Tóm Tắt Lý thuyết Sinh Học Lớp 12 ( Phần 4 )

Nguyên liệu của chọn lọc

Tính biến dị và di truyền của sinh vật.

Tính biến dị và di truyền của sinh vật.

Nội dung của chọn lọc

Đào thải các biến dị bất lợi, tích luỹ các biến dị có lợi phù hợp với mục tiêu của con người.

Đào thải các biến dị bất lợi, tích luỹ các biến dị có lợi cho sinh vật.

Động lực của chọn lọc

Nhu cầu về kinh tế và thị hiếu của con người.

Đấu tranh sinh tồn của sinh vật.

Kết quả của chọn lọc

Vật nuôi, cây trồng phát triển theo hướng có lợi cho con người.

Sự tồn tại những cá thể thích nghi với hoàn cảnh sống.

Vai trò của CL

- Nhân tố chính quy định chiều hướng và tốc độ biến đổi của các giống vật nuôi, cây trồng.

- Giải thích vì sao mỗi giống vật nuôi, cây trồng đều thích nghi cao độ với nhu cầu xác định của con người.

Nhân tố chính quy định chiều hướng, tốc độ biến đổi của sinh vật, trên quy mô rộng lớn và lịch sử lâu dài, tạo ra sự phân li tính trạng, dẫn tới hình thành niều loài mới qua nhiều dạng trung gian từ một loài ban đầu.

Vấn đề phân biệt

Tiến hóa nhỏ

Tiến hóa lớn

Nội dung

Là quá trình biến đổi TPKG của quần thể gốc đưa đến hình thành loài mới.

Là quá trình hình thành các đơn vị trên loài như: chi, họ, bộ, lớp, ngành.

Quy mô, thời gian

Phạm vi phân bố tương đối hẹp, thời gian lịch sử tương đối ngắn.

Quy mô lớn, thời gian địa chất rất dài.

Phương pháp

nghiên cứu

Có thể nghiên cứu bằng thực nghiệm.

Thường được nghiên cứu gián tiếp qua các bằng chứng tiến hoá.

Các nhân tố tiến hoá

Vai trò trong tiến hoá

Đột biến

Tạo nên nhiều alen mới và là nguồn phát sinh các BD di truyền do đó ĐB cung cấp nguồn BD sơ cấp cho quá trình tiến hóa (ĐBG là nguồn nguyên liệu chủ yếu).

Giao phối không ngẫu nhiên

Làm thay đổi thành phần kiểu gen của quần thể theo hướng giảm dần tỉ lệ thể dị hợp và tăng dần thể đồng hợp. (Có thể làm thay đổi tần số alen)

CLTN

Định hướng sự tiến hoá, quy định chiều hướng và nhịp điệu biến đổi tần số tương đối của các alen(tùy thuộc vào chọn lọc chống alen trội hay alen lặn) trong quần thể.

Di nhập gen

Làm thay đổi tần số tương đối các alen, gây ảnh hưởng lớn tới vốn gen của quần thể.

Các yếu tố ngẫu nhiên

Làm thay đổi đột ngột tần số tương đối các alen, gây ảnh hưởng lớn tới vốn gen của quần thể.

Sự phát sinh

Các giai đoạn

Đặc điểm cơ bản

Sự sống

Tiến hoá hoá học

Quá trình phức tạp hoá các hợp chất cacbon:

C \[\to \] CH \[\to \] CHO \[\to \] CHON

Phân tử đơn giản \[\to \] phân tử phức tạp \[\to \] đại phân tử \[\to \] đại phân tử tự tái bản (ADN).

Tiến hoá tiền sinh học

Hệ đại phân tử \[\to \] tế bào nguyên thuỷ

Tiến hoá SH

Từ tế bào nguyên thuỷ \[\to \] tế bào nhân sơ \[\to \] tế bào nhân thực.

Loài người

Người tối cổ

Hộp sọ 450 – 750 cm³, đứng thẳng, đi bằng hai chân sau.

Biết sử dụng công cụ (cành cây, hòn đá, mảnh xương thú) để tự vệ.

Người cổ

- Homo habilis (người khéo léo): hộp sọ 600 – 800 cm³, sống thành đàn, đi thẳng đứng, biết chế tác và sử dụng công cụ bằng đá.

