SOẠN BÀI : TỪ GHÉP
- CÁC LOẠI TỪ GHÉP :
1. Trong các từ ghép bà ngoại, thơm phức, tiếng nào là tiếng chính, tiếng nào là tiếng phụ bổ sung ý nghĩa cho tiếng chính? Em có nhận xét gì về trật tự của các tiếng trong những từ ấy?
(1) Mẹ còn nhớ sự nôn nao, hồi hộp khi cùng bà ngoại đi tới gần ngôi trường và nỗi chơi vơi hốt hoảng khi cổng trường đóng lại [...].
(Lí Lan)
(2) Cốm không phải thức quà của người vội; ăn cốm phải ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ. Lúc bấy giờ ta mới thấy lại thu cả trong hương vị ấy, cái mùi thơm phức của lúa mới, của hoa cỏ dại ven bờ [...].
(Thạch Lam)
Trả lời:
- Trong các từ ghép ở câu trên như : “bà ngoại, thơm phức” có từ “ngoại” và từ “phức” là hai tiếng phụ bổ sung ý nghĩa cho hai tiếng chính là “bà” và “thơm”.
- Tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau.
2. Các tiếng trong hai từ ghép: quần áo, trầm bổng có phân ra tiếng chính, tiếng phụ không?
- Việc chuẩn bị quần áo mới, giày nón mới, cặp sách mới, tập vở mới, mọi thứ đâu đó đã sẵn sàng, khiến con cảm nhận được sự quan trọng của ngày khai trường.
- Mẹ không lo, nhưng vẫn không ngủ được. Cứ nhắm mắt lại là dường như vang lên bên tai tiếng đọc bài trầm bổng [...].
Trả lời:
Các tiếng trong 2 từ ghép: “quần áo, trầm bổng” không có sự phân chia ra thành tiếng chính tiếng phụ mà đều như nhau.
Lưu ý
+Từ ghép :
-Từ ghép chính phụ
-Từ ghép đẳng lập
+Từ ghép chính phụ có tiếng chính và tiếng phụ bổ sung nghĩa cho tiếng
chính. Tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau.
+Từ ghép đảng lập có các tiếng bình đẳng về mặt ngữ pháp (không phân
biệt ra tiếng chính, tiếng phụ. )
II. NGHĨA CỦA TỪ GHÉP
1. So sánh nghĩa của từ bà ngoại với nghĩa của từ bà, nghĩa của từ thơm phức với nghĩa từ thơm, em thấy có gì khác nhau.
Trả lời:
-Bà ngoại : ý chỉ đó là mẹ đẻ của mẹ mình . Có nghĩa hẹp hơn so với từ “bà”
-Thơm phức có nghĩa hẹp hơn từ thơm
2. So sánh nghĩa của từ quần áo với nghĩa của mỗi tiếng quần, áo; nghĩa của từ trầm bổng với nghĩa mỗi tiếng trầm, bổng em thấy có gì khác nhau?
Trả lời:
-Quần áo mang nghĩa chung , có sự bao quát hơn mỗi tiếng quần , áo
-Trầm bổng có ý nghĩa khái quát hơn mỗi tiếng trầm , bổng
.
III. LUYỆN TẬP
1. Xếp các từ ghép: suy nghĩ, lâu đời, xanh ngắt, nhà máy, nhà ăn, ẩm ướt, đầu đuôi, cười nụ theo bảng phân loại.
Trả lời:
|
Phân loại từ ghép |
Các từ |
|
Từ ghép chính phụ |
Xanh ngắt, nhà máy, nhà ăn, cười nụ |
|
Từ ghép đẳng lập |
Suy nghĩ, chài lưới, ẩm ướt/ đầu đuôi |
2. Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dưới đây để tạo từ ghép chính phụ.
bút … mưa …..
ăn … vui …..
thước … làm ……
trắng … nhát …..
