Lý thuyết Sinh 11-loga.vn BÀI 26 : CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT

1. KHÁI NIỆM VỀ CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT:

-        Cảm ứng là khả năng tiếp nhận kích thích và phản ứng lại các kích thích từ môi trường sống đảm bảo cho sinh vật tồn tại và phát triển

– Ở động vật có tổ chức thần kinh, phản xạ được coi là một dạng điển hình của cảm ứng. Phản xạ được thực hiện nhờ cung phản xạ.

- Một cung phản xạ gồm:

+ Thụ quan tiếp nhận kích thích (thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm)

+ Đường dẫn truyền vào (đường cảm giác)

+ Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin (thần kinh trung ương)

+ Đường dẫn truyền ra (đường vận động)

+ Bộ phận thực hiện phản ứng (cơ, tuyến,..)

– Hình thức, mức độ chính xác của cảm ứng phụ thuộc vào mức độ tổ chức thần kinh của chúng.

 

Ví dụ :  Khi trời lạnh mèo xù lông, co mạch máu, và nằm co mình lại

+       Tác nhân kích thích: Những thay đổi của môi trường gây được phản ứng ở sinh vật

+       Cảm ứng: là nhận biết kích thích và phản ứng với kích thích

+       Tính cảm ứng: Khả năng nhận biết kích thích để phản ứng với kích thích đó

+       Phản xạ: Một điển hình của cảm ứng

Để có cảm ứng cần 

+       Bộ phận tiếp nhận kích thích (thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm)

+       Bộ phận phân tích tổng hợp (hệ thần kinh)

+       Bộ phận thực hiện phản ứng (cơ, tuyến…)

2. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ HỆ THẦN KINH

Cảm ứng ở động vật nguyên sinh

-        Động vật đơn bào chưa có tổ chức thần kinh có khả năng nhận biết và trả lời kích

Vd: Trùng đế giày Paramecium bơi tới chỗ có ôxi, trùng biến hình amip thu chân giả để tránh ánh sáng chói.

cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh

2.1. Cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh dạng lưới

– Có ở nhóm động vật: đối xứng toả tròn (ruột khoang)

– Cấu tạo hệ thần kinh: các tế bào thần kinh phân bố khắp cơ thể thành dạng lưới.

– Hình thức trả lời kích thích: co rút toàn thân 

2.2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch

 

– Đối tượng: động vật có cơ thể dạng đối xứng hai bên (giun dẹp, giun tròn, chân khớp,…)

– Cấu tạo hệ thần kinh: Các dây thần kinh tập trung theo chiều ngang và tập trung theo chiều dọc tạo nên các hạch thần kinh dạng bậc thang, dạng chuỗi hạch và dạng chuỗi hạch có hạch não.

– Hình thức trả lời kích thích: Mỗi hạch chỉ đạo một phần cơ thể (chủ yếu là phản xạ không điều kiện). 

 

 

BÀI TẬP VẬN DỤNG

 

Câu.1     Cảm ứng là gì? Cho một vài ví dụ về cảm ứng.

TRẢ LỜI:

Cảm ứng là khả năng tiếp nhận kích thích và phản ứng lại các kích thích từ môi trường sống đảm bảo cho sinh vật tồn tại và phát triển

Ví dụ: trời lạnh mèo xù lông, người nổi da gà; trời nóng thì toát mồ hôi, khát nước…

Câu.2    Để có cảm ứng hệ thần kinh cần có những điều kiện gì? Động vật chưa có hệ thần kinh có hiện tượng cảm ứng không?

TRẢ LỜI:

Để có cảm ứng hệ thần kinh cần phải có những bộ phận sau:

+       Bộ phận tiếp nhận kích thích (thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm)

+       Bộ phận phân tích tổng hợp (hệ thần kinh)

+       Bộ phận thực hiện phản ứng (cơ, tuyến…)

Cảm ứng ở những nhóm động vật chưa có hệ thần kinh.

-        Động vật đơn bào chưa có tổ chức thần kinh có khả năng nhận biết và trả lời kích

Ví dụ :  Trùng đế giày Paramecium bơi tới chỗ có ôxi, trùng biến hình amip thu chân giả để tránh ánh sáng chói.

Câu.3    Kể tên bộ phận tiếp nhận kích thích, bộ phận phân tích tổng hợp thông tin và bộ phận thực hiện của cung phản xạ ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch.

TRẢ LỜI:

Bộ phận tiếp nhận kích thích là các giác quan

Bộ phận phân tích tổng hợp là chuỗi hạch thần kinh

Bộ phận thực hiện là các hệ cơ, các cơ quan…

Câu.4    Phân biệt các khái niệm: tác nhân kích thích, cảm ứng, tính cảm ứng và phản xạ.

TRẢ LỜI:

-        Tác nhân kích thích: Những thay đổi của môi trường gây được phản ứng ở sinh vật

-        Cảm ứng: là nhận biết kích thích và phản ứng với kích thích

-        Tính cảm ứng: Khả năng nhận biết kích thích để phản ứng với kích thích đó

-        Phản xạ: Một điển hình của cảm ứng

Câu.5    Cho biết đặc điểm của hệ thần kinh dạng lưới và dạng chuỗi hạch

TRẢ LỜI:

Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới

-        Có ở động vật có cơ thể đối xứng tỏa tròn (ruột khoang)

-        Các tế bào thần kinh nằm rải rác, liên hệ với sợi thần kinh => tạo mạng lưới thần kinh

Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch

-        Có ở động vật có cơ thể dạng đối xứng hai bên (giun dẹp, giun tròn, chân khớp)

-        Các tế bào tập trung thành hạch thần kinh.Các hạch nối với nhau bằng dây thần kinh tạo thành chuỗi hạch thần kinh dọc theo cơ thể: Hạch là trung tâm điều khiển một vùng xác định.