- Homo erectus (người thẳng đứng): hộp sọ 900 – 1000 cm³, chưa có lồi cằm, dùng công cụ bằng đá, xương, biết dùng lửa.

- Homo neanderthalensis: hộp sọ 1400 cm³, có lồi cằm, dùng dao sắc, rìu mũi nhọn bằng đá silic, tiếng nói khá phát triển, dùng lửa thông thạo. Sống thành đàn. Bước đầu có đời sồn văn hoá.

Người hiện đại

- Homo sapiens: Hộp sọ 1700 cm³, lồi cằm rõ, dùng lưỡi rìu có lỗ tra cán, lao có ngạnh móc câu, kim khâu. Sống thành bộ lạc, có nền văn hoá phức tạp, có mầm móng mĩ thuật và tôn giáo.

Các bằng chứng

Nội dung

Ví dụ

Ý nghĩa

Giải phẫu so sánh

- Cơ quan TĐ (Cơ quan cùng nguồn): Nằm ở những vị trí tương ứng trên cơ thể, cùng nguồn gốc trong phát triển phôi nên có kiểu cấu tạo giống nhau

- Cơ quan tương tự (Cơ quan cùng chức năng) : Khác nhau về nguồn gốc nhưng có chức năng giống nhau nên có hình thái tương tự

- Tay người và tay dơi

- Chi sau của cá voi và đuôi cá

- Phản ánh sự tiến hoá phân li

- Phản ánh sự tiến hoá đồng qui

Phôi sinh học

Phôi của các ĐV có xương sống thuộc các lớp phân loại khác nhau, nhưng trong những giai đoạn phát triển đầu tiên giống nhau về hình dạng chung và quá trình phát sinh cơ quan

Phôi cá, ếch nhái, bò sát, chim, thú,  người đều trải qua giai đoạn có khe mang …

B/chứng về nguồn gốc chung của chúng. Đ/điểm giống nhau càng nhiều và càng kéo dài trong những g/đoạn p/triển sau chứng tỏ q/hệ họ hàng càng gần

Địa lý sinh  học

Dựa trên kết quả ngh/cứu về sự phân bố của các loài trên trái đất l/quan đến sự b/đổi địa chất, cho thấy: mỗi loài đã ph/sinh trong 1 thời kì lịch sử nhất định, tại 1 vùng địa lí nhất định. Sự cách li địa lí thúc đẩy sự phân li các loài và hình thành các loài đặc hữu

Tế bào học và sinh học phân tử

- Phân tích trình tự các axitamin của cùng 1 loại protein hay trình tự các nucleotit của cùng 1 gen

- Mọi sinh vật đều cấu tạo từ tế bào, mọi tế bào đều được sinh ra từ tế bào sống trước đó. Tế bào là đơn vị tổ chức cơ bản của cơ thể sống

- Về ADN, người giống tinh tinh  97,6%, giống vượn 94,7%

- TB nhân sơ và TB nhân thực đều có các thành phần cơ bản: Màng sinh chất, TB chất và nhân (hoặc vùng nhân)

Sai khác về trình tự axitamin, nucleotit ít hơn chứng tỏ có quan hệ họ hàng gần hơn

Tiến hóa nhỏ

Tiến hóa lớn

Nội dung

Là quá trình biến đổi thành phần kiểu gen của quần thể gốc đưa đến hình thành loài mới.

Là quá trình hình thành các đơn vị trên loài như: chi, họ, bộ, lớp, ngành.

Quy mô,

thời gian

Phạm vi phân bố tương đối hẹp, thời gian lịch sử tương đối ngắn.

Quy mô lớn, thời gian địa chất rất dài.

Phương pháp nghiên cứu

Có thể nghiên cứu bằng thực nghiệm.

Thường được nghiên cứu gián tiếp qua các bằng chứng tiến hoá.

Vấn đề

Chọn lọc nhân tạo

Chọn lọc tự nhiên

Nguyên liệu

Tính biến dị và di truyền của sinh vật.

Tính biến dị và di truyền của sinh vật.

Nội dung

Đào thải các biến dị bất lợi, tích luỹ các biến dị có lợi phù hợp với mục tiêu của con người.

Đào thải các biến dị bất lợi, tích luỹ các biến dị có lợi cho sinh vật.

Động lực

Nhu cầu về kinh tế và thị hiếu của con người.

Đấu tranh sinh tồn của sinh vật.

Kết quả

Vật nuôi, cây trồng phát triển theo hướng có lợi cho con người.

Sự tồn tại những cá thể thích nghi với hoàn cảnh sống.

Vai trò

- Nhân tố chính quy định chiều hướng và tốc độ biến đổi của các giống vật nuôi, cây trồng.

- Giải thích vì sao mỗi giống vật nuôi, cây trồng đều thích nghi cao độ với nhu cầu xác định của con người.

Nhân tố chính quy định chiều hướng, tốc độ biến đổi của sinh vật, trên quy mô rộng lớn và lịch sử lâu dài, tạo ra sự phân li tính trạng, dẫn tới hình thành niều loài mới qua nhiều dạng trung gian từ một loài ban đầu.

Thuyết tiến hoá tổng hợp

Thuyết tiến hoá bằng

các đột biến trung tính

Nhân tố

tiến hoá

- ĐB cùng với giao phối tạo nguồn nguyên liệu tiến hoá 

 - CLTN xác định chiều hướng và nhịp độ tiến hoá     

- Di nhập gen, các yếu tố ngẫu nhiên, giao phối không ngẫu nhiên có thể làm thay đổi tần số alen và tần số kiểu gen

Quá trình đột biến làm phát sinh các đột biến trung tính

Cơ chế

tiến hoá

Sự biến đổi cấu trúc DT của quần thể dưới áp lực của CLTN và được thúc đẩy bỡi các cơ chế cách li sẽ hình thành hệ gen kín khác biệt về di truyền với quần thể ban đầu và cách li sinh sản với quần thể gốc

Sự củng cố ngẫu nhiên các ĐB trung tính không chịu tác động của CLTN

Đóng góp

 mới

- Làm sáng tỏ cơ chế tiến háo nhỏ trong lòng quần thể

- Bắt đầu làm rõ những nét riêng của tiến hoá lớn

- Nêu giả thuyết về cơ chế tiến hoá cấp phân tử, giải thích sự đa dạng của các phân tử protein

- Giải thích đa hình cân bằng trong quần thể giao phối

 Nhân tố

Vai trò trong tiến hoá

Đột biến

Tạo nguồn nguyên liệu sơ cấp (chủ yếu là đột biến gen) cho tiến hoá và làm thay đổi rất nhỏ tần số alen.

Giao phối không ngẫu nhiên

Có thể làm thay đổi thành phần kiểu gen và tần số alen.

Gồm có tự thụ phấn ở TV, giao phối gần và giao phối có lựa chọn ở ĐV…

Chọn lọc tự nhiên

Định hướng sự tiến hoá, quy định chiều hướng và nhịp điệu biến đổi tần số tương đối của các alen và thành phần kiểu gen trong quần thể.

Di nhập gen

Làm thay đổi tần số tương đối các alen và thành phần kiểu gen, có thể làm phong phú vốn gen của quần thể

Các yếu tố ngẫu nhiên

Làm thay đổi đột ngột tần số tương đối các alen, gây ảnh hưởng lớn (tăng hay giảm) vốn gen của quần thể..

Các giai đoạn

Đặc điểm cơ bản

Sự phát sinh

sự sống

Tiến hoá hoá học

Hình thành các chất hữu cơ đơn giản\[\to \]Hình thành các đại phân tử\[\to \]Hình thành các đại phân tử tự nhân đôi: ARN, ADN

H₂O, CO₂, NH₃, N_{2 , … \[\to \]}  cacbonhidro, saccarit, lipit,  axitamin, nucleotit, …  \[\to \]protein, axitnucleic, …  \[\to \]ARN, ADN có khả năng tự nhân đôi

Tiến hoá tiền sinh học

Các đại phân tử tương tác với nhau \[\to \] Tế bào nguyên thuỷ

Tiến hoá sinh học

Từ tế bào nguyên thuỷ \[\to \] Tế bào nhân sơ, tế bào nhân thực ngày nay

Sự phát sinh

loài người

Người tối cổ

Là người vượn Oxtralopitec (phát sinh từ vượn người hoá thạch sống cách nay 18 triệu năm):  Hộp sọ 450 – 750 cm³, sống ở mặt đất, đứng thẳng, đi bằng hai chân sau. 

Biết sử dụng công cụ (cành cây, hòn đá, mảnh xương thú) để tự vệ.

Người cổ

- Homo habilis (người khéo léo): hộp sọ 600 – 800 cm³, sống thành đàn, đi thẳng đứng, biết chế tác và sử dụng công cụ bằng đá.

- Homo erectus (người thẳng đứng): hộp sọ 900 – 1000 cm³, chưa có lồi cằm, dùng công cụ bằng đá, xương, biết dùng lửa.

- Homo neanderthalensis: hộp sọ 1400 cm³, có lồi cằm, dùng dao sắc, rìu mũi nhọn bằng đá silic, tiếng nói khá phát triển, dùng lửa thông thạo. Sống thành đàn. Bước đầu có đời sồn văn hoá.

Người hiện đại

- Homo sapiens: Hộp sọ 1700 cm³, lồi cằm rõ, dùng lưỡi rìu có lỗ tra cán, lao có ngạnh móc câu, kim khâu. Sống thành bộ lạc, có nền văn hoá phức tạp, có mầm móng mĩ thuật và tôn giáo.

Khái niệm

Là mối quan hệ giữa các cá thể cùng loài hỗ trợ lẫn nhau trong hoạt động sống như lấy thức ăn, chống lại kẻ thù, sinh sản....

Là mối quan hệ xảy ra khi mật độ cá thể của QT tăng lên quá cao, nguồn sống của của môi trường không đủ cung cấp cho mọi cá thể trong quần thể \[\to \] các cá thể tranh giành nhau thức ăn, nơi ở, ánh sáng và các nguồn sống khác ; các con đực tranh giành con cái.

Vai trò

Đảm bảo cho quần thể tồn tại ổn định, khai thác tối ưu nguồn sống của môi trường, làm tăng khả năng sống sót và sinh sản của cá thể (hiệu quả nhóm).

Làm cho số lượng và phân bố của cá thể trong quần thể được duy trì ở mức phù hợp với nguồn sống và không gian sống, đảm bảo sự tồn tại và phát triển của quần thể.

Ví dụ

Hiện tượng sống theo nhóm giúp thực vật tăng khả năng chống chịu với bất lợi của môi trường.

Cạnh tranh giành ánh sáng, chất dinh dưỡng ở thực vật cùng loài

Cấp độ tổ chức sống

Khái niệm

Đặc điểm

Quần thể

Bao gồm những cá thể cùng loài, cùng sống trong một khu vực nhất định, ở một thời điển nhất định, giao phối tự do với nhau tạo ra thế hệ mới.

Có các đặc trưng về mật độ, tỉ lệ giới tính, thành phần nhóm tuổi,sự phân bố, mật độ, kích thước quần thể, tăng trưởng quần thể. Các cá thể có mối quan hệ sinh thái hỗ trợ hoặc cạnh tranh; Số lượng cá thể có thể  biến động có hoặc không theo chu kì, thường được điều chỉnh ở mức cân bằng.

Quần xã

Bao gồm những quần thể thuộc các loài khác nhau, cùng sống trong một khoảng không gian xác định, có mối quan hệ sinh thái mật thiết với nhau để tồn tại và phát triển ổn định theo thời gian.

Có các tính chất cơ bản về số lượng và thành phần các loài; Luôn có sự khống chế tạo nên sự cân bằng sinh học về số lượng cá thể. Sự thay thế kế tiếp nhau của các quần xã theo thời gian là diễn thế sinh thái.

Hệ sinh thái

Bao gồm quần xã và khu vực sống (sinh cảnh) của nó, trong đó các sinh vật luôn có sự tương tác lẫn nhau và với môi trường tạo nên các chu trình sinh địa hoá và sự biến đổi năng lượng.

Có nhiều mối quan hệ, nhưng quan trọng là về mặt dinh dưỡng thông qua chuỗi và lưới thức ăn. Dòng năng lượng trong hệ sinh thái được vận chuyển qua các bậc dinh dưỡng của các chuỗi thức ăn: Sinh vật sản xuất \[\to \] sinh vật tiêu thụ \[\to \] sinh vật phân giải.

Sinh quyển

Là một hệ sinh thái khổng lồ và duy nhất trên hành tinh.

Gồm những khu sinh học (hệ sinh thái lớn) đặc trưng cho những vùng địa lí, khí hậu xác định, thuộc 2 nhóm trên cạn và dưới nước.