ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN
1. Cảnh ba diễn tả cuộc xung đột trực tiếp đầu tiên giữa hai phái nhân vật thay mạnh mẽ phương thức quản lý, tổ chức – điều đó trở thành yêu cầu có tính tất yếu. Những con người tiên tiến đã nhận ra điều ấy và khát khao thực hiện. Nhưng họ đã vấp phải sự chống đối khá quyết liệt của những kẻ bảo thủ, xu nịnh, mượn danh bảo vệ truyền thống (mà Nguyễn Chính là đại diện). Cuộc đấu tranh giữa hai phái ấy thật gay gắt nhưng tất yếu chiến thắng sẽ thuộc về những con người mới.
- Ở hai cảnh trước của vở kịch, Lưu Quang Vũ đã hé mở tình huống mâu thuẫn, tính cách của các nhân vật chính. Đến cảnh ba này, tác giả dựng cảnh tả cuộc đối đầu gay gắt công khai đầu tiên giữa hai tuyến nhân vật diễn ra trong phòng làm việc của Giám đốc Hoàng Việt.
2. Những vấn đề cơ bản mà vở kịch đặt ra
- Không thể cứ khư khư giữ lấy các nguyên tắc, cơ chế để trở thành cứng đờ, lạc hậu mà phải mạnh dạn thay đổi phương thức tổ chức, quản lí để thúc đẩy sản xuất phát triển; đừng chạy theo chủ nghĩa hình thức mà cần coi trọng thực tiễn, coi trọng hiệu quả thiết thực của công việc.
- Không có thứ chủ nghĩa tập thể chung chung. Cái chúng ta được tạo thành từ những cái tôi cụ thể. Vì thế, cần quan tâm một cách thiết thực đến cuộc sống, quyền lợi của mỗi cá nhân con người.
- Đặt trong tình hình đất nước ta những năm bấy giờ, vấn đề Tôi và chúng ta đặt ra có ý nghĩa thực tiễn thật lớn lao. Nó là vấn đề cấp thiết từ cuộc sống, thực tế xã hội và có ý nghĩa trực tiếp đối với sự phát triển của đất nước.
3. Tình huống kịch, mâu thuẫn cơ bản ở đoạn trính (cảnh ba)
Tình trạng ngưng trệ sản xuất của xí nghiệp đã đến lúc giải quyết bằng những quyết định táo bạo. Sau quá trình tìm hiểu và củng cố lại xí nghiệp, hôm nay, Quyền Giám đốc Hoàng Việt (mới nhận chức vụ này hơn một năm) quyết định công bố kế hoạch mở rộng sản xuất và phương án làm ăn mới. Như vậy có nghĩa là anh (cùng với kĩ sư Lê Sơn) đã công khai “tuyên chiến” với cơ chế quản lí, phương thức tổ chức đã trở nên lỗi thời. Những lời công bố của Hoàng Việt liên tiếp gây bất ngờ với nhiều người và bị Phó Giám đốc Nguyễn Chính, Quản đốc phân xưởng Trương phản ứng gay gắt.
- Phản ứng của Trưởng phòng tổ chức lao động, Trưởng phòng Tài vụ liên quan đến biên chế, đến quỹ lương.
- Phản ứng của Quản đốc phân xưởng Trường liên quan đến hiệu quả tổ chức, quản lí khi Hoàng Việt khẳng định không cần chức vụ này.
- Phản ứng một ngày gay gắt của Phó Giám đốc Nguyễn Chính dựa vào cấp trên, vào nguyên tắc, vào nghị quyết của Đảng ủy xí nghiệp. Những xung đột gay gắt trên chứng tỏ muốn mở rộng quy mô sản xuất phải có nhiều thay đổi mạnh mẽ, đồng bộ.Cảnh ba này diễn ra mâu thuẫn quyết liệt giữa hai tuyến nhân vật: tiên tiến, dám nghĩ dám làm và bảo thủ, máy móc
4. Tính cách của nhân vật tiêu biểu
- Giám đốc Hoàng Việt: một người lãnh đạo có tinh thần trách nhiệm cao, năng động, dám nghĩ dám làm vì sự phát triển của xí nghiệp và quyền lợi của anh chị em công nhân. Anh cũng là người trung thực, thẳng thắng, kiên quyết đấu tranh với niềm tin vào chân lí.
- Kĩ sư Lê Sơn: một kĩ sư có năng lực, có trình độ chuyên môn giỏi, từng gắn bó nhiều năm cùng xí nghiệp. Dù biết cuộc đấu tranh sẽ rất khó khăn nhưng anh vẫn chấp nhận, sẵn sàng cùng Hoàng Việt cải tiến toàn diện hoạt động của đơn vị.
- Phó Giám đốc Nguyễn Chính: tiêu biểu cho loại người máy móc, bảo thủ nhưng cũng gian ngoan, nhiều mánh khóe. Nguyễn Chính vin vào cơ chế, các nguyên tắc dù đã trở thành lạc hậu để chống lại sự đổi mới. Anh ta khéo luồn lọt, xu nịnh cấp trên.
- Quản đốc phân xưởng Trường: là người suy nghĩ và làm việc như cái máy và khô cằn tình người, thích tỏ ra quyền thế, hách dịch với anh chị em công nhân.
5. Cảm nhận về cuộc đấu tranh giữa hai phái đổi mới và bảo thủ, về xu thế phát triển và kết thúc của tình huống kịch
- Đây là cuộc đấu tranh có tính tất yếu và gay gắt: Tình huống xung đột mà vở kịch nêu lên là vấn đề nóng bỏng của thực tiễn đời sống sinh động. Các quan niệm, cách làm mới, táo bạo ở giai đoạn đầu tất nhiên sẽ vấp phải nhiều cản trở.
- Cuộc đấu tranh này gay go nhưng cuối cùng phần thắng sẽ thuộc về cái mới, cái tiến bộ. Cách nghĩ, cách làm của Hoàng Việt, Lê Sơn, Thanh,... phù hợp với yêu cầu của thực tế đời sống, thúc đẩy sự phát triển đi lên của xã hội. Họ không đơn độc mà được sự ủng hộ của số đông anh chị em công nhân trong xí nghiệp.
