Giáo án theo chủ đề Văn tự sự lớp 10

TỔ : VĂN – SỬ

NGỮ VĂN 10

và vận dụng cao

– Nêu được tác dụng, yêu cầu của việc lập dàn ý bài văn tự sự.

– Hiểu được nhiệm vụ cụ thể của từng phần trong bố cục đó.

– Nêu được tác dụng và yêu cầu của chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong quá trình viết hoặc kể lại một câu chuyện.

– Bước đầu viết bài văn tự sự theo sự việc, chi tiết tiêu biểu đã chọn.

– Hiểu nội dung và nhiệm vụ của đoạn văn trong VB tự sự.

và vận dụng cao

và vận dụng cao

– Trong sự việc 1 có những chi tiết nào là tiêu biểu? Sự việc 3 có các chi tiết tiêu biểu nào?

– Phân tích sự việc và chi tiết trong đoạn trích “Uy-lít-xơ trở về”

– Mục đích và tác dụng của việc tóm tắt?

– Yêu cầu của việc tóm tắt?

– Tóm tắt truyện Tấm Cám dựa theo nhân vật Tấm.

– GV: Yêu cầu HS trên cơ sở đã ôn lại những kiến thức cơ bản về văn tự sự ở chương trình lớp 6, lớp 9, trình bày:

Thế nào là phương thức tự sự?

Những yếu tố cơ bản của bài văn tự sự?

Yêu cầu của bài văn tự sự?

– HS: Nhớ lại, suy nghĩ và trình bày cá nhân

* Hoạt động 2: Tìm hiểu việc hình thành ý tưởng, dự kiến cốt truyện

– GV hướng dẫn HS: Đọc phần trích trong SGK và trả lời CH: Trong phần trích trên tác giả Nguyên Ngọc nói về việc gì? Tác giả đã xác định những gì trước khi viết cốt truyện.

– GV: Qua lời kể đó, em học tập được gì trong quá trình hình thành ý tưởng, dự kiến cốt truyện để chuẩn bị lập dàn ý cho bài văn tự sự?

* Hoạt động 3: Hướng dẫn HS lập dàn ý

– HS: Nêu k/cấu chung của 1 bài văn

– GV: Nhiệm vụ cụ thể của mỗi phần trong bài văn tự sự là gì?

– HS: phát biểu

– GV: Yêu cầu 1 HS đọc phần ghi nhớ trong SGK

– HS: Trên cơ sở đã chuẩn bị bài ở nhà, 2 HS lên bảng lập dàn ý cho 2 bài văn kể về chuyện ” Hậu Tắt đèn” theo câu hỏi gợi ý của SGK

– HS: Các em còn lại theo dõi và thảo luận, nhận xét

– GV: Tổng hợp và đưa những gợi ý.

I- Đặc điểm
1. Tự sự là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa.
2. Những yếu tố cơ bản của bài tự sự:
– Sự việc
– Nhân vật
– Cốt truyện
– Người kể
II– Yêu cầu của bài văn tự sự
1. Với bài tự sự kể chuyện đời thường
– Biết sắp xếp sự việc theo một trình tự có ý nghĩa.
– Trình bày bài văn theo bố cục mạch lạc gồm 3 phần.
– Tuỳ theo yêu cầu đối tượng kể để lựa chọn tình huống và sắp xếp sự việc có ý nghĩa.
2. Với bài tự sự kể chuyện tưởng tượng
– Biết xây dựng cốt truyện tạo tình huống tưởng tượng hợp lý.
– Câu chuyện tưởng tượng phải có ý nghĩa và bố cục rõ ràng. (theo kết cấu 3 phần của bài tự sự)

B- Lập dàn ý bài văn tự sự

I – Hình thành ý tưởng, dự kiến cốt truyện

=> Bài học:

Để chuẩn bị viết 1 bài văn tự sự, cần hình thành ý tưởng, dự kiến cốt truyện

+ Xđ đề tài, chủ đề

+ Dự kiến phần đầu – kết thúc truyện

+ Tưởng tượng các n/v theo những mối quan hệ nào đó và nêu những sự kiện tiêu biểu, đặc sắc tạo nên cốt truyện

II – Lập dàn ý

1. Kết cấu: 3 phần

– Mở bài:

– Thân bài:

– Kết bài:

=> Ghi nhớ ( SGK)

2. Luyện tập:

* Với đề bài số1:

– MB: Sau khi chạy khỏi nhà tên quan cụ, chị Dậu gặp 1 cán bộ CM.

