SOẠN BÀI :
CÁC THÀNH PHẦN TÌNH THÁI , CẢM THÁN
I. THÀNH PHẨN TÌNH THÁI
Đọc các câu sau đây (trích từ truyện Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng) và trả lời câu hỏi:
a) Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
b) Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
1. Các từ ngữ in đậm trong những câu trên thể hiện nhận định của người nói đối với sự việc nêu ở trong câu như thế nào?
2. Nếu không có những từ ngữ in đậm nói trên thì nghĩa sự việc của câu chứa chúng có khác đi không? Vì sao?
Trả lời:
1. “Chắc, có lẽ” Có tính chất khẳng định, có thể tin được là sẽ đúng như thế. Hứa chắc sẽ đến. Có chắc không? Chưa lấy gì làm chắc.à nhận định của người nói đối với sự việc được nói trong câu, thể hiện độ tin cậy cao ở chắc và thấp hơn ở có lẽ.
2. Nếu không có những từ ngữ in đậm thì sự việc nói trong câu vẫn không có gì thay đổi.
II. THÀNH PHẦN CẢM THÁN
Đọc các câu sau đây, chú ý các từ ngữ in đậm và trả lời câu hỏi:
a) Ồ, sao mà độ ấy vui thế.
(Kim Lân, Làng)
b) - Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
1. Các từ ngữ in đậm trong những câu trên có chỉ sự vật hay sự việc gì không?
2. Nhờ những từ ngữ nào trong câu mà chúng ta hiểu được tại sao người nói kêu ồ hoặc kêu trời ơi?
3. Các từ ngữ in đậm được dùng để làm gì?
Trả lời:
1. Các từ ngữ ồ, trời ơi ở đây không chỉ sự vật hay sự việc gì cả.
2. Điều giúp chúng ta hiểu được tại sao người nói kêu ồ, trời ơi là nhờ phần câu tiếp theo sau những tiếng này.
3. Các từ ngữ in đậm ồ, trời ơi không dùng để gọi ai mà chỉ để thể hiện thái độ của con người trước sự việc gì bất ngờ hay mang tính than vãn với chính bản thân
III. LUYỆN TẬP
1. Tìm các thành phần tình thái, cảm thán trong những câu sau đây:
a) Nhưng còn cái này nữa mà ông sợ, có lẽ còn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều.
(Kim Lân, Làng)
b) Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
c) Trong giờ phút cuối cùng, không còn đủ sức trăng trối lại điều gì, hình như chỉ có tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
d) Ông lão bỗng ngừng lại, ngờ ngợ như lời mình không được đúng lắm. Chả nhẽ cái bọn ở làng lại đốn đến thế được.
(Kim Lân, Làng)
Trả lời:
Câu a có thành phần tình thái là : Có lẽ
Câu b có thành phần cảm thán là : Chao ôi
Câu c có thài phần tình thái : Hình như
Câu d có thành phần tình thái là : Ngờ ngợ, chả nhẽ
2. Hãy sắp xếp những từ ngữ sau đây theo trình tự tăng dần độ tin cậy (hay độ chắc chắn):
chắc là, dường như, chắc chắn, có lẽ, chắc hẳn, hình như, có vẻ như.
(Chú ý: những từ ngữ thể hiện cùng một mức độ tin cậy thì xếp ngang hàng nhau.)
Trả lời:
Sắp xếp nhưng từ trên theo trình tự tăng dần độ tin cậy ( hay độ chắc chắn ) là : dường như h/ình như/có vẻ như - có lẽ - chắc là - chắc hẳn - chắc chắn.
3. Hãy cho biết, trong số những từ có thể thay thế cho nhau trong câu sau đây, với người nói phải chịu trách nhiệm cao nhất về độ tin cậy của sự việc do mình nói ra, với từ nào trách nhiệm đó thấp nhất. Tại sao tác giả Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) lại chọn từ chắc?
Với lòng mong mỏi của anh,
(1) chắc
(2) hình như
(3) chắc chắn
anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh
Trả lời:
Trong ba từ chắc/hình như/chắc chắn thì
+ chắc chắn có độ tin cậy cao nhất
+hình như có độ tin cậy thấp nhất.
Tác giả chọn chắc cũng có độ tin cậy nhưng không cao bằng từ chắc chắn
