I- KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1. Xéc-van-tét (1547 - 1616) là nhà văn Tây Ban Nha. Ông vốn là một binh sĩ, bị thương năm 1571 trong một cuộc thuỷ chiến và bị bắt giam ở An-giê từ năm 1575 đến năm 1580. Được trở về Tây Ban Nha, ông sống một cuộc đời cực nhọc, âm thầm đến khi công bố tiểu thuyết Đôn Ki-hô-tê.
2. Văn bản Đánh nhau với cối xay gió trích trong tiểu thuyết Đôn Ki-hô-tê. Tác phẩm kể chuyện Đôn Ki-hô-tê, một lão quý tộc nghèo vì quá say mê truyện hiệp sĩ nên muốn trở thành hiệp sĩ giang hồ. Tự xưng là nhà hiệp sĩ xứ Man-cha, lão chọn Xan-chô Pan-xa béo lùn đi cùng làm giám mã. Sau nhiều phen thất bại ở chề, cuối cùng ốm nặng, Đôn Ki-hô-tê mới nhận ra mình ảo tưởng. Lão viết di chúc rồi qua đời.
3. Qua Đôn Ki-hô-tê và Xan-chô Pan-xa, đoạn trích Đánh nhau với cối xay gió phần nào cho thấy nghệ thuật tương phản trong việc xây dựng nhân vật của văn hào Xéc-van-tét.
II – HƯỚNG DẪN ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
1. Bố cục và các chuỗi sự kiện tạo thành cốt truyện.
a) Có thể hình dung bố cục của văn bản này theo 3 phần:
- Trước khi đánh nhau với cối xay gió : từ đầu đến không cân sức.
- Trong khi đánh nhau với cối xay gió : từ Nói rồi đến người ngã văng ra xa.
- Sau khi đánh nhau với cối xay gió : đoạn còn lại.
b) Chuỗi diễn biến các sự việc chính (5 sự việc):
(1) Nhìn thấy và nhận định về những chiếc cối xay gió (trong phần thứ nhất)
(2) Thái độ và hành động của hai thầy trò Đôn Ki-hô-tê (trong phần thứ hai)
(3) Quan niệm và cách xử sự của mỗi người khi bị đau đớn (trong phần thứ ba)
(4) Chuyện ăn (trong phần thứ ba)
(5) Chuyện ngủ (trong phần thứ ba)
Qua năm sự việc này, tính cách của hai nhân vật Đôn Ki-hô-tê và Xan-chô Pan-xa được khắc hoạ rõ nét.
2. Tính cách của Đôn Ki-hô-tê và đánh giá chung về nhân vật này :
a) Tính cách của Đôn Ki-hô-tê được bộc lộ ở các phương diện :
- Trí tuệ : mê muội (vì đọc quá nhiều truyện hiệp sĩ), khi nhìn thấy những chiếc cối xay gió thì cứ khăng khăng đó là bọn khổng lồ gian ác và xông vào đánh ; sau khi bị quật ngã thì lại cho là do pháp sư Phơ-re-xtôn đã biến những tên khổng lồ thành cối xay gió...
- Ước muốn : ra tay tiêu diệt cái ác, cái xấu theo tinh thần cao thượng của hiệp sĩ.
- Hành động : dũng cảm, bất chấp hiểm nguy (xông vào đánh cối xay gió dù biết là không cân sức, đau đớn mà không hề rên rỉ).
- Quan niệm sống : quên mình (chẳng hề chăm lo cho bản thân, quên cả chuyện ăn, chuyện ngủ).
b) Đánh giá chung về nhân vật Đôn Ki-hô-tê :
Điểm mấu chốt là do trí tuệ bị mê muội, hoang tưởng cho nên lẽ ra từ ước muốn, hành động đến quan niệm của Đôn Ki-hô-tê đều có nhiều điểm đáng biểu dương thì tất cả lại trở thành những chuyện nực cười, đáng trách.