Trả lời:
Điền thêm tiếng để tạo từ ghép chính phụ như sau :
|
Bút bi |
Ăn uống |
|
Thước kẻ |
Trắng tinh |
|
Mưa ngâu |
Vui vẻ |
|
Làm quen |
Nhát gan |
3. Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dưới đây để tạo từ ghép đẳng lập.
|
núi |
|
mặt |
|
|
|
|
||
|
ham |
|
học |
|
|
|
|
||
|
xinh |
|
tươi |
|
|
|
|
Trả lời
|
núi |
núi đồi |
mặt |
mặt mũi |
|
núi non |
mặt mày |
||
|
ham |
ham học |
học |
học tập |
|
ham thích |
hoc hỏi |
||
|
xinh |
xinh xắn |
tươi |
tươi xanh |
|
xinh tươi |
tươi tắn |
4. Tại sao có thể nói một cuốn sách, một cuốn vở mà không thể nói một cuốn sách vở?
Trả lời:
-“Một cuốn sách” là từ riêng biệt với “1 cuốn sách vở” vì sách và vở là 2 danh từ độc lập , và cả 2 đều mang ý nghĩa đẳng lập với nhau .5.
a. Có phải mọi thứ hoa có màu hồng đều gọi là hoa hồng không?
Trả lời:
-Không . Vì những bông hoa mang màu hồng nhưng cũng không phải là hoa hồng . Hoa hồng mang 1 đặc điểm và mùi thơm riêng biệt .
b. Em Nam nói “Cái áo dài của chị em ngắn quá!”. Nói như thế có đúng không? Tại sao?
Trả lời:
-Nam nói: “cái áo dài của chị em ngắn quái”. Nói vậy không sai. Vì từ “áo dài” là từ ghép chính phụ nói đến một loại áo, trong đó từ “dài” không nhằm mục đích chỉ tính chất sự vật.
c. Có phải mọi loại cà chua đều chua không? Nói “Quả cà chua này ngọt quá!” có được không? Tại sao?
Trả lời:
-Nói như vậy được . Vì không hẳn mọi loại cà chua đều có vị chua và đây là 1 từ ghép chính phụ chỉ một loại cà, trong đó, từ “chua” không nhằm mục đích chỉ tính chất sự vật
d. Có phải mọi loại cá màu vàng đều là cá vàng không? Cá vàng là loại cá như thế nào?
Không . Vì loại có vàng đều có đặc điểm riêng và chúng thường được nuôi làm cảnh . Có những loại cá khác có màu vàng nhưng đó lại không phải “cá vàng” mà có 1 cái tên gọi khác.
6. So sánh nghĩa của các từ ghép mát tay, nóng lòng, gang thép (anh ấy là một chiến sĩ gang thép), tay chân (một tay chân thân tín) với nghĩa của những tiếng tạo nên chúng.
Trả lời:
- Mát tay: có vẻ như thích hợp hoặc rất khéo tay nên dễ thành công, đạt được kết quả tốt trong những công việc cụ thể (như chữa bệnh, trồng trọt, chăn nuôi, v.v.
+Mát: ở 1 nhiệt độ vừa phải tạo cảm giác dễ chịu , mát mẻ
+Tay: là 1 bộ phận quan trọng của cơ thể
- Nóng lòng: có tâm trạng thôi thúc muốn được làm ngay việc gì vì không thể chờ đợi lâu hơn được nữa
+Nóng: có nhiệt độ cao hơn và có thể gây cảm giác khó chịu cho người khác
+Lòng: hững bộ phận trong bụng của con vật giết thịt, dùng làm thức ăn (nói tổng quát)
-Gang thép: cứng cỏi, vững vàng đến mức không gì lay chuyển được (tựa như gang và thép)
+Gang: hợp kim của sắt với carbon và một số nguyên tố, thường dùng để đúc đồ vật
+Thép: hợp kim bền, cứng, dẻo của sắt với một lượng nhỏ carbon.
- Tay chân: kẻ giúp việc đắc lực, tin cẩn (hàm ý không coi trọng)
+Tay: một bộ phận của cơ thể nối liền với vai.
+Chân: một bộ phận của cơ thể dùng để di chuyển.
