ÔN LUYỆN : AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG
Hoàng Phủ Ngọc Tường
ĐỀ BÀI : Phân tích hình tượng dòng sông Hương trong Ai đã đặt tên cho dòng sông để làm rõ phong các nghệ thuật của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường .
1 . Mở Bài :
-Hoàng Phủ Ngọc Tường là 1 gương mặt nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam hiên đại , là 1 trí thức yêu nước luôn tích cưc tham gia cá cphong trào đầu tranh chống Mĩ – nhụy ở miền Nam thời kì 1975
-Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn có phong cách đọc đóa và rất sở trường về thể bút kí tùy bút . Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn chất trí tuệ và chất trữ tình giữa nghị luận sắc sảo với suy nghĩ đa chiều được tổng hợp tiwf vốn kiến thức phong phú về triết học văn hóa , lịch sử , địa lí ,… -
Ai đã đặt tên cho dòng sông là bài bút kí xuât sắc viết tại Hueess năm 1981 , rút từ tập bút kí cùng tên . Bài bút kí lấy cảm hứng mãnh liệt từ dòng sông Hương thơ mộng của xứ Huế . Dòng sồn quê hương được soi chiếu từ nhiều góc độ của lịch sử , địa lí , văn hóa ,… Qua những suy tư và liên tưởng , dòng sông đã trở thành biểu tượng cho văn hóa và tâm hồn của con người xứ Huế . Dòng sông đã trở thành biểu tượng cho vẻ đẹp cố đô . Bút kí mang đậm phong cách tùy bút bởi gọng văn phóng túng và sự bộ lộ cái tôi suy tư và trữ tình của nhà văn .
II : THÂN BÀI :
1 . Dòng sông Hương trong góc nhìn địa lí
- Tác giả đã nhìn sông Hương theo chiều dài địa lí để thấy từ thượng nguồn chảy
về biển cả, mỗi khúc, dòng sông mang những vẻ đẹp khác nhau.
* Sông Hương ở vùng thượng nguồn:
- "Trong những dòng sông đẹp ở các nước .... thành phố duy nhất" . Đó là lời nhận xét đầy tính chủ quan của nhà văn , tác giả thể hiện niềm tự hào khi đặt dòng sông Hương ngang hàng với các dòng sông nổi tiếng trên thế giới. Trong mối quan hệ đặc biệt này, Sông Hương tựa như " một bản trường
ca của rừng già"với nhiều tiết tấu hùng tráng dữ dội. Khi thì " rầm rộ giữa bóng cây
đại ngàn", lúc " mãnh liệt vượt qua ghềnh thác", khi " cuộn xoáy như cơn lốc vào
những đáy vực bí ẩn", lúc" dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ
của hoa đỗ quyên rừng". Bằng bút pháp nghệ thuật nhân hóa, Sông Hương không
phải là thiên nhiên vô tri, vô giác mà hiện ra tựa " cô gái Di - gan phóng khoáng và
man dại", với " một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do phóng khoáng".
- Khi ra khỏi rừng, sông Hương đã chế ngự và nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu
dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở.
=> Bằng cái nhìn say đắm, sông Hương ở thượng nguồn toát lên một vẻ đẹp của
một sức sống mãnh liệt và hoang dại, đầy cá tính nhưng cũng dịu dàng và say đắm.
Nó sinh động như một cơ thể sống đầy hấp dẫn. Theo tác giả, "nếu chỉ mải mê nhìn
ngắm khuôn mặt kinh thành mà không chú ý tìm hiểu Sông Hương từ nguồn cội,
người ta khó mà hiểu hết cái vẻ đẹp tâm hồn sâu thẳm của dòng sông mà chính nó đã
không muốn bộc lộ".
* Sông Hương về vùng châu thổ:
- Sông Hương đến ngoại vi thành phố :
+ Trong hành trình xuôi về đồng bằng nhà văn đã nhân ra sự thay đổi về nét đẹp và tính cách của dòng sông bộc lộ một nét lịch lãm và tài hoa trong lối hành văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Độc giả khó cưỡng lại một sức hấp dẫn toát lên từ hàng loạt các động từ diễn tả cả cái dòng chảy qua những địa danh khác nhau của xứ Huế. Giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại, Sông Hương
là một “cô gái đẹp ngủ mơ màng", nhưng sau khi ra khỏi vùng núi thì cũng như nàng
tiên được đánh thức , Sông Hương bỗng bừng lên sức trẻ và mềm khao khát của tuổi
thanh xuân trong sự chuyển dòng liên tục, vòng giữa những khúc quanh đột ngột, uốn
mình theo những đường cong thật mềm. Từ ngã ba Tuần, sông chảy theo hướng Nam
- Bắc qua điện Hòn Chén, rồi chuyển hướng Tây- Bắc qua Nguyệt Biều- Lương Quán
rồi đột ngột vẽ hình cung thật tròn về phía Đông Bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi
dần về Huế. Hành trình của sông giống như cuộc tìm kiếm có ý thức để đi gặp thành
phố tương lai của nó.
