Tuyên ngôn độc lập

TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP
- Hồ Chí Minh -

1. Hoàn cảnh ra đời:
- Sau hàng ngàn năm dưới chế độ phong kiến, hàng trăm năm dưới chế độ thực dân, mùa thu năm 1945, nhân dân Việt Nam đã làm cuộc cách mạng tháng Tám thắng lợi, giành độc lập tự do cho đất nước, giành chính quyền về tay nhân dân.
- Ngày 26/8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ Việt Bắc trở về Hà Nội, tại ngôi nhà số 48 Hàng Ngang, Bác đã soạn thảo Tuyên ngôn độc lập, và ngày 02/9/1045, tại quảng trường Ba Đình Hà Nội, Bác đã đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
- Đây cũng là lúc hoàn cảnh nước ta rất phức tạp, bọn thực dân đế quốc đang âm mưu xâu xé nước ta, nấp sau danh nghĩa quân Đồng minh vào tước khi giới quân đội Nhật: Phía Bắc là quân đội Quốc dân đảng, tay sai của đế quốc Mỹ đã trực sẵn ở biên giới để đổ bộ vào Việt Nam, tiến vào từ phía Nam là quân đội Anh, phía sau là lính viễn chinh Pháp
Ngày 15/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng đã nhận định mâu thuẫn giữa Anh, Pháp, Mỹ và Liên Xô có thể khiến Anh, Mỹ sẽ nhân nhượng để cho Pháp trở lại Việt Nam. Còn Pháp, để chuẩn bị cho cuộc xâm lược lần thứ hai, chúng đã đưa ra một chiêu bài rất dễ đánh lừa công luận quốc tế: Pháp có công khai hóa Đông Dương, đây vốn là đất bảo hộ của Pháp bị Nhật chiếm. Nay Nhật đã đầu hàng Đồng minh, Pháp đương nhiên có quyền trở lại Đông Dương thay thế quân đội Nhật.
Hoàn cảnh ra đời đã cho thấy đối tượng và mục đích của bản Tuyên ngôn độc lập. Đối tượng của bản Tuyên ngôn không chỉ là “đồng bào cả nước” như trong lời mở đầu mà còn là các nước trên thế giới, chủ yếu là phe Đồng minh, trong đó có Anh, Mỹ, đặc biệt là Pháp. Như vậy mục đích của bản Tuyên ngôn không chỉ là tuyên bố độc lập dân tộc, nội dung bản tuyên ngôn còn có thể coi là một cuộc tranh luận ngầm đối với những đối tượng ấy để bác bỏ luận điệu kẻ cướp của thực dân Pháp. Xác định được đối tượng và mục đích hướng tới của bản Tuyên ngôn độc lập, người đọc sẽ hiểu sâu sắc hơn nội dung tư tưởng, giọng điệu và cách lập luận của tác phẩm.
2. Nội dung chính (mục đích sáng tác):
- Khẳng định quyền độc lập tự do của dân tộc Việt Nam trên cơ sở chân lý lẽ phải không thể chối cãi, xuất phát từ thực tế Việt Nam có quyền hưởng tự do độc lập và sự thật đã chiến đấu ngoan cường để trở thành một nước tự do độc lập.
- Lên án, tố cáo tội ác của thực dân Pháp ở Đông Dương, kết hợp với những cứ liệu hùng hồn để phủ nhận quyền của thực dân Pháp với Việt Nam, bác bỏ luận điệu xảo trá, sai trái của chúng trước dư luận quốc tế, tranh thủ sự đồng tình ủng hộ của nhân dân thế giới với sự nghiệp chính nghĩa của nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc.
- Khẳng định quyết tâm chiến đấu của nhân dân Việt Nam để giữ vững quyền tự do độc lập.

