Câu 13: Axit nucleic và vỏ ngoài capsit kết hợp với nhau tạo thành

A. nucleocapsit          B. glicoprotein

C. capsome            D. lớp lipit kép

Đáp án

Câu 1: A. Virut đã có cấu trúc tế bào

Câu 2: A. ADN hoặc ARN

Câu 3: A. các phân tử protein

Câu 4: C. Lớp lipit kép và protein bọc bên ngoài vỏ capsit

Câu 5: B. Vỏ ngoài

Câu 6: C. Virut chỉ có thể nhân lên trong tế bào của vật chủ

Câu 7: B. Có các capsome sắp xếp theo chiều xoắn của axir nucleic

Câu 8: D. Cả A và B

Câu 9: D. Ở bên ngoài tế bào sinh vật, virut vẫn hoạt động mặc dù nó chỉ là phức hợp gồm axit nucleic và protein, chưa phải là virut

Câu 10: A. Kí sinh ở vi sinh vật

Câu 11: A. capsome

Câu 12: D. Virut đốm thuốc lá, virut cúm, virut sởi, virut quai bị , virut dại

Câu 13: C. capsomea

 

Bài viết gợi ý: