Mục Lục
Nam Cao có quan điểm nghệ thuật vị nhân sinh, phê phán thứ nghệ thuật xa rời thực tế đòi hỏi nghệ thuật phải phản ánh chân thực đời sống, phục vụ cho đời sống xã hội
Sáng tác của Nam Cao trước Cách mạng tập trung vào hai để tài chính;người nông dân và người trí thức nghèo.
Truyện ngắn Chí Phèo nguyên có tên là Cái lò gạch cũ; khi in thành sách lần đầu (NXB Đời mới, Hà Nội, 1941), nhà xuất bản tự ý đổi tên là Đôi lứa xứng đôi. Đến khi in lại trong tập Luông cày (Hội Văn hóa cứu qưôc xuâ’t bản, Hà Nội, 1946), tác giả đặt lại tên ỉà Chí Phèo.
Tóm tắt tác phẩmChí Phèo là một đứa trẻ mổ côi, bị bỏ rơi ớ cái lò gạch cũ, được người dân làng Vũ Đại nhặt về nuôi nấng. Đến năm 20 tuổi Chí Phèo đi ở làm canh điền cho nhà bá Kiến. Chí Phèo thường xuyên được bà ba – vợ của bá Kiên — gọi lên bóp chân. Do ghen tức với Chí Phèo, bá Kiế n đã tìm cách đẩy Chí Phèo đi tù. Sau mấy năm đi tù, Chi trở về làng nhưng đã thay đổi hoàn toàn từ ngoại hình đến tính tình . Chí trở thành một thằng lưu manh chuyên nghề rạch
mặt ăn vạ. Sau lần hứ hai đến ăn vạ nhà bá Kiến, Chí bị lão ta lừa gạt, lợi dụng, biến thành tay sai đắc lực cho mình , Từ đó, Chí càng hung hăng, gây biết bao tội ác để rồi trở thành con quỷ dữ trong con mắt của dân làng.
Một đêm trăng sáng, như mọi khi, Chí lại say và sau khi uống rượu với Tự lãng, hắn ngật ngưỡng trở vể túp lều của mình ở vườn chuối ven sông. Ở đây, Chí đã gặp thị Nở, một người đàn bà xấu xí, dở hơi đang nằm ngủ dưới gốc chuối . Chí ăn nằm với thị Nở. Sau đêm gặp thị Nở, nhất là sau trận ốm, khi thị Nở mang bát cháo hành đến, Chí đã thức tình và hắn đã xúc động, khát khao hoàn tương.
Thị Nở ở nhà Chí đúng năm ngày chẵn, ở cả ngày lẫn đêm, trừ những lúc đi kiếm tiền. Đến hôm thứ sáu, thì thị bỗng nhớ rằng thị còn có một người cô ở đời. .Thị nghĩ bụng: hãy dừng yêu để hỏi cô thị đã. Nghe lời bà cô, thị đã cự tuyệt với Chí khiến hắn đau đớn, thất vọng. Và trong cơn phẫn uất, hắn đã đến nhà bá Kiến lương thiện rồi đâm chết lão cường hào ác bá này. Sau đó, hắn tự sát.
Tác phẩm Chí Phèo phản ánh về cuộc đời bi thảm của người nông dân nghèo trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 mà điển hình là nhân vật Chí Phèo. Cuộc đời và số phận của Chí Phèo được miêu tả qua hai quá trình: quá trình bị tha hóa và quá trình hồi sinh nhưng lại bị cự tuyệt quyền làm người.