3. Nhân vật Xan-chô Pan-xa
a) Các phương diện bộc lộ tính cách của nhân vật này :
- Trí tuệ : tỉnh táo (không hề lầm tưởng những chiếc cối xay gió là bọn khổng lô, can ngăn chủ nhưng không được,...).
- Ước muốn : thực dụng (mong được cai trị một vài hòn đảo khi chủ công thành danh toại...).
– Hành động : nhút nhát (không theo chủ đánh cối xay gió, hơi đau một tí là kêu rên ngay,...)
- Quan niệm sống : quá chú trọng chăm lo cho cá nhân mình quan tâm quá mức đến ăn, ngủ,...)
b) Đánh giá chung về nhân vật này :
- Mặt tốt : không hoang tưởng, tỉnh táo can ngăn chủ khi chủ xông vào đánh cối xay gió ; không viển vông xa rời thực tế,...
- Mặt xấu ; tỉnh táo, thực tế quá, đến mức thực dụng, hèn nhát ; chăm lo cho mình là chuyện bình thường nhưng quá chú trọng sẽ thành ích kỉ, tầm thường.
Cũng như nhân vật hiệp sĩ Đôn Ki-hô-tê, ở nhân vật giám mã Xan-chô Pan-xa vừa có những điểm tốt, đáng khen lại vừa có những điểm xấu, đáng chê.
4. Xéc-van-tét đã xây dựng một cặp nhân vật độc đáo bậc nhất trong văn học thế giới : Đôn Ki-hô-tê và Xan-chô Pan-xa tương phản nhau về mọi mặt, chính vì thế mà diện mạo của mỗi nhân vật được nổi bật, rõ nét.
- Về tính cách, qua sự phân tích ta thấy hai nhân vật này đối lập nhau ở từng khía cạnh. Điểm tốt cũng ngược nhau mà điểm xấu cũng ngược nhau, ưu điểm của nhân vật này lại là nhược điểm của nhân vật kia và ngược lại.
- Đôn Ki-hô-tê và Xan-chô Pan-xa cũng khác nhau (đến mức đối lập) về dáng vẻ bên ngoài và nguồn gốc xuất thân :
+ Đôn Ki-hô-tê gầy gò, cao lênh khênh lại cưỡi trên con ngựa còm nên càng như cao thêm ; ngược lại, Xan-chô Pan-xa béo lùn lại cưỡi trên con lừa nên càng thêm lùn tịt. Đôn Ki-hô-tê binh giáp vũ khí đây mình còn bác giám mã suốt ngày rủng rỉnh bầu rượu và thức ăn ngon...
+ Đôn Ki-hô-tê dòng dõi quý tộc, Pan-xa xuất thân nông dân.
II - THAM KHẢO
Cho dù những hành động trong thực tế mang tính điên rồ ảo tưởng song lí tưởng vị tha mà Đôn Ki-hô-tê theo đuổi lại rất đáng trân trọng, bởi lẽ anh là người hiệp sĩ chân chính đi tìm tự do, khi Tây Ban Nha tự do bị bóp nghẹt, quyền sống bị chà đạp ; ở đó bọn khổng lồ, bọn yêu tinh có mặt khắp nơi, hoành hành mọi nẻo. Ở đó cái ác đang tồn tại và vì vậy cũng cần tới những hiệp sĩ chân chính để phò nguy cứu khổ, để tiêu diệt cái ác. Sự kết hợp giữa hai thầy trò Đôn Ki-hô-tê cũng là một sự kết hợp độc đáo, bởi lẽ ở đây vừa có sự huyễn hoặc lại vừa có sự tỉnh táo mà các nét này lại được phân bố ở cả hai người. Nếu thực hiện một phép lựa chọn theo kiểu tước bỏ những nét tiêu cực ở cả hai nhân vật và kết hợp chúng lại, ta sẽ có một nhân vật hoàn chỉnh đạt tới mức độ lí tưởng. Đó là nhân vật của ước mơ, của khát vọng, của những người dân lường thiện ở Tây Ban Nha trong thời kì Phục hưng.
