ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN
1. - Ba phần của bài và tiêu đề:
+ Từ đầu đến “ấn em nó cúi xuống”: Tình bạn tuổi thơ trong trắng.
+ Tiếp theo đến “cấm không được đến nhà tao”: Tình bạn bị cấm đoán.
+ Phần còn lại: Tình bạn vẫn cứ tiếp diễn.
- Những chi tiết xuất hiện ở cả phần 1 và phần 3 tạo nên sự kết nối chặt chẽ:
+ những đứa trẻ.
+ những con chim.
+ truyện cổ tích.
+ người dì ghẻ.
+ người bà hiền hậu.
2. Hoàn cảnh những đứa trẻ và quan hệ giữa hai gia đình với tình bạn tuổi thơ trong trắng để lại ấn tượng sâu sắc cho nhà văn:
- Ong bà ngoại của A-li-ô-va là hàng xóm với đại tá Op-xi-an-ni-cốp, nhưng thuộc những thành phần xã hội khác nhau. Một bên là dân thường, một bên là quan chức giàu sang, nên Op-xi-an-ni-cốp không cho những đứa con của mình chơi với A-li-ô-sa (“Đứa nào gọi nó sang?”, “Cấm không được đến nhà tao!”).
- Do sự tình cờ A-li-ô -sa góp sức cứu đứa nhỏ rơi xuống giếng, nên ba đứa trẻ nhà Op-xi-an-ni-cốp biết được tấm lòng của A-li-ô-la và rủ A-li-ô-sa sang chơi. A-li-ô-na mất bố, mẹ lại đi lấy chồng khác, có mẹ mà như không, lại thường bị ông ngoại đánh đòn, chỉ có bà ngoại là hiền hậu. Qua trò chuyện, A-li-ô-sa biết mấy đứa bạn mới quen kia tuy sống trong cảnh giàu sang, nhưng cũng chẳng sung sướng gì, mẹ chết, sống với dì ghẻ, lại cũng bị bố cấm đoán, đánh đòn...
- Hoàn cảnh sống thiếu tình thương giống nhau khiến A-li-ô -sa thân thiết với mấy đứa trẻ kia và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng Go-rơ-ki khiến mấy chục năm sau ông vẫn còn nhớ như in và kể lại hết sức xúc động.
3. Những quan sát và nhận xét tinh tế:
- Trước khi quen thân, nhìn sang nhà hàng xóm, A-li-ô -sa chỉ biết: “Ba đứa cùng mặc áo cánh và quần dài màu xám, cùng đội mũ như nhau. Chúng có khuôn mặt tròn, mắt xám và giống nhau đến nỗi tôi chỉ có thể phân biệt được chúng theo tầm vóc”.
- Khi mấy đứa trẻ kể chuyện mẹ chết, chỉ còn dì ghẻ mà chúng gọi là “mẹ khác” rồi lặng đi, Go-rơ-ki kể: “Chúng ngồi sát vào nhau giống như những chú gà con”. So sánh chính xác khiến ta liên tưởng cảnh lũ gà con sợ hãi co cụm vào nhau khi đi nhìn thấy diều hâu, đồng thời toát lên sự thông cảm của A-li-ô-sa với nỗi bất hạnh của các bạn nhỏ.
- Khi đại tá Op-xi-an-ni-cốp bất chợt xuất hiện, mắng: “Đứa nào gọi nó sang?”, Go-rơ-ki viết: “Tức thì cả mấy đứa trẻ lặng lẽ bước ra khỏi chiếc xe và đi vào nhà, khiến tôi lại nghĩ đến những con ngỗng ngoan ngoãn”. Đây là lần thứ hai nhà văn dùng hình tượng so sánh này. So sánh chính xác vừa thể hiện dáng dấp bên ngoài của ba đứa trẻ, vừa thể hiện thế giới nội tâm của chúng. Chúng bị bố áp chế, lắng lặng vào nhà, chẳng dám hé răng. Tác giả còn kể ở đoạn dưới: “tôi nhớ lại thì chưa bao giờ chúng nói một lời nào về bố và bề dì ghẻ”. Một lần nữa A li-ô-sa thông cảm với cuộc sống thiếu tình thương của các bạn nhỏ.
4. Chuyện đời thường và truyện cổ tích:
- Chuyện đời thường và truyện cổ tích lồng vào nhau qua chi tiết dì ghẻ. Mấy đứa trẻ hàng xóm vừa nhắc đến chuyện dì ghẻ mà chúng gọi là “me khác”, A-li-ô-la liên tưởng ngay đến nhân vật mụ dì ghẻ độc ác trong các truyện cổ tích.
- Chuyện đời thường và truyện cổ tích lồng vào nhau qua chi tiết người “me thật”: “Mẹ thật của các cậu thế nào rồi cũng sẽ về, rồi các cậu xem! Chết rồi cơ mà, Uề làm sao được...”. A-li-ô-la như lạc ngay vào không khí truyện cổ tích, nói với chính bản thân mình: “Không được ư? Trời ơi, biết bao nhiêu lần những người chết, thậm chí đã bị xả ra từng mảnh, mà chỉ cần lấy cho ít nước phép là sống lại, có biết bao nhiêu người chết mà không phải là chết tật, vì phép của bọn phù thủy”.
- Chuyện đời thường và truyện cổ tích lồng vào nhau qua hình ảnh người bà nhân hậu. Ta biết bà ngoại của A-li-ô-sa là người rất nhân hậu. Trong bài văn này, mỗi lần A-li-ô-sa nhắc đến bà ngoại là để nói bà thường kể chuyện cổ tích cho chú nghe và bây giờ chú kể lại cho các bạn, chỗ nào quên lại chạy về hỏi bà. Khi đứa lớn con đại tá Op-xi-an-ni-cốp khái quát: “Có lẽ tất cả các bà đều tốt, bà mình trước cũng rất tốt...” thì trước mắt chúng ta như hiện lên hình ảnh các nhân vật bà nội, bà ngoại trong truyện cổ tích rồi. Nhất là thằng bé “thường nói một cách buồn bã: ngày trước, trước kia, đã có thời... dường như nó đã sống trên trái đất này một trăm năm, chứ không phải mười một năm”.
- Không thấy A-li-ô-sa nhắc đến tên mấy đứa bạn. Chắc khi chơi thân với nhau, thế nào chúng cũng hỏi tên nhau; A-li-ô-sa còn biết thằng lớn mười một tuổi cơ mà! Hay chuyện xảy ra mấy chục năm rồi, Go-rơ-ki không còn nhớ tên chúng nữa? Song, có lẽ nhà văn chủ tâm không nhắc tên những đứa trẻ kia, như thế câu chuyện tình bạn của bọn trẻ sống thiếu tình thương mang ý nghĩa khái quát hơn và đậm màu sắc cổ tích nhiều hơn.