– TB: + Cuộc tổng khởi nghĩa tháng Tám nổ ra, chị Dậu trở về làng…

+ Khí thế CM sôi sục, chị Dậu dẫn đầu đoàn biểu tình lên huyện cướp chính quyền, phá kho thóc của Nhật… (…)

– KB:

* Với đề bài số 2:

– MB: Cuộc k/c chống thực dân Pháp nổ ra. Tuy làng Đông Xá bị địch chiếm nhưng hằng đêm vẫn xuất hiện một hai cán bộ CM hoạt động bí mật.

– TB:

+ Quân Pháp càn quét, truy lùng cán bộ

+ Không khí trong làng căng thẳng. Nhiều người trong làng hoảng sợ. Chị Dậu vẫn bình tĩnh hướng dẫn cán bộ xuống hầm bí mật. (…)

– KB:

– GV: yêu cầu HS đọc SGK. Sau đó lấy VD trong các VB tự sự HS đã học để minh hoạ

– GV: VD trong Chiến thắng Mtao Mxây

– HS: Lấy VD ở Truyện ADV và MC – TT

Thế nào là chi tiết? chi tiết tiêu biểu? Cho ví dụ?

– HS: Tiếp tục cho những VD và chỉ rõ các chi tiết tiêu biểu

* Hoạt động 2 : Tìm hiểu cách chọn SV, chi tiết tiêu biểu

– HS: Trên cơ sở các câu hỏi đã được chuẩn bị ở nhà, lần lượt trả lời các câu hỏi.

– GV: Gợi ý bằng các câu hỏi

? Theo cốt truyện trên, phần nào cần có những sự việc, chi tiết tiêu biểu.

? Trong phần thân bài, SV nào tiêu biểu nhất cần được lựa chọn

? Từ những việc làm trên, anh (chị) hãy nêu cách lựa chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự?

* Hoạt động 3 : Kết luận.

1. Sự việc

– Là ” cái xảy ra được nhận thức có ranh giới rõ ràng, phân biệt với những cái xảy ra khác”

– Sự việc tiêu biểu:

VD: trong Chiến thắng Mtao Mxây

=> Sự việc: 1 – ĐS và M giao chiến

2 – ĐS cùng nô lệ trở về

3 – ĐS mở tiệc ăn mừng chiến thắng

2. Chi tiết tiêu biểu

– Chi tiết

– Chi tiết tiêu biểu

VD:

SV 1: Bao gồm

– ĐS khiêu chiến với M

– ĐS múa khiến nứt 3 quả đồi

– ĐS mộng thấy ông trời chỉ cho cách hạ gục M

SV3:

– Thịt treo đen nhà

– ĐS ăn không biết no…

II – Cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu

1. Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ

– Tác giả dân gian kể chuyện về công cuộc xây dựng và bảo vệ đ/n của ông cha ta.

– Đó là chi tiết tiêu biểu vì: Tiền đề cho các chi tiết sau, nếu bỏ đi -> câu chuyện sẽ không liền mạch:

+ TT làm thế nào mà tìm được Mị châu?

+ Cha con ADV sẽ không cùng đường.

2. Kể tiếp chuyện Lão Hạc

VD:

– Anh tìm gặp ông giáo, được nghe kể về cha mình, theo ông đi viếng mộ chaư

– Ông giáo vẫn ở trong ngõ nhỏ, ngôi nhà gianh xiêu vẹo song ông đã là một thành viên tích cực của chính quyền CM

– Ông giáo ngạc nhiên -> sững sờ-> vui mừng khi nghe con trai Lão Hạc kể về quãng đời khi xa quê, tham gia CM.

– Người con trai lắng nghe ông giáo kể chuyện cha mình: Thương xót, khóc, đau đớn..

3. Kết luận: cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu

(Ghi nhớ – tr62)

Đọc và phân tích các sự việc và chi tiết tiêu biểu trong truyện ngắn “Hòn đá xù xì” của Giả Bình Ao?

? Qua đó, em rút ra những bài học gì khi chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu

– Không thể bỏ SV hòn đá xấu xí được xđ là rơi từ vũ trụ xuống. Vì:

+ SV trên có vai trò chuẩn bị cho SV ở phần kết thúc truyện góp phần miêu tả diễn biến tâm trạng của n/v cũng như sáng tỏ chủ đề VB

– Bài học:

Chọn những SV, chi tiết có tác dụng dẫn dắt câu chuyện, tô đậm tính cách n/v và tập trung thể hiện chủ đề của câu chuyện.

– HS: Ôn lại những kiến thức đã học trong chương trình ngữ văn THCS và trả lời câu hỏi:

– Thế nào là miêu tả, biểu cảm?