Câu.6    Khi kích thích một điểm trên cơ thể, động vật có hệ thần kinh dạng lưới phản ứng toàn thân và tiêu tốn nhiều năng lượng. Tại sao?

TRẢ LỜI:

Do hệ thần kinh có cấu tạo mạng lưới nên khi bị kích thích, xung thần kinh xuất hiện sẽ lan toả nhanh ra khắp toàn bộ cơ thể và toàn bộ cơ thể co lại dẫn đến tiêu tốn nhiều năng lượng.

Câu.7    Phân tích các bộ phận của cung phản xạ khi vô tình bị gai nhọn đâm vào tay.

TRẢ LỜI:

Tác nhân kích thích: gai nhọn (tác nhân cơ học)

Bộ phận tiếp nhận: thụ quan đau ở tay

Bộ phận phân tích và tổng hợp: tuỷ sống

Bộ phận thực hiện: cơ tay (rụt tay lại)

Câu.8    Trình bày ưu điểm hệ thần kinh dạng chuỗi hạch so với hệ thần kinh dạng lưới.

TRẢ LỜI:

-        Nhờ có hạch thần kinh nên số lượng tế bào thần kinh ở động vật tăng

-        Do tế bào thần kinh trong hạch nằm gần nhau hình thành nhiều mối liên hệ với nhau nên khả năng phối hợp tăng cường .

-        Do mỗi hạch điều khiển một vùng xác định trên cơ thể nên động vật phản ứng chính xác hơn, tiết kiệm năng lượng hơn so với hệ thần kinh dạng lưới .

 

BÀI TẬP TỰ LUYỆN

Câu 1. Cảm ứng của động vật là khả năng cơ thể động vật phản ứng lại các kích thích

A. của một số tác nhân môi trường sống, đảm bảo cho cơ thể tồn tại và phát triển

B. của môi trường sống, đảm bảo cho cơ thể tồn tại và phát triển

C. định hướng của môi trường sống, đảm bảo cho cơ thể tồn tại và phát triển

D. của môi trường (bên trong và bên ngoài cơ thể) để tồn tại và phát triển

Câu 2. Cung phản xạ diễn ra theo trật tự:

A. bộ phận tiếp nhận kích thích → bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin → bộ phận phản hồi thông tin

B. bộ phận tiếp nhận kích thích → bộ phận thực hiện phản ứng → bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin → bộ phận phản hồi thông tin

C. bộ phận tiếp nhận kích thích → bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin → bộ phận thực hiện phản ứng

D. bộ phận tiếp nhận kích thích → bộ phận trả lời kích thích → bộ phận thực hiện phản ứng

Câu 3. Trong các động vật sau:

(1) giun dẹp (2) thủy tức (3) đỉa

(4) trùng roi (5) giun tròn (6) gián (7) tôm

Bao nhiêu loài có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch?

A. 1 B. 3 C. 4 D. 5

Câu 4. Trong các phát biểu sau:

(1) phản xạ chỉ có ở những sinh vật có hệ thần kinh

(2) phản xạ được thực hiện nhờ cung phản xạ

(3) phản xạ được coi là một dạng điển hình của cảm ứng

(4) phản xạ là khái niệm rộng hơn cảm ứng

Các phát biểu đúng về phản xạ là:

A. (1), (2) và (4) B. (1), (2), (3) và (4)

C. (2), (3) và (4) D. 1), (2) và (3)

Câu 5. Động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch có thể trả lời cục bộ khi bị kích thích vì

A. số lượng tế bào thần kinh tăng lên

B. mỗi hạch là một trung tâm điều khiển một vùng xác định của cơ thể

C. các tế bào thần kinh trong hạch nằm gần nhau

D. các hạch thần kinh liên hệ với nhau

Câu 6. Động vật có hệt hần kinh dạng lưới khi bị kích thích thì

A. duỗi thẳng cơ thể

B. co toàn bộ cơ thể

C. di chuyển đi chỗ khác

D. co ở phần cơ thể bị kích thích

Câu 7. Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch được hình thành bởi các tế bào thần kinh tập trung thành các hạch thần kinh và được nối với nhau tạo thành chuỗi hạch

A. nằm dọc theo chiều dài cơ thể

B. nằm dọc theo lưng và bụng

C. nằng dọc theo lưng

D. phân bố ở một số phần cơ thể

Câu 8. Ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới, phản xạ diễn ra theo trật tự:

A. các tế bào cảm giác tiếp nhận kích thích → chuỗi hạch phân tích và tổng hợp thông tin → các cơ và nội quan thực hiện phản ứng

B. các giác quan tiếp nhận kích thích → chuỗi hạch phân tích và tổng hợp thông tin → các nội quan thực hiện phản ứng

C. các tế bào cảm giác tiếp nhận kích thích → chuỗi hạch phân tích và tổng hợp thông tin → các tế bào biểu mô cơ

D. chuỗi hạch phân tích và tổng hợp thông tin → các giác quan tiếp nhận kích thích → các cơ và nội quan thực hiện phản ứng

Đáp án

Câu	1	2	3	4	5	6	7	8
Đáp án	D	C	D	D	B	B	A	B

Bài viết gợi ý: