Soạn bài chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng
I. Đọc – hiểu văn bản
Câu 1.
a. Kể tóm tắt đoạn trích.
Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến. Mãi đến khi con gái lên tám tuổi, ông mới có dịp về thăm nhà, thăm con. Bé Thu không nhận ra cha vì vết sẹo trên mặt làm cho em không giống với cha trong bức ảnh chụp chung với má. Em đối xử với ba như người xa lạ. Đến lúc Thu nhận ra cha, lúc tình cha con thức dậy mãnh liệt trong em thì cũng là lúc ông Sáu phải ra đi. Tại khi căn cứ, người cha dồn hết tình cảm yêu quý, nhớ thương đứa con vào việc làm chiếc lược bằng ngà voi để tặng cô con gái bé bỏng. Trong một trận càn, ông hy sinh. Trước lúc nhắm mắt ông còn kịp trao cây lược cho người bạn để gửi cho con.
b. Tình huống bộc lộ sâu sắc và cảm động tình cha con của ông Sáu và bé Thu.
- Tình huống thứ nhất : Tình huống cơ bản.
Cuộc gặp gỡ của hai cha con ông Sáu sau tám năm xa cách. Trớ trêu thay, bé Thu không nhận cha. Đến lúc em nhận ra và biểu lộ tình cảm thì ông Sáu phải ra đi.
- Tình huống thứ hai :
Ở khu căn cứ, ông Sáu dồn hết tình cảm yêu thương con vào việc làm một cây lược ngà tặng con. Cây lược làm xong thì ông hy sinh khi chưa kịp gửi cây lược ấy cho con.
Nếu tình huống thứ nhất bộc lộ tình cảm mãnh liệt của bé Thu với cha thì tình huống thứ hai bộc lộ tình cảm sâu sắc của người cha với con.
Câu 2.
a. Phân tích diễn biến tâm lý và tình cảm của bé Thu trong lần gặp cha cuối cùng khi ông Sáu về thăm nhà.
- Thái độ và hành động của bé Thu trước khi nhận ra ông Sáu là cha :
+ Gặp cha sau tám năng xa cách trước sự vồ vập của cha, bé Thu tỏ ra ngờ vực và hoảng sợ « Con bé thấy lạ quá, nó chớp mắt nhìn mình như muốn hỏi đó là ai, mặt nó bỗng tái đi, rồi vụt chạy và kêt thét lên : « Má ! Má ! ». Đó là cuộc gặp gỡ ngoài ý muốn của Thu bởi em chờ đọi một hình ảnh khác, hình ảnh người cha giống hệt tấm hình chụp chung với má.
+ Ba ngày phép của cha. Thu tỏ ra lạnh nhạt. Tình cảm của em đối với cha ngày càng xấu đi. Từ chỗ em chỉ gọi trống không với cha : « Vô ăn cơm », « Cơm chín rồi ! », « Con nói rồi mà người ta không nghe », hoặc « Cơm sôi rồi chắt nước giùm cái » đến chỗ em không chấp nhận sự chăm sóc của cha. Khi ông Sáu gắp một cái trứng bỏ vào bát cơm : « Nó liên lấy đũa xoi vào chén để rồi bất thần hất cái trứng cá ra, cơm văn tung tóe cả mâm » và cao hơn là nó đã bỏ đi : « Nó nhảy xuống xuồng, mở lòi tói, cố làm cho day lòi tói khua rôn ràng, khua thật to, rồi lấy dầm bơi qua ông, nó sang nhà ngoại ».
Sự phản ứng của Thu càng ngày càng quyết liệt, từ chỗ ngấm ngầm đến chỗ rõ ràng, mạnh mẽ chứng tỏ đây là cô bé ngang ngạnh, bướng bỉnh. Sự ngang ngạnh của em hoàn toàn « có lí » và không đáng trách vì em đâu có biết vết sẹo trên mặt ba là do chiến tranh, em đâu có biết người đàn ông có « Vết thẹo dài bên má phải », « đỏ ửng », « giần giật, trông rất dễ sợ » kia lại là người mà em trông đợi bấy lâu. Sự phản ứng của em chứng tỏ em có cá tính mạnh mẽ, có tình yêu cha sâu sắc. Tình yêu ấy đã khắc ghi trong trái tim ngây thơ đầy kiêu hãnh nên em không chấp nhận người đàn ông có sẹo là cha.
Chi tiết vết sẹo là một chi tiết đắt giá. Nó có giá trị lớn trong việc xây dựng tình huống, bộc lộ tình cảm cha con đồng thời có giá trị tố cáo chiến tranh đã làm con người bị biến dạng, chiến tranh đã làm cho con người không nhận ra cho, chiến tranh len lỏi tàn phá từng gia đình, tàn phá, hủy diệt mọi lĩnh vực để đến nõi con không nhận ra cha.
- Thái độ, hành động của Thu khi nhận ra cha :
Trong buổi sáng cuối cùng trước khi chia tay thái độ bé Thu đã thay đổi đột ngột : Thật lạ lùng, đến lúc ấy, tình cha con như bỗng nổi dậy trong người nó, trong lúc không ai ngờ đến thì nó bỗng thét lên :
Ba…a…a….ba !
Tiếng kêu của nó như tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Đó là tiếng « Ba » mà nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng « Ba » như vỡ tung ra từ đáy lòng nó. « Nó nhảy thót lên ôm lấy cổ ba nó. Nó hôn tóc, hôn vai, hôn cổ, hôn cả vết thẹo dài bên má ba nó. Hai tay nó xiết chặt lấy cổ, chắc nó nghĩ hai tay không giữ được ba nên nó dang cả hai chân câu chặt lấy ba, đôi vai của nó run run » chi tiết sinh động đầy kịch tính diễn tả thành công sự bùng nổ mạnh mẽ, sự đột phá dữ dội của tình cảm, bao nhiêu yêu thương mong đợi dồn nén giờ đây òa vỡ, những giọt nước mắt yêu thương xen lẫn sự hối hận và hành động ôm hôn ba của Thu.
b. Tính cách nhân vật bé Thu.
- Tình cảm mạnh mẽ sâu sắc nhưng cũng rất dứt khoát, rạch ròi.
- Có nét cá tính cứng cỏi đến mức ương ngạnh nhưng vẫn là đứa trẻ hồn nhiên, ngây thơ.
c. Nghệ thuật miêu tả tâm lí của tác giả.
Cách miêu tả diễn biến tâm lí thành công : Từ chỗ Thu ngạc nhiên hoảng sợ đến lạnh lùng, cuối cùng là sự bùng nô những yêu thương do bị dồn nén. Thể hiện được điều đó chứng tỏ tác giả am hiểu tâm lý trẻ em, yêu mến, trân trọng những tình cảm trẻ thơ.
Câu 3.
a. Tình cam cao đẹp của ông Sáu với con.
Tình cảm của ông Sau với con thể hiện phần nào trong chuyến về thăm nhà nhưng được biểu hiện tập trung, sâu sắc ở phần cuối truyện khi ông Sáu ở trong rừng, tại khu căn cứ.
- Nỗi ân hận, day dứt cứ ám ảnh ông nhiều ngày vì ông đã nóng giận đánh con trong những ngày nghỉ phép.
- Lời dặn dò của con gái : « Ba về ! Ba mua cho con một cây lược ngà nghe ba » đã thôi thúc ông nghĩ đến việ làm một cây lược ngà cho con.
- Khi kiếm được khúc ngà voi, ông mừng vô cùng, ông dành hết tâm trí, công sức vào làm một cây lược : « Anh cưa từng chiếc răng lược, thận trọng, tỉ mỉ và cố công như người thợ bạc », « trên sống lưng lược có khắc một hàng chữ nhỏ mà ông đã gò lưng, tần mẩn khắc từng nét : Yêu nhớ tặng Thu, con của ba ». Chiếc lược ngà đã trở thành một báu vật đối với ông. Nó làm dịu đi nỗi ân hận day dứt. Nó chứa đựng bao tình cảm yêu mến, nhớ thương, mong đợi của người cha những ngày xa cách. Nhưng rồi tình cảnh đau thương lại đến với cha con ông Sáu. Ông Sáu hi sinh khi chưa kịp gặp lại con. Chiếc lược ngà chưa tới được tay bé Thu.
b. Câu chuyện về chiếc lược ngà không chỉ nói lên tình thương thắm thiết, sâu nặng muôn đời của cha con ông Sáu mà còn gợi cho ta nghĩ đến nỗi đau của chiến tranh. Chiến tranh gây đau thương mất mát cho biết bao con người, biết bao gia đình.
Câu 4. Truyện được trần thuật theo lời người bạn thân thiết nhất của ông Sáu, người được chứng kiến những cảnh ngộ éo le của cha con ông. Cảnh ngộ ấy đã gợi lên bao xúc động ở nhân vật kể chuyện, nhất là sự việc lúc cha con anh Sáu chia tay : « Tiếng kêu của nó như tiếng xé, xé sự im lặng, xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Đó là tiếng « Ba » mà nó cố đè nén trong bai nhiêu năm nay, tiếng « Ba « vỡ tung ra từ đáy lòng nó. Lòng trắc ẩn, sự thấu hiểu những hy sinh mà ông Sáu phải chịu khiến cho người kể chuyejn « Bỗng thấy khó thở như có bàn tay nắm lấy trái tim ».
c. Chọn cách kể chuyện như vậy có nhiều tác dụng :
- Làm cho câu chuyện trở nên thật và đáng tin cậy.
- Nhân vật được nhìn nhận, đánh giá khách quan.
- Người kể chuyện hoàn toàn chủ động điều khiển nhịp kể theo trạng thái cảm xúc của mình, chủ động xen vào những ý kiến bình luận, suy nghĩ để dẫn dắt sự tiếp nhận của người đọc, người nghe. Vi dụ đoạn : « Trong cuộc đời kháng chiến của mình, mình chứng kiến không biết bao nhiêu cuộc chia tay nhưng chưa bao giờ bị xúc động như lần ấy » hoặc « Cây lược ngà ấy chưa chải được mái tóc của con, nhưng nó như gỡ rối được phần nào tâm trạng của anh ».
- Người kể có thể kể linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật.
II. Luyện tập.
Câu 1. Thái độ của bé Thu lúc ông Sáu mới về và lúc ông ra đi là trái ngược với nhau nhưng vẫn nhất quán trong tính cách của nhân vật.
- Vì sự nhất quán cao độ trong tính cách của nhân vật nên mới tạo ra sự đối lập ở hai khoảng thời gian khác nhau.
- Thu yêu ba, tự hào về ba, khắc ghi hình ảnh của ba trong bức tranh khi chụp chung với má. Tình yêu ấy sâu sắc bền vững. Em chỉ yêu người ba trong ảnh. Một người khác bức ảnh lại nhận là ba, Thu kiên quyết không nhận. Thái độ chống đối ngang ngạnh ấy cũng chỉ vì yêu ba (Người ba trong ảnh) về sau khi ngoại nói cho Thu biết vì thằng Mỹ mà ba có vết thẹo trên má, em yêu thương ba hơn và trong tình yêu mãnh liệt, gấp gáp ấy co cả sự ân hận day dứt. Sự nhất quán trong tính cách nhân vật lá ở chỗ đó.
Câu 2. Tham khảo bài làm tại đây: Kể lại câu chuyện chia tay ba từ vai kể là bé Thu.
