ĐIỀU KHIỂN SINH SẢN Ở ĐỘNG VẬT VÀ SINH ĐẺ CÓ KẾ HOẠCH Ở NGƯỜI
A.LÝ THUYẾT CẦN NHỚ
1. Một số biện pháp làm thay đổi số con
1.1. Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp
– Sử dụng hoocmôn hoặc chất kích thích tổng hợp có thể kích thích khả năng sinh trứng và sinh tinh.
– Ví dụ: Cá mè, cá trắm cỏ không đẻ trong ao nuôi. Tiêm dịch chiết từ tuyến dưới não của các loài cá khác làm cho trứng chín hàng loạt, sau đó nặn trứng ra và cho thụ tinh nhân tạo bên ngoài cơ thể rồi đem ấp nở ra cá con.
.png)
1.2. Thay đổi các yếu tố môi trường
Ví dụ: thay đổi thời gian chiếu sáng đối với gà nuôi làm cho gà có thể đẻ 2 trứng/ngày.
.png)
1.3. Nuôi cấy phôi
– Mục đích: làm tăng nhanh số lượng cá thể của một loài nào đó (đặc biệt áp dụng đối với các loài động vật quý hiếm chỉ đẻ một con trong 1 lứa).
– Quy trình: Kích thích rụng trứng → thụ tinh nhân tạo → thu nhận phôi → cấy các phôi vào tử cung con cái.
.png)
1.4. Thụ tinh nhân tạo
– Mục đích: làm tăng hiệu quả của quá trình thụ tinh.
– Thụ tinh nhân tạo có thể diễn ra bên ngoài cơ thể hoặc ở bên trong cơ thể.
+ Thụ tinh nhân tạo bên ngoài cơ thể: cả trứng và tinh trùng đều được ép ra bên ngoài sau đó cho thụ tinh.
+ Thụ tinh nhân tạo bên trong cơ thể: Chỉ có tinh trùng được lấy ra khỏi cơ thể con đực (thường được bảo quản trong nitơ lỏng) sau đó tinh trùng được đưa vào cơ quan sinh dục của con cái => đạt hiệu quả sinh sản cao và dễ dàng đạt được mục đích chọn lọc những tính trang mong muốn ở con đực giống.
.png)
2. Một số biện pháp điều khiển giới tính
Tùy theo yêu cầu mà người ta có thể điều khiển giới tính của động vật bằng một số biện pháp sau:
– Sử dụng các biện pháp kỹ thuật như lọc, li tâm, điện di để tách tinh trùng thành 2 loại X và Y. Tùy theo nhu cầu về đực hay cái để chọn ra một loại tinh trùng cho thụ tinh với trứng.
– Điều khiển bằng hoocmôn: nuôi cá rô phi bột bằng 17 – mêtyltestostêron kèm theo vitamin C sẽ tạo ra 90% cá rô phi đực.
3. Sinh sản có kế hoạch ở người
3.1. Sinh đẻ có kế hoạch là gì?
– Là điều chỉnh số con và khoảng cánh lần sinh sao cho phù hợp với việc nâng cao chất lượng cuộc sống của mỗi cá nhân, gia đình và xã hội.
3.2. Các biện pháp tránh thai
– Có nhiều biện pháp sinh đẻ có kế hoạch hiệu quả như: dùng bao cao su, dụng cụ tử cung, thuốc tránh thai, đình sản nam và nữ, tính ngày rụng trứng, xuất tinh ngoài âm đạo…
B. BÀI TẬP VẬN DỤNG
Bài 1: Nuôi cấy phôi giải quyết được vấn đế gì trong sinh đẻ ở người?
Lời giải:
Nuôi cấy phôi giải quyết được vấn đề vô sinh trong sinh đẻ ở người. Trước hết, tiêm hoocmôn thúc đẩy sự chín và rụng của trứng, rồi lấy trứng đó ra ngoài. Tiến hành thụ tinh nhân tạo để được hợp tử. Khi hợp tử đang phân chia (giai đoạn phôi và tế bào) người ta dùng kĩ thuật để tách rời các tế bào con ra khỏi hợp tử. Mỗi tế bào con sẽ được nuôi dưỡng và phát triển thành một phôi mới. Đem một hoặc các phôi mới (tùy ý) cấy vào tử cung để thu dược một hoặc nhiều con từ một trứng thụ tinh.
Bài 2: Tại sao nữ vị thành niên không nên sử dụng biện pháp đình sản mà nên chọn sử dụng các biện pháp tránh thai khác?
Lời giải:
* Từ 10 đến 19 tuổi là tuổi vị thành niên. Ở lứa tuổi này, cơ thể đang vào giai đoạn hoàn thiện cấu tạo và chức năng của các cơ quan. Vì vậy, sự can thiệp từ bên ngoài (tăng nồng độ prôgestêron và estrôgen nhân tạo) và sẽ làm ảnh hưởng đến các quá trình hoàn thiện các cơ quan, đặc biệt là ảnh hưởng đến hoàn thiện cơ quan sinh dục.
* Những người dưới 19 tuổi không nên sử dụng biện pháp đình sản để tránh thai vì việc nối lại ống dẫn tinh hoặc ống dẫn trứng để các ống này trở lại tình trạng như ban đầu là rất khó khăn, chi phí cho nối ống rất cao. Có thể nói là sau khi triệt sản rất khó có thể có con. Người ta yêu cầu những người đi đình sản phải trên 35 tuổi và đã có 2 con, đứa con thứ 2 phải trên 3 tuổi.
Bài 3: Tại sao nạo hút thai không được xem là biện pháp sinh đẻ có kế hoạch mà chỉ là biện pháp tránh đẻ bất đắc dĩ?
Lời giải:
Nạo hút thai không được xem là biện pháp tránh thai vì nạo hút thai có thể gây nên hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe người phụ nữ như viêm nhiễm đường sinh dục, vô sinh... thậm chí tử vong.
C. BÀI TẬP TỰ LUYỆN
Câu 1. Ở người, các biện pháp ngăn cản tinh trùng gặp trứng là dùng bao cao su;
A. thắt ống dẫn tinh, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng, uống viên tránh thai
B. thắt ống dẫn trứng, xuất tinh ngoài, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng
C. thắt ống dẫn tinh, xuất tinh ngoài, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng
D. thắt ống dẫn tinh, đặt vòng tránh thai, giao hợp vào giai đoạn không rụng trứng
Đáp án: C
Câu 2. Biện pháp có tính phổ biến và hiệu quả trong việc điều khiển tỷ lệ đực cái là
A. phân lập các loại giao tử mang NST X và NST Y rồi sau đó mới cho thụ tinh
B. dùng các nhân tố môi trường ngoài tác động
C. dùng các nhân tố môi trường trong tác động
D. thay đổi cặp NST giới tính ở hợp tử
Đáp án: A
Câu 3. Cho những biện pháp sau đây:
⦁ nuôi cấy phôi
⦁ thụ tinh nhân tạo
⦁ sử dụng hoocmôn
⦁ thay đổi yếu tố môi trường
⦁ sử dụng chất kích thích tổng hợp
Những biện pháp thúc đẩy trứng chín nhanh và rụng hàng loạt là
A. (2), (4) và (5) B. (1), (3) và (4)
C. (2), (3) và (4) D. (1), (3) và (5)
Đáp án: D
Câu 4. Ở người, cấm xác định giới tính thai nhi về
A. sợ ảnh hưởng đến tâm lý của người mẹ
B. tâm lý của người thân muốn biết trước con trai hay con gái
C. sợ ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi
D. định kiến trọng nam khinh nữ dẫn đến hành vi làm thay đổi tỉ lệ nam nữ
Đáp án: D
Câu 5. Cơ sở khoa học của uống thuốc tránh thai là làm
A. tăng nồng độ progesteron và ơstrogen trong máu gây ức chế sự tiết GnRH, FSH là LH của tuyến yên và vùng dưới đồi nên trứng không chín và không rụng
B. tăng nồng độ progesteron và ơstrogen trong máu gây ức chế tuyến yên và vùng dưới đồi làm tăng tiết GnRH, FSH là LH nên trứng không chín và không rụng
C. giảm nồng độ progesteron và ơstrogen trong máu gây ức chế tuyến yên và vùng dưới đồi làm tăng tiết GnRH, FSH và LH nên trứng không chín và không rụng
D. giảm nồng độ progesteron và ơstrogen trong máu gây ức chế sự tiết GnRH, FSH và LH của tuyến yên và vùng dưới đồi nên trứng không chín và không rụng
Đáp án: A
Câu 6. Biện pháp hiệu quả nhất để tăng hiệu suất Thụ tinh là
A. thay đổi các yếu tố môi trường
B. thụ tinh nhân tạo
C. nuôi cấy phôi
D. sử dụng hoocmôn hoặc chất kích tổng hợp
Đáp án: B
Câu 7. Điều không đúng với sinh đẻ có kế hoạch là điều chỉnh
A. khoảng cách sinh con B. sinh con trai hay con gái
C. thời điểm sinh con D. số con
Đáp án: B