Cho một vài VD.

– GV: Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự có gì giống và khác với miêu tả và biểu cảm trong văn bản miêu tả và biểu cảm.

– HS: Suy nghĩ, tìm tòi, trả lời.

– GV: đọc một số đoạn văn tự sự có kết hợp với miêu tả, biểu cảm.

(TLTK: Văn học và tuổi trẻ )

– HS: Theo dõi, nhận biết và chỉ ra những yếu tố BC và MT được sử dụng trong đoạn văn TS trên.

– GV: Cần căn cứ vào đâu để đánh giá hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự?

– GV: Gọi HS đọc đoạn văn bản ở câu hỏi 4 – SGK

– Giải thích vì sao có thể coi đoạn trích văn bản tự sự dưới đây rất thành công trong việc sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm?

+ xác định yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn bản

+ Các yếu tố đó đóng góp gì vào hiệu quả tự sự của đoạn trích?

* Hoạt động 2: Tìm hiểu vai trò của quan sát, liên tưởng, tưởng tương đối với miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự.

– GV: Nêu CH và hướng dẫn HS tự học

– Để làm tốt việc miêu tả trong văn tự sự, người làm văn cần và chỉ cần quan sát đối tượng một cách kỹ càng mà không cần liên tưởng, tưởng tượng không? Vì sao?

– HS: Thảo luận, trình bày quan điểm, lí giải, thuyết phục.

* Hoạt động 3: Kết luận

1. Thế nào là miêu tả, biểu cảm?

– Miêu tả là dùng chi tiết, hình ảnh giúp người đọc nghe hình dung ra được đặc điểm nổi bật của sự vật, sự việc, con người, phong cảnh, làm cho đối tượng nói đến như hiện ra trước mắt.

– Biểu cảm là trực tiếp hoặc gián tiếp bày tỏ tư tưởng, tình cảm, cảm xúc, thái độ và sự đánh giá của người viết đối với đối tượng được nói tới.

2. Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự

a. Điểm giống và khác giữa miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự với miêu tả trong văn miêu tả, biểu cảm trong văn biểu cảm

* Miêu tả:

+ Giống ở cách thức tiến hành.

+ Khác: Nó không chi tiết, cụ thể mà chỉ là miêu tả khái quát của sự vật, sự việc, con người để truyện có sức hấp dẫn.

* Biểu cảm:

+ Giống nhau: Cũng ở cách thức tiến hành.

+ Khác: ở tự sự chỉ là những cảm xúc xen vào trước những sự việc, chi tiết là tác động mạnh mẽ về tư tưởng, tình cảm với người đọc, người nghe.

b. Căn cứ đánh giá hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự.

– Căn cứ vào sự hấp dẫn qua hình ảnh miêu tả để liên tưởng tới yếu tố bất ngờ trong truyện.

– Căn cứ vào sự truyền cảm mạnh mẽ qua cách trực tiếp hoặc gián tiếp bày tỏ tư tưởng tình cảm của tác giả.

3. Nhận diện và phân tích yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự

– Xác định các yếu tố miêu tả và biểu cảm cùng sự đóng góp nâng cao giá trị của đoạn trích.

+ Miêu tả:

Suối reo hơn, đầm ao nhen lên những đốm lửa nhỏ và văng vẳng trong không gian những tiếng sột soạt, những tiếng rung khe khẽ tưởng đâu cành cây đang vươn dài và cỏ non đang mọc.

Một lần từ phía mặt đầm lấp lánh…ánh sáng

Nàng vẫn ngước mắt lên…nhà trời.

+ Biểu cảm:

Tôi cảm thấy có gì mát rượi và mịn màng tựa nhè nhẹ xuống vai tôi.

Còn tôi, tôi nhìn…cao đẹp

Tôi tưởng đâu…thiêm thiếp ngủ.

-> Vai trò của yếu tố miêu tả và biểu cảm:

– Yếu tố miêu tả mang lại không gian yên tĩnh của một đêm đầy sao trên trời, chỉ còn nghe thấy tiếng suối reo.

– Yếu tố biểu cảm làm nổi rõ vẻ bâng khuâng xao xuyến của chàng trai trước cô chủ nhưng anh ta vẫn giữ được mình.

II – Quan sát, liên tưởng, tưởng tương đối với miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự.

III- Kết luận

(Ghi nhớ – tr 76)

– GV: Yêu cầu HS nêu đặc điểm của đoạn văn (đã học ở CT THCS)

– HS: Tự ôn tập, trình bày

– GV: Có những loại đoạn văn nào? Căn cứ để phân loại?

