Viếng lăng bác - Viễn Phương

1. Tìm hiểu chung

a. Tác giả Viễn Phương 

• Viễn Phương (1928 – 2005), tên khai sinh là Phan Thanh Viễn,  

• Quê quê ở tỉnh An Giang.

• Cuộc đời

  • Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ, ông hoạt động ở Nam Bộ  , là một trong những cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Namthời kì chống Mĩ cứu nước.

  • Thơ ông thường nhỏ nhẹ, giàu tình cảm, giàu chất mộng mơ ngay trong hoàn cảnh khốc liệt của chiến trường.

  • Tác phẩm tiêu biểu: Mắt sáng học trò (1970); Như mây mùa xuân (1978); Phù sa quê mẹ(1991);…

b. Tác phẩm

• Bài thơ được viết vào tháng 4 năm 1976, một năm sau ngày giải phóng miền Nam,đất nước vừa được thống nhất.

• In trong tập thơ “Như mây mùa xuân” (1978)

c. Bố cục

Bài thơ được chia làm 4 phần

• Phần 1: Khổ 1: Cảm xúc của nhà thơ khi đến lăng Bác

• Phần 2:  Khổ 2: Cảm xúc của nhà thơ khi đứng trước lăng Bác.

• Phần 3: Khổ 3: Cảm xúc của nhà thơ khi vào trong lăng.

• Phần 4: Khổ 4: Tâm trạng lưu luyến của nhà thơ khi rời xa lăng Bác.

2. Đọc - hiểu văn bản

Câu 1: Đọc nhiều lần bài thơ, tìm hiểu cảm xúc bao trùm của tác giả và trình tự biểu hiện trong bài thơ?

+ Cảm hứng bao trùm bài thơ: “là niềm xúc động thiêng liêng, thành kính. Lòng biết ơn tự hào pha lẫn nỗi xót đau khi tác giả từ miền Nam ra viếng lăng Bác. Cảm hứng ấy đã chi phôi giọng điệu của bài thơ. Đó là giọng thành kính trang nghiêm phù hợp với không khí thiêng liêng ở lăng, nơi vị lãnh tụ yên nghỉ. Cùng với giọng suy tư trầm lắng là nỗi đau xót lẫn niềm tự hào.” (Theo Ngữ văn 9 - sách giáo viên)
+ Trình tự biểu hiện của bài thơ theo trình tự của cuộc vào lăng viếng Bác:
- Đầu tiên là cảnh ở bên ngoài lăng với hình ảnh đậm nét nhất là hàng tre trong sương sớm.
- Tiếp đến gần hơn là hình ảnh đoàn người xếp hàng vào lăng viếng Bác.
- Tiếp theo là cảm xúc và những suy ngẫm của tác giả khi đã bước vào ở trong lăng được ngắm nhìn Bác.
- Cuối cùng là niềm mong uớc tha thiết của tác giả muốn ở bên Bác mãi mãi khi cuộc thăm lăng kết thúc, khi sắp trở về quê hương.

Câu 2: Phân tích hình ảnh hàng tre bên lăng Bác được miêu tả ở khổ thơ đầu. Tác giả đã làm nổi bật những nét nào ở cây tre và điều đó mang ý nghĩa ẩn dụ như thế nào? Câu thơ cuối bài trở lại hình ảnh cây tre đã bổ sung thêm phương diện ý nghĩa gì nữa của hình ảnh câu tre Việt Nam?

+ Hình ảnh hàng tre trong khổ thơ đầu: ấn tượng mạnh nhất đốì với tác giả khi đặt chân đến lăng Bác là hình ảnh hàng tre chờn vờn trong sương sớm, hàng tre ấy mang nhiều ẩn dụ sâu sắc:
- Tre là một loại cây rất bình dị lại được trồng ngay ở giữa Thủ đô lộng lẫy uy nghi, cùng với bao loại cây quý hiếm khác trước lăng Người, phải chăng đó là sự ẩn dụ về con người của Bác giản dị mà vô cùng thanh cao.
- Tre còn là hình ảnh biểu tượng cho làng quê Việt Nam, đất nước thân yêu từ ngàn đời nay hình ảnh cánh đồng lúa, lũy tre xanh, con cò trắng đã khắc ghi trong trái tim mỗi người.
- Tre còn là hình ảnh biểu tượng cho tính cách của dân tộc Việt Nam: anh dũng, quật cường sức sống bền bỉ dẻo dai “bão táp mưa sa vẫn đứng thẳng hàng”.
+ Hình ảnh hàng tre ở khổ thơ cuối: tạo ra đầu cuối có sự tương ứng, làm đậm nét hình ảnh. Nhưng cây tre ở đây lại mang nét nghĩa mới, nó tượng trưng cho tấm lòng trung hiếu của con cháu đối đất nước, đối với Bác quyết đi theo con đường mà Bác đã lựa chọn. Và phải chăng đó còn là hình ảnh những người lính cảnh vệ đang canh giấc ngủ bình yên cho Bác mà nhà thơ Viễn Phương muôn gởi gắm.

Câu 3: Tình cảm của nhà thơ và của mọi người đối với Bác đã được thể hiện như thế nào trong khổ thơ 2,3,4? Chú ý phân tích những hình ảnh ẩn dụ đặc sắc trong các khổ thơ này?

+ Lòng tôn kính Bác:
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.
Sự tôn kính của nhà thơ và mọi người đối với Bác đã được thể hiện qua phép ẩn dụ đặc sắc. Mặt trời của thiên nhiên đem ánh sáng xua tan đêm tối, mang tới sự sống cho muôn loài. Mặt trời Bác Hồ đem ánh sáng cách mạng xua tan bóng đêm nô lệ, đem lại độc lập tự do cho dân tộc. Một ẩn dụ thật độc đáo vừa thể hiện vĩ đại của Bác vừa thể hiện sự tôn vinh lòng ngưỡng mộ của tác giả và của mọi người đối với Bác.
+ Niềm thương nhớ Bác:
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim.
Trời xanh là vĩnh hằng cũng như tên tuổi và sự nghiệp của Bác sẽ sống mãi với dân tộc Việt Nam, nhưng trong trái tim nhà thơ và trong trái tim mọi người vẫn quặn lên nhức nhối khi nghĩ tới một điều nghiệt ngã Bác đã không còn nữa. Từ khi Bác mất đến khi nhà thơ Viễn Phương được vào lăng viếng Bác đã bảy năm trôi qua nhưng nỗi đau mất Bác trong lòng mọi người vẫn cứ như buổi ban đầu, chưa thể nguôi ngoai. Hàng đoàn người vẫn ngày ngày đi trong thương nhớ vào lăng viếng Người.

Câu 4. Nhận xét về sự thống nhất giữa nội dung tình cảm, cảm xúc và các yếu tố nghệ thuật (thể thơ, nhịp điệu, ngôn ngữ, hình ảnh) của bài thơ?

Giữa nội dung tình cảm, cảm xúc và các yếu tố nghệ thuật rất phù hợp với nhau đều thể hiện sự trang nghiêm sâu lắng, niềm xót xa tự hào và sự đau đớn xót xa của tác giả khi đứng trước lăng Người.
+ Thể thơ và nhịp điệu: thể thơ tám chữ thỉnh thoảng có xen những câu thơ bảy chữ và chín chữ, phù hợp với âm điệu trang nghiêm. Cách gieo vần linh hoạt không gò bó. Nhịp thơ chậm rãi thể hiện sự trầm lắng suy tư lắng đọng vào chiều sâu của tâm trạng.
+ Ngôn ngữ hình ảnh: ngôn ngữ giàu tính biểu cảm, hình ảnh thơ mang tính ẩn dụ sâu sắc, mặc dù những hình ảnh đã quen thuộc nhưng qua cách diễn đạt của tác giả lại có thêm những ý nghĩa mới mẻ.

Bài viết gợi ý: