I. THUẬT NGỮ LÀ GÌ?
1. So sánh hai cách giải thích về nghĩa của từ “nước” và từ “muối”:
Cách giải thích thứ nhất chỉ dừng lại ở những đặc tính bên ngoài của sự vật (Dạng lỏng hay rắn? Màu sắc, mùi vị như thế nào? Có ở đâu hay từ đâu mà có?). Đó là cách giải thích trên cơ sở kinh nghiệm, có tính chất cảm tính. Còn cách giải thích thứ hai thể hiện được đặc tính bên trong của sự vật (Được cấu tạo từ những yếu tố nào? Quan hệ giữa những yếu tố đó như thế nào?). Những đặc tính này không thể nhận biết được qua kinh nghiệm và cảm tính mà phải qua nghiên cứu bằng lí thuyết và phương pháp khoa học, qua việc tác động vào sự vật để sự vật bộc lộ những đặc tính của nó. Do đó, nếu không có kiến thức chuyên môn về lĩnh vực có liên quan (cụ thể trong trường hợp này là hoá học) thì người tiếp nhận không thể hiểu được cách giải thích này.
Cách giải thích thứ nhất là cách giải thích nghĩa của từ ngữ thông thường, còn cách giải thích thứ hai là cách giải thích của thuật ngữ.
2. a. Các định nghĩa này thuộc những bộ môn:
- Thạch nhũ trong Địa lí.
- Bazơ trong Hóa học.
- An du trong văn học,
- Phân số thập pluân trong Toán học.
b. Những từ ngữ được định nghĩa chủ yếu được dùng trong loại văn bản về khoa học, kĩ thuật, công nghệ.
II. ĐẶC ĐIỂM CỦA THUẬT NGỮ
1. Những thuật ngữ trong mục 2 ở trên không còn ý nghĩa nào khác.
2. Từ “nuốt” ở ví dụ a là một thuật ngữ, không có tính biểu cảm, không gợi lên những ý nghĩa bóng bẩy, “muối” là muối chứ không phải là một cái gì khác.
Từ “muốn” ở ví dụ b là một từ có sắc thái biểu cảm (chỉ những vất vả, gian truân mà con người phải nếm trải trong đời).
III. LUYỆN TẬP
1. Vận dụng kiến thức đã học ở các bộ môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Toán học, Vật lí, Hoá học, Sinh học để điền thuật ngữ thích hợp vào chỗ trống và cho biết thuật ngữ được điền vào thuộc lĩnh vực khoa học nào.
- Lực là tác dụng đẩy, kéo của vật này lên vật khác. (Vật lí)
- Xâm thực là toàn bộ các quá trình phá hủy lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân: gió, sóng biển, băng hà, nước chảy... (Địa lí)
- Hiện tượng khóa học là hiện tượng trong đó có sinh ra chất mới. (Hóa học)
- Trường từ vựng là tập hợp tất cả các từ có nét chung về nghĩa. (Ngữ văn)
- Di chỉ là nơi có dấu vết cư trú và sinh sống của người xưa. (Lịch sử)
- Tụ plấn là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy. (Sinh học)
- Lưu lượng là lượng nước chảy qua mặt cắt ngang lòng sông ở một điểm nào đó, trong một giây đồng hồ. Đơn vị đo: m/s. (Địa lí)
- Trọng lực là lực hút của Trái Đất. (Vật lí)
- Khí áp là sức ép của khí quyển lên bề mặt Trái Đất. (Địa lí)
- Đơn chất là những chất do một nguyên tố hoá học cấu tạo nên. (Hóa học)
- Thị tộc phụ hệ là thị tộc theo dòng họ người cha, trong đó nam có quyền hơn nữ. (Lịch sử)
- Đường trung trực là đường thẳng vuông góc với một đoạn thẳng tại điểm giữa của đoạn ấy. (Toán học)
2. Từ phương trình là một thuật ngữ Toán học, nhưng trong đoạn trích này nó không được dùng như một thuật ngữ. Ở đây, từ này chỉ mối liên hệ giữa vấn đề dân số với những nhân tố khác trong sự phát triển xã hội. Mối liên hệ này cũng giống như mối liên hệ giữa những con số chưa biết (ẩn số) và những con số đã biết của một đăng thức trong Toán học. Do đó, có thể nói từ phương trình đã được dùng theo một nghĩa ẩn dụ.
3. Trong trường hợp a (Nước tự nhiên ở sông, hồ, ao, biển... Là một hỗn hợp), từ hỗn hợp được dùng như một thuật ngữ, còn trong trường hợp b (Chương trình biểu diễn gồm nhiều tiết mục hỗn hợp), từ hỗn hợp được dùng như một từ thông thường.
4. Định nghĩa từ cá của sinh vật học: động vật có xương sống, ở dưới nước, bơi bằng vậy, thở bảng mang. Theo cách hiểu thông thường của người Việt (thể hiện qua cách gọi cá voi, cá heo và có thể kể thêm cá sấu), cá không nhất thiết phải thở bằng mang.
5. Hiện tượng đồng âm giữa thuật ngữ thị trường của kinh tế học và thuật ngữ thị trường của quang học không vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ – một khái niệm, vì hai thuật ngữ này được dùng trong hai lĩnh vực khoa học riêng biệt, chứ không phải trong cùng một lĩnh vực.