– HS: Tự ôn tập, trình bày

– GV: Đoạn văn có thể có những ND nào

– HS: Trình bày

– GV: Chỉ ra bằng 1 số VD

* HĐ 2: Cách viết đoạn văn trong bài tự sự

– GV: Gọi 2 HS đọc 2 đoạn văn (mở đầu – kết thúc) trong Rừng xà nu

– HS: Thảo luận và trả lời câu hỏi 1. a; 1b

– GV: Nêu tiếp Câu hỏi 2a – SGK

– GV: Gợi ý HS viết tiếp

– GV: Câu hỏi 3 – SGK

1. Đặc điểm của đoạn văn

– BP của VB

– ND: d/đ 1 ý trọn vẹn -> h­ướng chủ đề VB

– HT: có 1 câu chủ đề – các câu khác triển khai

– Gồm: 1 hoặc nhiều câu

VD:(tr 76,77)

2. Các loại đoạn văn tự sự (nhiệm vụ)

– Đoạn văn mở bài: giới thiệu

– Đoạn văn thân bài: diễn biến

– Đoạn văn kết bài: kết thúc câu chuyện

VD: ” Hòn đá xù xì” (tr63)

3. Nội dung của đoạn văn

– Tả cảnh: Tr 76

– Tả ngư­ời: tr 49

– Kể việc: tr 63, 66

– Biểu cảm: tr 52

– Tổng hợp: tr 59

II. CÁCH VIẾT ĐOẠN VĂN TRONG BÀI VĂN TỰ SỰ

1: Tìm hiểu đoạn văn trích dẫn về “RXN”

a – Các đoạn văn dẫn t/h đúng, rõ những dự kiến của tg

– ND của 2 đoạn văn giống nhau và khác nhau

+ Giống: Cảnh rừng xà nu -> nổi bật chủ đề -> kết cấu vòng tròn – mở, kết hô ứng – đảm bảo tính chặt chẽ -> gợi mở những suy nghĩ cho ng­ười đọc.

+ Khác:

Đoạn mở đầu: Cảnh rừng xà nu đ­ược miêu tả chi tiết, tạo hình -> Lôi cuốn

Đoạn kết: RXN xa mờ -> đọng lại trong lòng ng­ười đọc những suy ngẫm lắng sâu về sự bất diệt của vùng đất, của sức sống con người.

b. Bài học:

– Nêu dự kiến mở bài – kết bài chặt chẽ, lôi cuốn

– MB và KB có thể giống nhau về đối t­ượng trình bày hoặc có thể khác nhau nh­ưng đều phải làm nổi bật chủ đề.

2: Tìm hiểu một đoạn văn tự sự về hậu thân chị Dậu

a. Thuộc phần thân bài: PT của ” tr/ngắn” mà bạn có định viết (chị Dậu về làng vào thời điểm CMT8 nổ ra)

b. Lúng túng: – Tả cảnh (1)

– T/h tâm trạng của chị Dậu (2)

3: Cách viết đoạn văn trong bài văn tự sự:

+ Cần huy động năng lực quan sát, liên t­ưởng, tư­ởng t­ượng, vốn sống…kĩ năng miêu tả, kể chuyện, biểu cảm.

+ Cần sd các p/tiện lk câu -> đoạn văn mạch lạc, chặt chẽ

– GV: yêu cầu 3 HS lên trình bày bảng; các HS khác theo dõi và nhận xét.

– GV: Chốt lại

* Bài tập 1:

a. SV: P. Định – cô TNXP thời chống mĩ – đang phá bom mở đ­ường ra mặt trận

b. Nhầm lẫn ngôi kể: ” Tôi” – ” Cô”

c. Bài học: Nhất quán về ngôi kể

– GV: Yêu cầu HS nhắc lại những hiểu biết về tóm tắt TP tự sự

+ Thế nào là tóm tắt TP tự sự?

+ MĐ và tác dụng của việc TT?

+ Cách tóm tắt?

+ Yêu cầu của việc TT?

– HS: Thảo luận nhóm đôi, lần lượt trả lời từng ý

– GV: cung cấp thêm những hiểu biết về n/v và nhân vật chính.

– GV: Tóm tắt chuyện của n/v chính là gì? MĐ của việc tóm tắt đó?