Giá trị lịch sử và giá trị văn học của Tuyên ngôn độc lập
1. Giá trị lịch sử
- Tuyên ngôn độc lập là một văn kiện lịch sử đúc kết nguyện vọng sâu sắc của dân tộc Việt Nam về quyền độc lập, tự do, cũng là kết quả tất yếu của quá trình đấu tranh gần 100 năm của dân tộc ta để có thể có được quyền thiêng liêng và chính đáng ấy.
- Bản Tuyên ngôn độc lập đã tuyên bố chấm dứt chế độc thực dân phong kiến ở Việt Nam, khẳng định quyền tự chủ và vị thế bình đẳng cho dân tộc Việt Nam trên trường quốc tế, mở ra một kỷ nguyên mới cho dân tộc ta: kỷ nguyên độc lập, tự do, kỷ nguyên nhân dân làm chủ đất nước.
2. Giá trị văn học
- Tuyên ngôn độc lập là áng văn chương yêu nước lớn của thời đại cách mạng. Tác phẩm đã khẳng định mạnh mẽ quyền độc lập của dân tộc Việt Nam, gắn độc lập dân tộc với quyền sống của con người, nêu cao truyền thống yêu nước, truyền thống nhân đạo củ người Việt Nam, đó cũng là những cảm hứng bao trùm trong lịch sử văn học Việt Nam.
- Tuyên ngôn độc lập là áng văn chính luận mẫu mực. Dung lượng tác phẩm ngắn gọn hàm súc; kết cấu tác phẩm chặt chẽ, mạch lạc; lập luận đanh thép giàu sức thuyết phục; chứng cứ cụ thể xác thực; ngôn ngữ chính xác gợi cảm, tác động mạnh mẽ vào cả nhận thức và tình cảm của người đọc, người nghe.

