Soạn bài thực hành một số phép tu từ ngữ âm
I. Tạo nhịp điệu và âm hưởng cho câu
Bài tập 1. Gợi ý.
- Sự phối hợp nhịp ngắn và dịp dài :
Một dân tộc – đã gan góc – chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay : 3 – 3 – 11.
Dân tộc đó – phải được tự do : 3 – 4
Dân tộc đó – phải được độc lập : 3 – 4
- Sự thay đổi thanh bằng, thanh trắc cuối mỗi nhịp :
+ tộc (T), góc (T) (hai bộ phận câu này đều giống nhau, đều cân xứng với nhau).
+ đó (T), do (B)
+ đó (T), lập (T)
- Tính chất mở hay đóng của âm tiết kết thúc mỗi nhịp :
+ tộc, góc (đóng) ; nay (mở)
+ đó (đóng) ; do (mở)
+ đó (đóng) ; lập (mở)
Bài tập 2. Gợi ý
Đoạn văn có sự phối hợp vần bằng và vần trắc, tạo sự hài hòa về thanh điệu cuối mỗi nhịp và sắc thái thiêng liêng, trang trọng cho lời văn.
Nhịp điệu phối hợp nhanh, chậm, ngắn, dài và còn do các từ phản nghĩa với nhau tạo nên (đàn ông – đàn bà, già – trẻ, súng – gươm…) làm tăng sức thuyết phục cho lời văn.
Các cụm từ, các vế và các đoạn câu đối xứng nhau (đàn ông – đàn bà, người già – người trẻ, ai có súng dùng súng – ai có gươm dùng gươm…) tạo nên sái thái hùng hồn cho lời văn.
Bài tập 3. Gợi ý
Nhịp điệu thay đổi tạo ra âm hưởng thích hợp để diễn tả đúng nội dung của đoạn văn nhằm ca ngợi cây tre, hình ảnh tượng trưng cho sức mạnh, ý chí kiên cường của con người Việt Nam) :
Gậy tre – chông tre – chống lại sắt thép của quân thù : 2 – 2 – 7
Tre xung phong vào xe tăng – đại bác : 6 – 2
Tre giữ làng – giữ nước – giữ mái nhà tranh – giữ đồng lúa chín : 3 – 2- 4- 4
Tre hi sinh – để bảo vệ con người : 3 – 5
Tre – anh hùng lao động : 1 – 4
Tre – anh hùng chiến đấu: 1 – 4
II. Điệp âm, điệp vần, điệp thanh
Bài tập 1. Gợi ý
1.1. Phân tích điệp âm đầu ngữ của phụ âm – trong cụm từ lửa lựu lập lòe (nêu hiệu quả nghệ thuật).
1.2. Phân tích điệp âm đầu ngữ của phụ âm – trong câu thơ Làn ao long lánh bóng trăng loe (nêu hiệu quả nghệ thuật).
Bài tập 2. Gợi ý
Trong đoạn thơ của Tố Hữu, vầng ang được lặp đi lặp lại nhiều nhất ( 7 lần): Bàng, đàng, giang, mang, đang, ngang, sang.
Vần ang là vần mở rộng (ở đây là thanh bằng) nên tạo được cảm giác mở rộng, lan ra một không gian rộng lớn, mênh mang, thích hợp với không gian của mùa xuân đang về với mọi người, với không khí của bài thơ Tiếng hát sang xuân. Tác dụng gợi cảm có được là nhờ phép điệp vần.
Bài tập 3. Gợi ý
Xem lại bài học về Tây Tiến của Quang Dũng. Đoạn thơ được xem là những câu thơ tuyệt bút, nhờ những yếu tố nghệ thuật sau đây:
- Từ ngữ: từ láy (khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút) [điệp phụ âm đầu]
- Phép đối: Ngàn thước lên cao – ngàn thước xuống
- Phép lặp: lại từ ngữ: dốc, ngàn thước
- Phép nhân hóa: súng ngửi trời
- Phép lặp cú pháp: câu 1, câu 3
- Nhịp điệu của các dòng thơ: 3 câu trên nhịp 4 – 3, câu cuối dường như không có nhịp.
- Thanh điệu:
+ Sự phối hợp các thanh trắc và bằng ở ba dòng đầu rất hài hào, đặc biệt ở dòng 3: Ngàn thước lên cao (B), ngàn thước (T) xuống (T).
+ Điệp thanh toàn thanh bằng ở dòng cuối tạo cảm giác nhẹ nhàng, êm ả, mênh mang; Nhà ai Pha Luông mưa kha khơi.