Vốn dĩ Chí Phèo là một người nông dân hiền lành, lương thiện nhưng từ khi đi tù về hắn đã trở thành một thằng lưu manh. Hắn nguyên là một đứa trẻ mồ côi được người dân làng Vũ Đại nhặt về nuôi. Năm 20 tuổi, Chí làm canh điền cho nhà bá Kiến. Khi đó, Chí “hiềh lành như đất”, thậm chí còn nhút nhát,Chí cùng từng có những mơ ước giản dị và lương thiện: “một gia đình nho nhỏ. chồng cuốc mướn cày thuê vợ dệt vải. chúng lại bỏ một con lợn nuôi làm vốn liếng. Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng làm . Nhưng chỉ vì ghen tức với Chí mà Bá Kiến đã đẩy Chí đi tù . Chỉ qua mấy năm , nhà tù thực dân đã biến Chí thành một tên lưu manh với những cơn say triền miên chuyên nghề rạch mặt ăn vạ . Hơn thế nữa, sau khi ra tù , hắn còn bị Bá Kiến biến từ một thằng lưu manh trở thành con quỷ dữ trong con mắt người dân làng Vũ Đại. Chí đã thành tay sai cho Bá Kiến và ngày càng hung hăng hơn . Trong những cơn say triền miên, Chí đã tự hủy hoại nhân hình và nhân tính của mình . Đây chính là bi kịch tha hóa của Chí bởi hắn tự hủy hoại con người mình mà không hề hay biết , lại còn lấy đó làm vênh vang , đắc chí ( điều này mãi tới khi tỉnh rượu , Chí mới thật sự thấm thía nhận ra, cảm thấy đau đớn và ăn năn)
Cứ tưởng Chí Phèo mãi mãi sống kiếp thú vật, rồi kết thúc cuộc đời bằng cách vùi xác tại một bờ bụi nào đó. Nhưng không, sau cuộc gặp gở thị Nở, trái qua một cuộc tình và một trận ốm , phần “Người” bị vùi lấp bấy lâu của Chí đã hồi sinh và trỗi dậy. Chí đã cảm nhận được những tín hiệu của cuộc sống xung quanh. Chí đã nhớ lại quãng đời và những ước mơ trước đây của mình. Hắn đã khao khát hoàn lương và làm người lương thiện: “Hắn thèm lương thiện “Thị Nở sẽ mở đường cho hắn”. Chính tấm lòng và bát cháo hành của thị đã giúp cho Chí “thấy mắt hình như ươn ướt”,biết ăn năn, thấy lòng thành trẻ con và khi tỉnh táo hắn cười nghe thật hiền.
Rõ ràng, tấm lòng của thị Nở đã đánh thức trong Chí cái lương tri và tính người . Chi tiết này đã nói lên một quan niệm mang tính nhân văn của nhà văn : chỉ có tình người mới cứu vớt được tính người . Và đây cũng chính là chi tiết nghệ thuật độc đáo trong truyện. Chí bát cháo hành thôi, nó lại được bàn tay của một người đàn bà xấu “ma chê quỷ hờn” nấu nhưng kì lạ nó lại trở thành một liều thuốc hổi sinh rất kì diệu và công hiệu,
Tiếc thay, đang trên ngưỡng cửa trở về với cuộc đời lương thiện thì Chí lại rơi vào bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người, Xã hội không chấp nhận Chí nữa, cả làng Vũ Đại cũng không chấp nhận. Thị Nở cùng nghe lời cô mình mà cự tuyệt Chí một cách phũ phàng. Chí đau đón, phẫn uất và rơi vào tuyệt vọng. Chí chi còn một cách là cẩm dao đi đòi lương thiện. Rổi Chí đén nhà bá kiến kẻ đã hại cuộc đời Chí – đế giết chết hắn và tự kết liễu đời minh. Hành động của Chí là tất yếu, không phải là hành động mù quáng do hơi men mà là kết quả của việc Chí đã hồi sinh, nhận ra cảnh ngộ bi thảm của mình và nhận là kẻ chủ yếu hại cuộc đời mình. Chí cũng nhận ra, kẻ thù đâu chỉ riêng bá Kiến mà là cả cái xã hội phi nhân tính bây giờ. Cho nên, hành động tự sát cúa Chí cũng là tất yếu, là sự giải thóat duy nhất cho chính hắn.
Khác với nhiểu nhà văn hiện thực đương thời thường đi sâu miêu tả sự bần cùng hóa của người dân, Nam Cao đi sâu phản ánh quá trình tha hóa – lưu manh hóa và bị cự tuyệt quyền làm ngươi của người dân trong xã hội cũ. Chính vì thế truyện Chí Phèo có sức tố cáo mạnh mẽ chế độ thực dân nửa phong kiên tàn bạo đã cướp đi cả nhân hình và nhân tính von lương thiện của con người Tuy nhiên, qua đó nhà văn cũng đã phát hiện và trân trọng bản chất tốt đẹp của người nông dân dù bị xã hội đẩy vào con đường lưu manh hóa. Điều này đã làm nên giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc cho tác phẩm.
Bằng cái nhìn tinh tế một trí tuệ sâu sắc và tinh thần sáng tạo “khơi những nguồn chưa ai khơi, và sáng tạo những cái gì chưa có”, Nam Cao đã khắc họa thành công một thực tế đã trở thành quy luật ở nông thôn Việt Nam thời trước Cách mạng: một bộ phận người dân bị lưu manh hóa. Nhà văn cũng đã thành công xuát sắc trong nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình. Nhân vật Chí Phèo không chi là một nhân vật mà còn trở thành tên gọi chung cho một loại người, trở thành một hiện tượng xã hội. Ngoài ra, thành công của thiên truyện này còn phải kể đến nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật nghệ thuật kể chuyện mới lạ, những đoạn đố i thoại và độc thoại được kếthợp nhuần nhị…
Chủ đề tư tưởngThông qua việc xây dựng hình tượng nhân vật Chí Phèo bị lưu manh hóa và bị cự tuyệt quyền làm người, nhà văn cho ta thấy được cuộc đời và số phận bi thảm của người dân Việt Nam thời trước Cách mạng, đổng thời, qua đó nhà văn thể hiện niềm cảm thông và trân trọng đối với họ. Tác phẩm cũng đã góp lên tiếng nói tố cáo mạnh mẽ bản chất tàn bạo của xã hội thực dân phong kiến đối với con người Việt Nam ta.
HƯỚNG DẪN ÔN TẬP DẠNG CÂU HỎI TÁI HIỆN KIẾN THỨCCâu 1. Truyện Chí Phèo của Nam Cao từng có những tên gọi nào? Hãy nêu những nhận xét về những tên gọi đó.
Gợi ý trả lời
Truyện Chí Phèo của nhà văn Nam Cao từng có nhiều tên gọi khác nhau cả về câu chữ lẫn giá trị nghệ thuật:
+ Cách gọi này được gọi ra từ hình ảnh cái lò gạch bỏ không ở đầu truyện ( nơi Chí Phèo xuất hiện) và cuối truyện. Và với nghĩa này, Cái lò gạch cũ muốn nhân mạnh tính chất quy luật của “hiện tượng Chí Phèo” (nghĩa là Chí Phèo này chết thì có Chí Phèo khác tiếp tục ra đời), tạo ra sự ám ảnh, day dứt trong tâm trí người đọc.
+ Mặt khác cũng cần thấy , nhan để Cái lò gạch cũ bộc lộ cái nhìn không khá quan của tác giá về số phận của người nông dân.
+ Nhan đề này được đặt dựa vào tình tiết về mối tình của Chí Phèo và thị Nở nhằm tạo nên sự lôi cuốn, kích thích trí tò mò của người đọc.
+ Nhan đề này cũng chưa thế khái quát hết được ý nghĩa tư tưởng của truyện.
+ Cách gọi này dựa vào tên của nhân vật chính: nhân vật Chí Phèo.
+ Tên gọi Chí Phèo của truyện vừa khái quát được ý nghĩa tư tưởng của truyện vừa tạo được sự hứng thú ở độc giả.
Câu 2. Trình bày xuất xứ và nêu chủ để tư tưởng của tác phẩm Chí Phèo (Nam Cao).
Gợi ý trả lòi: Tham khảo mục 1
Đề 1 : Phân tích diễn biến tâm trạng của nhân vật Chí Phèo trong truyện ngắn Chí Phèo của Nam Cao từ buổi sáng sau khi gặp thị Nở đến khi kết thúc cuộc đời để thấy rõ bỉ kịch của nhân vật này.
Đáp án :
Đề2: Phân tích đặc điểm ngôn ngữ kể chuyện của Nam Cao qua đoạn văn mở đầu của truyện ngắn Chí Phèo:
“Hắn vừa đi vừa chửi. Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi. Bắt đầu chửi trời, có hề gì? Trời có của riêng nhà nào? Rồi hắn chửi đời. Thế cũng chẳng sao: Đời là tất cả nhưng cũng chẳng là ai. Tức mình hắn chửi ngay tất cả làng Vũ Đại. Nhưng cả làng Vũ Đại ai cũng nhủ: “Chắc nó trừ mình ra!”. Không ai lên tiếng cả. Tức thật! Ồ thế này thì tức thật! Tức chết đi được mất! Đã thế, hắn phải chửi cha đứa nào không chửi nhau với hắn. Nhưng cũng không ai ra điều. Mẹ kiếp! Thế thì có phí rượu không? Thế thì có khổ hắn không? Không biết đứa chết mẹ nào đẻ ra thân hắn cho hắn khổ đến nông nỗi này! A ha! Phải đấy hắn cứ thế mà chửi, hắn chửi đứa chết mẹ nào đẻ ra thân hắn, đẻ ra cái thằng Chí Phèo? Mà có trời biết! Hắn không biết, cả làng Vũ Đại cũng không ai biết.