                                                                      ĐỀ 1

                    Tuyên ngôn Độc lập và nghệ thuật viết văn chính luận của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Đọc Tuyên ngôn Độc lập ta thấy: lý lẽ, suy tư, luận giải của nhà khoa học, nhà văn, của sử gia, triết gia, luật gia, chính trị gia, kinh tế gia v.v… được thể hiện thông qua suy nghĩ và ngôn từ của chỉ một lớp người đó là quảng đại công chúng Việt Nam hồi Cách mạng Tháng Tám.
Sau Nam quốc sơn hà của Lý Thường Kiệt và Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi,Tuyên ngôn Độc lập ngày 2 tháng 9 năm 1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh được xem như là Tuyên ngôn độc lập thứ ba trong lịch sử mấy ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam.
Toàn văn bản Tuyên ngôn Độc lập chỉ có 1.010 chữ, sắp xếp trong 49 câu, nhưngTuyên ngôn Độc lập đã hàm chứa một nội dung rất to lớn và sâu sắc. Đó là sự đúc kết cao nhất, cô đọng nhất nội dung cuộc Cách mạng Tháng Tám - cuộc cách mạng đã đem lại cho xã hội Việt Nam một sự biến đổi chưa từng thấy trong lịch sử, cuộc cách mạng đầu tiên ở Việt Nam nhằm dựng lên một xã hội tương lai không có áp bức giai cấp, không có tệ người bóc lột người.
Một trong những yếu tố quan trọng đưa Tuyên ngôn Độc lập lên tầm của một áng văn chính luận kiệt xuất là nghệ thuật viết ngắn, viết giản dị.
Rất giản dị mà lại rất vững chãi. Giản dị vì ai cũng hiểu. Vững chãi vì không ai bẻ được, vì nó lấy thực tế sôi bỏng của cách mạng làm cốt lõi, vì nó bắt nguồn từ lòng yêu thương, kính trọng quần chúng nhân dân. Lý luận đó càng tăng tính thuyết phục khi ta thấy chính Chủ tịch Hồ Chí Minh đã áp dụng thật nghiêm túc và thu được những thành công rực rỡ.
Chủ tịch Hồ Chí Minh khuyên viết ngắn. Ngắn mà có nội dung. Trong cuốn Sửa đổi lối làm việc viết năm 1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Viết dài mà rỗng thì không tốt, viết ngắn mà rỗng cũng không hay. Chúng ta phải chống tất cả những thói rỗng tuếch. Nhưng trước hết phải chống thói đã rỗng lại dài”. Đọc Tuyên ngôn Độc lập ta thấy nội dung đậm đặc trong từng câu, từng chữ. Toàn bộ lịch sử xã hội Việt Nam trong hơn 80 năm dưới ách cai trị của thực dân Pháp, rồi phát xít Nhật được khái quát lại trong 622 chữ, 186 chữ dành cho việc vận dụng pháp lý quốc tế suốt hơn một thế kỷ rưỡi để khẳng định quyền tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam, toàn bộ những trói buộc về mặt pháp lý mà thực dân Pháp đã bỏ ra ngót một thế kỷ để tạo dựng đối với Việt Nam bị xóa bỏ gọn trong một câu với 58 chữ, còn chí khí Việt Nam, sức mạnh Việt Nam, tương lai Việt Nam thì được khẳng định trong 144 chữ.
Nhiều người nghiên cứu văn học, nghệ thuật trên thế giới đã tập trung trí tuệ vào một vấn đề được xem như là đặc biệt quan trọng. Đó là vấn đề tiếp nhận văn học, nghệ thuật. Sau khi đã hao tốn không biết bao nhiêu thì giờ, giấy mực, không biết bao nhiêu là chất xám, người ta mới phát hiện ra một điều rất giản dị rằng: chẳng phải ai khác mà chính là công chúng và chỉ có công chúng mới là trọng tài công minh nhất của văn học, nghệ thuật. Mà khi đã suy tôn công chúng lên cái vị trí danh dự ấy thì trước hết phải lấy họ làm đối tượng chính để phục vụ.
Điều này, với Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thành một chân lý hiển nhiên. Viết cho ai đọc và viết để làm gì? Câu hỏi đó được Người trả lời dứt khoát: “Viết cho đại đa số nhân dân đọc” và “viết để phục vụ quần chúng nhân dân”. Mà muốn thế thì trước hết những gì viết ra phải thật dễ hiểu, những gì nói ra phải đến tận tai người dân.
Báo Cứu Quốc, số ra ngày 5 tháng 9 năm 1945 cho biết: trong khi đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói thêm một câu không có trong văn bản. Câu đó là: “Tôi nói thế đồng bào có nghe rõ không?”. Đó là một cử chỉ hết sức đẹp của một vị lãnh tụ cách mạng. Nó thể hiện cái cao cả về đạo đức, cái sâu đậm về tình cảm.
Lý luận về nghệ thuật viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh là như vậy. Nó nằm trong cả một hệ thống lý luận của Người về quan điểm quần chúng. Lý luận này rõ ràng đã được thể nghiệm nhiều qua thực tiễn viết và nói của Người. Mà một thể nghiệm thành công lớn nhất là Tuyên ngôn Độc lập. Trong 49 câu của văn bản lịch sử trọng đại ấy có tới 45 câu thuộc loại câu đơn giản. Có cả một loại câu rất ngắn. Mỗi câu chỉ 10 chữ trở lại. Câu thì ngắn mà ý nghĩa nội dung thì đầy ắp.
Sau khi trích ra hai đoạn ngắn trong Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ và trong Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ hạ một câu: “Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được”. - Chỉ 10 chữ thôi mà ý nghĩa tổng kết thật cao, chính nghĩa được khẳng định một cách đanh thép. Câu thứ 19: tố cáo thực dân Pháp: “Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên liệu” - chỉ 9 chữ. Câu thứ 13: “Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học” - cũng chỉ 9 chữ. Câu thứ 11: “Chúng thi hành những luật pháp dã man” - chỉ 8 chữ thôi...
Những câu ngắn gọn, giản dị như muôn triệu câu nói thường ngày của bình dân, vậy mà đặt vào đây lại có sức buộc tội thật là chặt đối với kẻ thù!
Và câu thứ 15: “Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu” - sức tố cáo sắc bén là thế, văn chương ngời hình ảnh là thế mà cũng chỉ phải dùng tới 12 chữ mà thôi. Còn bức tranh toàn cảnh của phía kẻ thù trước bão táp Cách mạng Tháng Tám thì được vẽ lên bằng một câu rất ngắn: “Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị” - 9 chữ thôi mà thật là sinh động, thật là sắc bén, làm hiện lên trước mắt người đọc, người nghe cả một cảnh tượng phía kẻ thù vừa tan tác, vừa tiêu điều, vừa thảm hại!
Trong 49 câu của Tuyên ngôn Độc lập có ba câu dài. Dài nhất là câu thứ 42, gồm 58 chữ. Câu dài nhưng không phải là câu phức tạp. Dài nhưng không rối. Nó được xếp đặt theo thứ tự của luận lý thông thường trong suy nghĩ của đông đảo công chúng. Cho nên nó rất dễ dàng thấm vào nhận thức của quảng đại quần chúng nhân dân - đối tượng mà suốt đời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã hết lòng, hết sức phục vụ và Người thường khuyên người cầm bút, người cán bộ cách mạng nói chung, hãy hướng vào đó mà phục vụ.

                                                                    ĐỀ 2

Nhận xét về tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh, có ý kiến cho rằng "Tuyên ngôn độc lập là một văn kiện lịch sử vô giá". Ý kiến khác lại khẳng định "Tuyên ngôn độc lập là một áng văn chính luận mẫu mực". Bình luận về những ý kiến trên.

Ngày 02/ 09/ 1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, trước sự chứng kiến của hàng triệu nhân dân Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản "Tuyên ngôn độc lập" đánh dấu sự thắng lợi vẻ vang của cuộc Cách mạng tháng Tám 1945 và tuyên bố khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ Cộng Hòa. Ra đời trong bối cảnh đó, tác phẩm trên đã trở thành văn kiện lịch sử vô giá đóng vai trò quan trọng đối với lĩnh vực chính trị - quân sự, đồng thời còn là áng văn chính luận mẫu mực trong nền văn học nước nhà.

Trước hết, "Tuyên ngôn độc lập là một văn kiện lịch sử vô giá". Bản Tuyên ngôn ra đời trong hoàn cảnh đất nước ta vừa dành được nền độc lập dân tộc và phải đối mặt với vô vàn khó khăn về kinh tế - văn hóa - xã hội, đặc biệt là về mặt chính trị - quân sự. Tuy nhân dân ta là lực lượng trực tiếp đánh đuổi phát xít Nhật ra khỏi bờ cõi quê hương nhưng thực dân Pháp vẫn tuyên bố Đông Dương vốn là khu vực dưới sự "bảo hộ" của người Pháp, nay Nhật rút quân thì dĩ nhiên nước ta phải tiếp tục trở về là thuộc địa của người Pháp. Bên cạnh đó, các lực lượng khác như quân đội Anh, Mỹ dưới danh nghĩa giải giáp quân đội Nhật lũ lượt kéo vào nước ta. Trong bối cảnh rối ren đó, sư ra đời của bản Tuyên ngôn đã trở thành văn kiện có ý nghĩa lịch sử to lớn đối với dân tộc Việt Nam. Trước hết, văn bản đã khẳng định quyền độc lập, tự do và quyền làm chủ của nhân dân Việt Nam sau khi giành được hòa bình. Lời tuyên bố đó hướng đến toàn bộ các nước trên thế giới, đặc biệt là các thế lực đang lăm le quay lại xâm lược nước ta một lần nữa. Đồng thời, nêu bật ý chí quyết tâm bảo vệ nền độc lập, chủ quyền của toàn thể nhân dân ta: "Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã trở thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết tâm đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy". Đặc biệt, giá trị vô giá về phương diện lịch sử đã được khẳng định hơn nữa qua việc "Tuyên ngôn độc lập" là tiếng nói đại diện cho toàn thể nhân dân Việt Nam, trở thành văn kiện lịch sử mang tầm cỡ quốc gia: "Chúng tôi, lâm thời chính phủ của nước Việt Nam mới, đại biểu cho toàn dân Việt Nam, trên dưới một lòng...". Qua những gì đã phân tích, chúng ta có thể thấy được giá trị, ý nghĩa lịch sử của văn kiện "Tuyên ngôn độc lập".