– HS: Căn cứ vào sgk và những hiểu biết cá nhân, trả lời:

* Hoạt động 2: Cách tóm tắt VBTS

– HS: Đọc và thực hiện các yêu cầu của mục II – SGK

+ Xđ nhân vật chính

+ Tóm tắt truyện dựa theo nhân vật: ADV, mị châu

– GV: Đọc 1 số bản TT để HS tham khảo và nêu CH: Cho biết cách tóm tắt VBTS dựa theo n/v chính

– HS: Xâu chuỗi, suy nghĩ tìm câu t/l

– GV: tổng hợp các ý kiến và KL:

1. Nhân vật

– Nhân vật VH: người, đồ vật, con vật…được nhà văn xây dựng trong TP nhằm p/á c/s và thể hiện tư tưởng, t/c, thái độ của nhà văn.

– Nhân vật chính: n/v quan trọng ( thường có tần số xuất hiện nhiều lần ( gắn bó trực tiếp với việc thể hiện chủ đề của TP

2. Tóm tắt văn bản tự sự theo n/v chính:

Là viết hoặc kể lại 1 cách ngắn gọn những sự việc cơ bản xảy ra với n/v đó.

3. Mục đích của việc tóm tắt

Nắm vững tính cách và số phận của các nhân vật chính.

II – CÁCH TÓM TẮT VĂN BẢN TỰ SỰ DỰA THEO NHÂN VẬT CHÍNH

1. Xác định nhân vật chính

– An Dương Vương

– Mị Châu

– Trọng thuỷ

2. Kết luận: Về cách thức tóm tắt truyện theo nhân vật chính.

– Mỗi n/v chính gắn với 1 số sự việc cơ bản của cốt truyện. Để nắm vững tính cách và số phận n/v, cần tóm tắt các sự việc chính của n/v. Tóm tắt truyện theo n/v chính là viết hoặc kể lại 1 cách ngắn gọn những sự việc cơ bản xay ra với n/v đó.

– Muốn TT chuyện của n/v chính cần đọc kĩ VB, xđ được n/v chính và các sự việc cơ bản liên quan tói n/v ấy, sau đó dùng lời văn của mình viết thành VB tóm tắt.

+ BT 1:

– GV: Hướng dẫn HS luyện tập theo các bài SGK đã cho

* BT 1:

– HS: Đọc 2 VB tóm tắt

– Thực hiện các yêu cầu ở dưới (phần a, b)

+ BT 2 :

– GV chia lớp thành 3 nhóm tóm tắt truyện theo nhân vật (mỗi nhóm tóm tắt dựa theo một nhân vật)

– HS: Thực hành tóm tắt theo y/c của GV

– GV: Gợi ý bằng các câu hỏi. Chẳng hạn:

+ TT có phải là 1 n/v chính của TP không?

+ TT từ đâu đến, có quan hệ với ai, đã làm những việc gì và kết cục như thế nào?

* Bài tập 1:

a)

– Bản 1 tóm tắt toàn bộ câu chuyện để giúp ng đọc hiểu và nhớ VB

– Bản 2 tóm tắt từ ” Chàng Trương đi đánh giặc” đến ” thì không kịp nữa”. Đoạn tóm tắt này được dùng làm d/c để làm sáng tỏ 1 ý kiến.

b)

– Bản TT 1 tóm tắt đầy đủ câu chuyện

– Bản 2 chỉ lựa chọn 1 số sự việc, chi tiết tiêu biểu phục vụ cho việc làm sáng tỏ 1 ý kiến.

* Bài tập 2:

Tóm tắt Truyện ADV và MC – TT theo 3 nhân vật (ADV, Mị Châu, Trọng Thuỷ)

Các bước tiến hành:

– Tìm chi tiết liên quan đến n/v

– Thực hành viết thành VB tóm tắt:

– Trình bày bản tóm tắt trước tập thể lớp.

(3 điểm)

(tác phẩm, thể loại, chi tiết nghệ thuật…)

Điểm

Tỉ lệ

0,5

5%

1,5

15%

1,0

10%

3,0

30%

(7 điểm)

Tạo lập bài văn tự sự có sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm.

– Nắm được những yêu cầu của bài làm văn tự sự.

– Xây dựng được bố cục của bài văn tự sự.

– Tổng hợp những kiến thức về văn tự sự và tự nhận thức của bản thân để kể hoặc tưởng tượng lại một câu chuyện.

– Cảm tưởng và suy nghĩ có giá trị biểu cảm. Rút ra bài học.

Điểm

Tỉ lệ

1,5

15%

1,5

15%

1,0

10%

3,0

30%

7,0

70%

Tổng điểm

Tỉ lệ

2,0

20%

3,0

30%

2,0

20%

3,0

30%

10,0

100%