Bài văn tham khảo
Chí Phèo đúng là một kiệt tác, là một truyện ngắn có thể “làm lu mờ hết các tấc phẩm cùng ra một thời” viết về đề tài nông dân trước Cách mạng tháng Tám. Do đâu? Phải chăng là do Nam Cao đã xây dựng thành công hình tượng một nhân vật điển hình cho nông dân cùng khổ bế tắc trong bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người? Hay do nhà văn đã đưa ra trong tác phẩm một vấn đề xã hội sâu sắc bức xúc? Hai lí do vừa nêu đều đúng. Ngoài ra còn một lí do khác cũng không kém phần quan trọng, đó là tài năng kể chuyện, nghệ thuật kể chuyện và sử dụng ngôn ngữ của Nam Cao mà đoạn trích sau đây là một minh chứng:
“Hắn vừa đi vừa chửi… cả làng Vũ Đại cũng không ai biết”.
Phân tích đoạn văn trên ta sẻ thấy điều vừa nói.
Trong truyện ngắn Chí Phèo, đầy là đoạn mở đầu kể về nhân vật chính Chi Phèo đã trở thành một tên côn đồ hung hãn dưới bàn tay nham hiểm và thâm độc của bá Kiến, một tên cường hào “cáo già trong nghề thống trị”.
Thông thường trong văn xuôi tự sự, ngoài nhân vật cốt truyện, các tính cách điển hình, các chi tiết đời sống. còn phải chú ý đến các hình thức biểu đạt của ngôn ngữ như lời đối đáp, lời độc thoại, ngôn ngữ nhân vật và đặc biệt là ngôn ngữ của người kể chuyện đều là những yếu tố có ý nghĩa nghệ thuật. Ở đây phải nói yếu tố ngôn ngữ của người kể chuyện đóng vai trò rất quan trọng trong việc dẫn dắt sự kiện, miêu tả nhân vật, phân tích tâm lí cung cấp một cách nhìn, một giọng điệu tạo không khí đế người đọc cảm nhận chúng một cách thuận lợi, dễ dàng.
Ở đây, trong đoạn văn trên, Nam Cao đã sáng tạo được một hình thức ngôn ngữ kể chuyện thật phong phú sinh động và biến hóa. Ở đây, ngôn ngữ người kê’ chuyện chủ yếu được kê’ ở ngôi thứ ba. Nhân vật kể chuyện có thể là chính tác giả, là Nam Cao. Có thể ngôi chứ tuyệt đối không nên đồng nhất nhân vật người kể chuyện vói tác giả. Nhà văn như một chứng nhân kể lại cho người đọc nghe một cách khách quan về “hắn”, về sự xuất hiện, trạng thái và hành động của “hắn”. “Hắn” đây chính là Chí Phèo. Chí Phèo say rượu, đi và chửi.
Trước tiên là một thông báo: “Hắn vừa đi vừa chửi… Không ai lên tiếng cả”. Tuy đã nói thái độ của người kể chuyện là khách quan nhưng đúng là ở đây đã bao hàm một sự nhận định và đánh giá: “Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi ,Điều này góp phần điển hình một tính cách, một kiểu người, nói rõ hơn là góp phần thê’ hiện con người, tính cách của Chí Phèo.
Tiếng chửi và cách chửi của anh chàng này cũng thật độc đáo. Hắn chửi cả trời đất cả làng rồi cha mẹ. Tấtcả đều là những cái thiêng liêng, lớn lao về hình thức nhưng lại là vu vơ, trừu tượng. Như vậy, đúng là Chí Phèo chưa rõ hay chưa dám kêu thẳng mặt chửi thẳng tên những kẻ thù đích thực và cụ thể của anh chàng. Trong đoạn văn này, ngôn ngữ tác giả đã trộn lẫn, kết dính với gôn ngữ nhân vật. Lời khẳng định của nhà văn — người kể chuyện, nhận định về hiệu quả của hành động say và chửi của Chí Phèo: “Có hề gì ?Thế cũng chẳng sao?”, “Không ai lên tiếng cả”, “chẳng ai ra điều” mặc nhiên cho thâý Chí Phèo chỉ là một thằng dở hơi, một thằng điên, một thằng nát rượu không ai thèm chấp nhặt. Tiếp đó là mấy câu: “Ờ! Thế này thì tức thật! Tức chết đi được mất… Mẹ kiếp !thế thì có phí rượu không? Thế thì có khổ hắn không?” Đây là lối trần thuật gián tiếp xen lẫn với trần thuật nửa trực tiếp nửa gián tiếp, vừa bộc lộ được nội tâm nhân vật ớ đây là Chí Phèo. Tâm trạng của anh chàng lúc này là một nỗi uất ức, tức bực vì không ai chịu đương đầu đối chọi để mình phải đấm vào không khí một mình như vậy. Điều này cũng cho thấy là Chí Phèo đã mất cả nhân tính khiến người làng Vũ Đại ai cũng sợ “con quỷ dữ kia” nên ai cũng tự nhủ là hắn không đụng chạm đến mình. Làm như vậy, vô tình người làng Vũ Đại đã loại Chí Phèo ra khỏi cái cộng đồng bình thường của mình.
Trong đoạn văn trên, tác giả đã sử dụng cùng một lúc nhiều giọng điệu làm nên một màu sắc đa thanh rất rõ. Người đọc bắt gặp ở đây từ ngôn ngữ tường thuật: “Hắn vừa đi vừa chửi. Bắt đầu hắn chửi trời… Rổi hắn chửi đời…” đến ngôn ngữ bình luận: “Có hề gì? Trời của riêng nhà nào? Đời là tất cả nhưng chẳng là ai”, từ ngôn ngữ nhân vật đến ngôn ngữ của tác giả khi thì lãnh đạm: “Hắn vừa đi vừa chửi. Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi. Bắt đầu hắn chửi trời. Có hề gì ?” lúc lại trữ tình và gắn bó: “Thế thì có khổ hắn không?”
Tác giả lại sử dụng câu ngắn gọn ở đây. Nhiều câu trong đoạn văn này chỉ có hai chữ, ba chữ, bố n chữ hay năm chữ. Các kiểu câu lại đa dạng và phong phú: câu kể, câu cảm, câu hỏi xen lẫn nhau.
Chính vì thế qua đoạn văn, người đọc tưởng như thấy được bóng dáng Chí Phèo đang ngất ngưởng vừa đi vừa chửi. Thậm chí, chúng ta ngỡ như nghe được tiếng chửi của anh chàng và hình dung được cả điệu bộ, diện mạo và đặc biệt han là thấu hiếu cả thân phận, thái độ và tính cách của anh chàng nữa.
Ai cũng đoán ra đây là một kẻ hận đời, bị đời đẩy ra khỏi cộng đổng bình thường nên phải đi một minh trên một con đường và chỉ một mình phát ra tiếng nói độc địa chửi bới phủ nhận cả mọi thứ. Đằng sau tiếng chửi bới vô lối và đầy tính gây sự đó là một nỗi khát khao được hòa nhập vào với mọi người nhưng Chí Phèo đang gào lên trong vô vọng vì đang bị dân làng Vũ Đại tẩy chay.
Sự biến hóa trong việc sử dụng ngôn ngữ kể chuyện của nhà văn trong đoạn ván trên như vừa nói đã khiến cho truyện càng trở nên chân thực sống động nhất là góp phần biếu đạt một nội dung đẩy tính thấm mĩ sâu xa.
Tóm lại, qua đoạn văn trên, Nam Cao đã kết hợp giữa lời văn tường thuật và lòi văn bình luận, đặc biệt là kết hợp nhiều giọng điệu trong một lời văn. Đó là sự kết hợp giữa giọng điệu của nhân vật và của ngươi kể chuyện với hai giọng kể: một giọng sắc lạnh, khách quan và một giọng thì cảm thông tha thiết. Cách viết này không phải theo cách kể chuyện thông thường của một người chứng kiến ngoại cuộc mà theo cách nhập thân vào nhân vật. Chính vì vậy, nhà văn có điều kiện đế đi sâu vào nội tâm nhân vật nắm bắt và thế hiện thật tinh tế và sâu sắc, tạo ra được một thứ ngôn ngữ kể chuyện biến hóa linh hoạt có s ức hấp dẫn lôi cuốn người đọc một cách lạ thường.
(Theo Trần Ngọc Hưởng – Lê Thị Mai Hương)
Tài liệu sưu tầm
Xem thêm những đề thi về bài Chí Phèo : soạn bài : Chí Phèo