+ Với những so sánh đậm chất thơ, với sự phong phú về ngôn ngữ và hình
tượng, tác giả còn cho người đọc thấy được vẻ đẹp biến ảo của dòng sông. Sông
Hương có lúc "mềm như tấm lụa" khi đi qua Vọng Cảnh, Tam Thai , Lưu Bảo. Có khi
sông Hương như một tấm gương phản chiếu nhiều màu sắc của nền trời Tây Nam
thành phố "sớm xanh, trưa vàng, chiều tím". Sông Hương có khi lại có một "vẻ đẹp
trầm mặc" khi chảy dưới chân những rừng thông u tich với những lăng mộ âm u và
kiêu hãnh của vua chúa triều Nguyễn.
+ Sông Hương lại có " vẻ đẹp triết lí cổ thi" khi đi trong âm hưởng ngân nga của
tiếng chuông Thiên Mụ .
=> Với bút pháp kể và tả được kết hợp nhuần nhuyễn và tài hoa, Hoàng Phủ Ngọc
Tường đã làm nổi bật sông Hương khi đi qua ngoại vi thành phố không chỉ đẹp ở vóc
dáng, đường nét, hình khối mà nó còn đẹp bởi sự phối cảnh kì thú giữa nó với thiên
nhiên xứ Huế phong phú mà hài hòa .
- Cuộc gặp gỡ của sông Hương với Huế:
+ Tiếng chuông chùa Thiên Mụ và tiếng gà trưa vùng trung du đã làm sông Hương bừng tỉnh, thoát ra khỏi tâm trạng trầm mặc. Sau cuôc hành trình tìm kiếm tình yêu cuối cùng nó đã tìm ra người tình trong mộng và rồi "sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long”. Dòng sông “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam- Đông Bắc” để gặp “chiếc cầu trắng ... in ngần trên nền trời.... như những vành trăng non”. CầuTràng Tiền như một nét bừng sáng chân trời diễn tả một niềm vui kín đáo chứ không ồn ào. Gặp Huế, sông Hương “uốn một cánh cung rất nhẹ” như “một tiếng vâng không nói ra của tình yêu” - một sự thuận tình mà không nói ra vì e lệ. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dùng tiếng nói của tình yêu để tả cảnh nhưng đây là ngôn ngữ tình yêu của cô gái Huế e lệ, duyên dáng, kín đáo để diễn tả cái vẻ uốn lượn của dòng sông. So sánh như thế quả là tài hoa mà cũng thật tình tứ.
+ Sông Hương với những chi lưu của nó tạo thành những đường nét thật tinh
tế, làm nên vẻ đẹp của đất cố đô.
Những chi lưu của sông Hương làm giảm hẳn lưu tốc của dòng nước “trôi đi
thực chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ là một mặt hồ yên tĩnh” đẹp như một điệu slow chậm
rãi, trữ tình dành riêng cho Huế. Điệu chảy ấy khiến ta có thể cảm nhận bằng thị giác
qua trăm ngàn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội trăng rằm tháng Bảy. Tác
giả so sánh dòng chảy của sông Hương với dòng chảy tốc hành của sông Nê- va để
quý hơn điệu chảy lặng tờ của sông Hương khi qua thành phố Huế.
Dòng sông qua Huế chảy ngập ngừng như vấn vương một nỗi lòng muốn đi,
muốn ở. Dòng sông cứ chùng chình như chờ, như đợi, mơ màng suy ngẫm như muốn
Huế lưu giữ lại những giá trị cổ xưa trước khi ra biển cả.
=> Cuộc gặp gỡ của sông Hương với Huế được tác giả cảm nhận như một cuộc hội
ngộ tình yêu. Tác giả đã nhìn sông Hương từ góc độ hội họa, âm nhạc và thấy sông
Hương giống như một cô gái đẹp, không phải là cái đẹp chung mà là cái đẹp của cô
gái Huế kín đáo, dịu dàng.
- Tạm biệt Huế để ra biển cả:
"Rời khỏi kinh thành Huế, sông Hương chếch về hướng chính Bắc, ôm lấy đảo
Cồn Hến .... đang xa dần thành phố.... đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của
những vườn cau của vùng ngoại ô Vĩ Dạ” rồi "đột ngổt rẽ ngoặt lại để gặp lại thành
phố thân yêu lần cuối.ở thị trấn Bao Vinh". Những hình ảnh này đã giúp HPNT miêu tả được vẻ đẹp của dòng sông Hương - 1 vẻ đẹp khiến cho biết bao nhà văn nhà thơ từng say đắm:
"Vĩ Dạ thôn !Vĩ Dạ thôn !
Biếc xanh cành trúc không buồn mà say"
(Bích Khê)
=> Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn tài hoa vừa am hiểu kiến thức
về địa lí của thành phố Huế, hiểu rất rõ về bản đồ của Sông Hương, cùng với tim đa
tình, nhạy cảm và sự liên tưởng, tưởng tượng tài hoa, ông đã miêu tả thủy trình của
sông Hương tựa như một cuộc tìm kiếm có ý thức người tình nhân đích thực của
người con gái trong một câu chuyện tình yêu nhuốm màu cổ tích. Sông Hương
không chỉ đẹp trong thần thái mà còn đẹp trong sự chung tình, chung thủy.
b. Vẻ đẹp của sông Hương nhìn từ góc độ lịch sử :
- HPNT đã liệt kê những mốc lịch sử của dân tộc với dòng sông Hương . Từ thuở các
vua Hùng dựng nước cho đến " Dư địa chí" của Nguyễn Trãi, với cái tên "Linh
giang", dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên giới phía Nam của
Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ Trung đại. Đến thế kỉ XVIII nó vẻ vang soi bóng
kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ ; "Nó sống hết lịch sử bi tráng
của thế kỉ XIX" ; "Nó đi vào thời đại cách mạng Tháng tám với những chiến công
rung chuyển"; "Nó chứng kiến cuộc tổng tiến công nổi dậy Mậu Thân năm 1968" và
cuộc tổng tấn công năm 1975.
- Sông Hương đã trở thành chứng nhân lịch sứ là dòng sông vắt qua thời gian từ quá khứ đến hiện tại để tạo ra dòng sông vauwf đau thương vừa anh hùng như con người xứ Huế.
b. Vẻ đẹp cuả sông Hương nhìn từ góc độ văn hóa:
- Sông Hương chẳng những tạo nên vẻ đẹp của cảnh quan thiên nhiên xứ Huế
mà còn góp phần tạo nên vẻ đẹp tâm hồn của người Huế. Cô gái Huế đẹp nhất, kín
đáo nhất là trong sắc áo điều lục. Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, màu áo ấy cũng bắt
nguồn từ vẻ đẹp đặc trưng của sông Hương. Tác giả gọi đó là màu của sương khói
trên sông Hương. Vẻ trầm mặc như triết lí, như cổ thi của dòng sông phải chăng đã
tạo nên nét riêng trong tâm hồn người Huế “nét dịu dàng pha lẫn trầm tư”.
- Trong thi ca Việt Nam, dù là một con ngòi, một con kênh nhỏ vô danh hay
dòng sông Hồng ngầu đỏ phù sa, dòng sông Lô gắn với những chiến công hiển hách
trong lịch sử của dân tộc đều là nguồn cảm hứng của các nghệ sĩ và ít nhất một lần đi
vào các tác phẩm của thi ca dân tộc. Nhưng có lẽ sông Hương là dòng sông được nhắc
đến nhiều nhất, được các nghệ sĩ quan tâm nhiều nhất và thật đặc biệt là “dòng sông
ấy không bao giờ lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”. Nó là nguồn thi
hứng bất tận, nó vẫn mãi là “nỗi hoài vọng về một cái đẹp nào đó chưa đạt tới” để
bao thế hệ lãng tử đến đây thả hồn ngụp lặn. Trong mắt của Tản Đà, từ dòng sông
xanh biếc bỗng trở thành “dòng sông trắng, lá cây xanh”.
- Sông Hương quả đúng là nguồn đề tài phong phú của thi ca. Không những
thế, sông Hương còn là dòng sông của âm nhạc.
+ Bằng sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú, sự uyên bác về các phương diện:
địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật...,
+ngôn từ phong phú, giàu hình ảnh,sử dụng nhiều
biện pháp tu từ như; ẩn dụ, nhân hóa, so sánh độc đáo, tài hoa,
-Hoàng Phủ Ngọc Tường đã soi bằng tâm hồn mình và tình yêu quê hương xứ sở vào sông Hương khiến cho nó trở nên lung linh đa dạng như đời sống tâm hồn con người . Sông Hương hiện
lên thật đẹp đẽ, thơ mộng, quyến rũ. Nhà văn đã nhìn Sông Hương như một cô gái
Huế dịu dàng mà sâu sắc, đa tình mà kín đáo, lẳng lơ nhưng rất mực chung tình, khéo
trang sức mà không phô phang giống như những cô dâu Huế ngày xưa trong sắc áo
điều lục. Vẻ đẹp của sông Hương cũng chính là vẻ đẹp của con người Huế.
-Qua bài kí ta càng thêm yêu dòng sông Hương - dòng sông củaj xứ Huế mông mơ .Sông Hương là 1 dòng sông đpẹ của lịch sử của thơ ca
=> Với cách nhìn độc đáo mang tính phát hiện , với vốn hiểu biết sâu rroongj và nhwunxg liên tưởng bât ngờ kì thú , nhà văn đã ca ngợi vẻ đẹp lãng mạn của dòng sông Hương khi soi chiều dòng sông trong các góc độ lịch sử , văn hóa và thơ ca .
III : KẾT BÀI :
-Đoạn trích bài bút kí mang đậm phong cách của tùy bút vì chất tự do , phóng túng và hình tượng cái tôi tài joa , uyên bác , 1 hồn thơ thực sự trong văn xuôi với trí tuởng tượng lãng mạn , những cảm xúc sâu lắng
- Từ tình yêu say đắm với dòng sông quê hương , từ những hiểu biết phong phú về văn hóa , lịch sử , địa lí ; Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm hiện lên nhwunxg vẻ đẹp khác nhau của dòng sông Hương trong 1 văn phong tao nhã , tinh tế trí tuệ và tài hoa.
