Soạn bài luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận phân tích và so sánh
I. Rèn kĩ năng
Câu 1. Đọc đoạn văn Cần Kiệm liêm chính, trong Thơ văn Hồ Chí Minh.
a. Trong đoạn văn, tác giả sử dụng thao tác lập luận phân tích. Đó là những phân tích để làm rõ sự “khờ dạu” của tự kiêu tự đại (Vì mình hay, còn nhiều người khác hay hơn mình. Mình giỏi, còn người người giỏi hơn mình) và “tự kiêu tự đại tức là thoái bộ” nghĩa là thế nào? (Sông to, biện rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được, vì độ lượng của nó rộng và sâu. Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn thì một chút nước cũng đầy tràn, vì độ lượng của nó hẹp nhỏ).
Đoạn văn trên cũng có sử dụng thao tác so sánh (Người mà tự kiêu tự mãn thì cũng như cái chén, cái đĩa cạn). Sự so sánh đầy hình tượng đã giúp người học hình dung một cách rõ hơn, sinh động hơn thế nào là tự kiêu tự đại và tác hại của thái độ đó trong cuộc sống của con người.
Tuy đoạn văn sử dụng cả hai thao tác lập luận nhưng không phải hai thao tác này đều có vai trò ngang nhau. Trong đoạn văn, thao tác lập luận phân tích là thao tác đóng vai trò chủ đạo còn thao tác so sánh chỉ đóng vai trò hỗ trợ mà thôi.
b. Có thể coi đoạn văn của Hồ Chí Minh nêu trên là một mẫu mực về việc vận dụng kết hợp lập luận phân tích với lập luận so sánh trong một đoạn văn nghị luận. Sở dĩ là vì trước hết, đoạn văn sử dụng cùng lúc hai thao tác phân tích và so sánh; hơn nữa việc sử dụng rất hài hoa, linh hoạt. Cả hai đều tham gia làm sáng tỏ lập luận nhận định nhưng vẫn đảm bảo không chồng chéo lên nhau. Mỗi thao tác có thế mạnh riêng và chúng ta vẫn nhận ra được thao tác đóng vai trò chủ đạo.
c. Như vậy, có thể rút ra kết luận về việc kết hợp các thao tác lập luận trong một bài văn nghị luận như sau:
- Rất hiếm những trường hợp người nghị luận chỉ sử dụng một thao tác lập luận duy nhất trong một đoạn hay một bài văn. Bởi vậy, cần biết vận dụng kết hợp các thao tác lập luận với nhau để bài viết trở nên sinh động, thuyết phục và hấp dẫn.
- Tuy nhiên cần lưu ý rằng việc kết hợp các thao tác lập luận không có nghĩa là sử dụng chúng một cách ngang hàng nhau; càng không nên có suy nghĩ rằng thao tác này có vai trò lớn hơn thao tác kia hay ngược lại mà cần xem xét chúng trong từng hoàn cảnh cụ thể.
- Phải căn cứ vào mục đích nghị luận để xác định có thể và có cần kết hợp thao tác phân tích với thao tác so sánh không và thao tác nào đóng vai trò chủ đạo. Như vậy, mục đích quyết định việc lựa chọn thao tác; song thao tác và sự kết hợp các thao tác cũng hỗ trợ đắc lực cho mục đích.
1. Lựa chọn một bài thơ (hoặc một bài văn) mà em yêu thích và tâm đắc để viết bài luận bàn về một nội dung của nó. Trong bài viết yêu cầu sử dụng kết hợp thao tác lập luận phân tích và thao tác so sánh. Các công việc cần làm như sau:
- Xác định chủ đề bài văn cần viết.
- Xác định những ý chính nào để làm sáng tỏ chủ đề của bài văn và sắp xếp chúng thành một dàn ý hợp lí, khoa học.
- Luận điểm nào được chọn để làm sáng tỏ? Nó nằm ở vị trí nào trong bài dàn ý?
- Xác định câu chuyển ý cho phù hợp giữa các ý trong bài văn.
- Để làm sáng tỏ luận điểm trên cần phải có những luận cứ nào. Đây là lúc cần sử dụng các thao tác lập luận. Xác định rõ ràng nên sử dụng thao tác phân tích hay so sánh; thao tác nào là chủ đạo.
