Hoàng Hoa Thám (Đề Thám hay Hùm thiêng Yên Thế):
Hoàng Hoa Thám là thủ lĩnh tối cao của phong trào Yên Thế, ông cho lập căn cứ ở Yên Thế và trở thành thủ lĩnh danh tiếng nhất. Trong gần 30 năm lãnh đạo, ông đã tổ chức đánh nhiều trận, tiêu biểu là Luộc Hạ, Cao Thượng, Hố Chuối,...
Hoàng Hoa Thám bằng chiến thuật du kích tài tình đã tránh được mũi nhọn của quân Pháp và đã gây cho họ những tổn thất nặng nề.
Ông có tài dụng binh, thu phục được nhiều tướng giỏi mưu lược, khiến cho giặc ngày đêm lo sợ. Giặc Pháp nhiều lần phối hợp với Tổng đốc tay sai Pháp là Lê Hoan một mặt đàn áp, mặt khác dung chiêu hàng nhưng chúng vẫn không khuất phục được ông.