Không chỉ dừng lại ở đó, "Tuyên ngôn độc lập" còn là "một áng văn chính luận mẫu mực". Tác phẩm đã thể hiện rõ đặc trưng của thể văn chính luận qua hệ thống lập luận logic, chặt chẽ cùng hệ thống luận điểm rõ ràng, lí lẽ và dẫn chứng thuyết phục cùng văn phong súc tích, ngắn gọn, đanh thép. Trước hết, tác giả nêu lên nguyên lý chung làm cơ sở của nền độc lập qua việc trích dẫn hai bản "Tuyên ngôn độc lập" (1776) của Mỹ và "Tuyên ngôn về Nhân quyền và Dân quyền" (1791) của Pháp, tạo nên tác dụng to lớn trong việc đáp trả lại những luận điệu xảo trá của giặc ngoại xâm, đồng thời đặt cuộc cách mạng của nhân dân ta ngang hàng với các cuộc cách mạng khác trên thế giới. Như vậy, cơ sở pháp lí vững chắc đã được trình bày một cách khéo léo nhưng vẫn đầy kiên quyết. Tiếp theo, tác giả đã tố cáo tội ác của thực dân Pháp và khẳng định các cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân ta. Luận điểm này đã được triển khai qua những lí lẽ hùng hồn, bằng chứng xác thực, đập tan luận điệu xảo trá muốn "hợp pháp hóa" mong muốn tiếp tục đô hộ dân tộc ta một lần nữa. Đó là những tội ác về sự áp bức bóc lột tàn bạo qua việc tiến hành chính sách cai trị về mọi mặt như văn hóa, chính trị, giáo dục; và khi Nhật tiến vào Đông Dương, Pháp không ngần ngại dâng nước ta cho Nhật. Tính mẫu mực của văn kiện lịch sử vô giá này còn được thể hiện qua lời tuyên ngôn về ý chí cùng quyết tâm cao độ bảo vệ nền độc lập, tự do của dân tộc ta. Đặc biệt, tuy là văn kiện chính trị nhưng tác phẩm không hề khô khan mà vẫn chứa đựng tình cảm nồng nhiệt của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đó là sắc thái chắc chắn khi nêu lên nguyên lí cơ sở của nền độc lập cùng quyết tâm bảo vệ độc lập dân tộc, là sự căm giận khi liệt kê những tội ác man rợ của thực dân Pháp. Điều này đã khiến cho "Tuyên ngôn độc lập" không chỉ là một văn bản chính luận khô khan với những lí lẽ đanh thép mà còn mang giọng điệu riêng của niềm tự hào và sự hùng tráng.

Qua những gì đã phân tích, chúng ta có thể khẳng định hai ý kiến trên không hề đối lập, mâu thuẫn mà thống nhất, bổ sung cho nhau để làm nổi bật giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Về mặt nội dung, Tuyên ngôn độc lập là văn kiện lịch sử vô giá, về nghệ thuật, đó là văn bản chính luận mẫu mực. Tất cả đã được thể hiện qua kết cấu lập luận chặt chẽ, logic, lập luận đầy sức thuyết phục, hệ thống luận điểm rõ ràng, lí lẽ hùng hồn, đanh thép. Giọng điệu của tác phẩm có sự linh hoạt qua những câu văn uyển chuyển và giàu sức thuyết phục, thể hiện rõ nhãn quan chính trị sắc bén của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Như vậy, "Tuyên ngôn độc lập" là một áng văn chính luận mẫu mực, đồng thời là văn kiện có giá trị lịch sử to lớn của dân tộc Việt Nam. Đó là sự tiếp nối, kế thừa và phát huy, mở rộng những tư tưởng, quan điểm về độc lập, tự do dân tộc đã được nêu bật qua những tác phẩm như "Nam quốc sơn hà" của Lý Thường Kiệt và "Bình Ngô đại cáo" của Nguyễn Trãi. Chính điều này đã tạo nên giá trị vô giá cùng sức sống bất hủ, trường tồn theo thời gian của bản tuyên ngôn.

NÂNG CAO HƠN VỀ TÁC PHẨM