Câu hát “Đất nước tôi thon thả giọt đàn bầu/ Nghe dịu nỗi đau của mẹ. Ba lần tiễn con đi, hai lần khóc thầm lặng lẽ. Các anh không về mình mẹ lặng im”…như đã lòng tôi xốn xao da diết. Ta như nhớ những ngày bé thơ đến lớp, và khi cô giáo dạy tôi viết hai chữ “Việt Nam” và còn gọi đó chính là Đất Nước. Tôi như rất mơ hồ chả hiểu, chỉ biết rằng đó là cái gì lớn lao và thật quý báu lắm. Dường như thời gian trôi qua nhanh, và như đã mang tuổi thơ bé bỏng của tôi đi xa. Và cho đến hôm nay, qua bao nhiêu vần thơ đọc được dường như tôi cũng đã thấm thía hai tiếng thiêng liêng “Đất Nước”.. Và trong số những vần thơ mến yêu dạt dào cảm hứng ấy, tác phẩm “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm là một trong những điểm nổi bật hơn cả.
“Đất nước” hai tiếng ấy như đã thật thiêng liêng và tự hào biết bao nhiêu vì nó như đã trở thành đề tài muôn thuở trong thơ ca chỉ có điều các nhà thơ nhà văn hay dùng những hình ảnh mang đậm đặc tính biểu tượng để viết về đất nước hay tự tạo ra một khoảng cách để chiêm ngưỡng đất nước không phải là một cái khái niệm trừu tượng mà rất gần gũi đối với mỗi người.Và để có thể trả lời cho câu hỏi: “Đất Nước là gì? Đất Nước từ đâu ra?”, mỗi người dường như đều có cách cảm nhận,có thể thấy những lí giải riêng của mình và được cảm nhận ở các phương diện lịch sử và địa lý và cả văn hóa đã làm lên sự tự hào mà nói rằng ” khi ta lớn lên đất nước đã có rồi”.
Và ta như thấy được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm dường như đã bắt đầu bằng những kí ức tuổi thơ để hình dung ra một sự tồn tại của Đất Nước trong nhận thức và tình cảm tự nhiên nhất của con người. Dường như những vẻ đẹp được khơi lên từ mạch tâm tình, thấm đẫm hơi thở ca dao dân ca, huyền tích sử thi của dân tộc. Cái hay của phần mở đầu chương Đất Nước chính là sự xuất hiện của hàng loạt những hình ảnh có ý nghĩa biểu trưng nhưng rất gần gũi:
Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu từ miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc…
Với một giọng thơ thủ thỉ,chân thành mà sâu lắng ấy đã chuyển tải suy ngẫm của nhà thơ về Nhân Dân – Đất Nước. Đất Nước đã có từ lâu,rất lâu rồi. Khi ta còn mới cất lên tiếng khóc chào đời, và cũng đã lớn lên và trưởng thành thì đất nước đã có rồi.Có thể thấy nguồn cảm hứng về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm bắt nguồn từ những huyền thoại đó là “Ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể” dường như giờ còn đọng lại trong tiềm thức với cô Tấm ngoan hiền, với sự tích bánh chưng bánh dày, bà tiên nhân hậu hay mụ dì ghẻ độc ác,…Và có thể thấy những hình ảnh Đất Nước như hiện lên vừa hiện lên vừa giản dị gần gũi . Và nó như đã vừa thiêng liêng sâu lắng bởi nó dường như cũng đã gắn với thế giới tâm hồn con người ,được nuôi dưỡng từ thưở thơ bé và truyền lại cho muôn đời sau”ngày xưa” chỉ với hai từ mà bao kỉ niệm tuổi ấu thơ lại lùa về.
“Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn”
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”
Có thể nói trong kho tàng văn học dân gian ,nhà thơ thật đã tinh tế khi đã chọn ra hai câu chuyện để khắc hoạ hình ảnh đất nước bằng chính những cảm nhận sâu sắc của mình .Và để giải thích “Đất Nước bắt đầu” một câu thơ lí giải sự hình thành đất nước gắn liền với câu chuyện cổ tích cầu trau. Đó còn chính là một câu chuyện cổ tích ngợi ca nghĩa anh em và tình vợ chồng gắn bó keo sơn . Hình ảnh “Đất Nước bắt đầu với miếng trầu có nghĩa là hình ảnh Đất Nước được hình thành trong lối sống tình nghĩa. Và chính những hình ảnh “Miếng trầu bây giờ bà ăn” bắt nguồn từ thưở xa xưa còn đó là truyền thống tốt đẹp. Ta như có thể thấy được “Miếng trầu bắt đầu câu chuyện”. Đất Nước cũng như đã được sinh ra và nuôi dưỡng trong truyền thống đạo lí tốt đẹp của dân tộc đó là lối sống nghĩa tình . Đất Nước được hình thành trong tình yêu nhưng lại lớn mạnh và trưởng thành nhờ nhữmg cuộc đấu tranh bảo vệ dân tộc . “Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc” Câu thơ thật như đã gợi được truyền thuyết “Thánh Gióng” Làm ta nhớ đến một cậu bé lớn nhanh như thổi để lên đường đanh giặc Ân cứu nước. Đó chính là một trong những câu chuyện ngợi ca sức mạnh của tình yêu dân tộc và hình ảnh kì vĩ thánh gióng.Và dường như chính đất nước ta cũng trưởng thành khi mọi người cùng nhau đồng lòng chống giặc ngoại xâm, và như đã mở mang bờ cõi.Với tác giả Nguyễn Khoa Điềm, ông cũng như đã nhìn thấy sự trưởng thành của Đất Nước từ trong đau thương mà ra từ trong những sự thử thách nhờ công cuộc đấu tranh và lòng yêu nước của dân tộc. Qua lịch sử, cũng như những néttruyền thống ấy đã trở thành truyền thống yêu nước thiêng liêng.
“Tóc mẹ thì búi sau đầu” là một trong muôn vàn truyền thống đẹp ,nhà thơ như cũng tinh tế khi chọn ra một hình ảnh thật giản dị nhưng rất tinh tế đặc sắc :hình ảnh người phụ nữ Việt với mái tóc bới sau đầu . Đây cũng chính là hình ảnh thật gần gũi và như thân quen in sâu trong nếp nghĩ ,gợi suy ngẫm về con người trong cuộc sống lam lũ vất vơ nhưng vẫn duyên dáng rất đỗi tần tảo ,đảm đang. Ta như có thể thấy hình ảnh ấy qua bao năm tháng vẫn không thay đổi ,vẫn như gợi suy ngẫm về cái đẹp giản dị mà thiêng liêng .
Và dường như hình ảnh Đất Nước hiện lên qua chính mĩ tục ấy thật đẹo biết bao nhiêu. Đất Nước như đã còn hiện lên trong sự gắn liền với một lối sống đẹp“Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn” Câu thơ gợi từ một ca dao “gừng cay muối mặn xin đừng bỏ nhau”. Ý thơ rất đỗi giản dị mà ý nghĩa vô cùng sâu sắc .Tình yêu được sinh ra và nuôi dưỡng từ trong khó nghèo, và có thể thấy từ trong những hoàn cảnh đầy thử thách thật đáng trân trọng, đáng quý. Đó là lối sống trọn nghĩa ,trọn tình,thuỷ chung đã trở thành một truyền thống thiêng liêng được lưu truyền qua bao đời . Và dường như chính sự sinh thành, phát triển của Đất Nước song hành cùng với sự lưu truyền cũng như sự phát triển của truyền thống tốt đẹp ấy. “Cái kèo, cái cột thành tên” Đất Nước cũng như đã được gắn liền với những hình ảnh đơn sơ, mộc mạc”cái kèo, cái cột”nhưng chính những thứ đơn sơ, mộc mạc ấy đã tạo nên một mái ẫm gia đình,làng xóm, quê hương, đất nước. Hay nói cách khác, nõ chính là tế bào của đất nước.
Đất nước như đã hiện lên qua cuộc sống lao động sinh hoạt : ”Hạt gạo phải một nắng hai sương xay ,giã ,giần ,sàng” . Ta như thấy được sự hình thành và phát triển của Đất Nước là một quá trình lâu dài ,nhờ bàn tay lao động xây dựng của con người từ thưở sơ khai, nhất là khi con người tạo dựng những cái đơn giản nhất với nỗ lực một nắng hai sương .Có lẽ con người lao dộng đã biết “xay ,giã ,giần,sàng” để tạo nên hạt gạo, và dường như cũng đã tạo nên những giá trị vật chất để xây dựng Đất Nước no ấm. Chính với cách sử dụng từ ngữ “một nắng hai sương” và chọn lọc hình ảnh độc đáo “xay ,giã ,giần , sàng”cùng nhịp điệu lan toả gợi sự suy ngẫm liên tưởng . Ta như đã thấy hình ảnh Đất Nước hiện dần nhờ bàn tay lao động cần cù ,sáng tạo của con người ,hình ảnh ấy như đã dần hiện dần trong nhịp điệu gạo rơi trên sân. Và như còn hiện lên trong tiếng chày ,trong máy xay với cuộc sống lao động bền bĩ dù vất vả ,lam lũ .Qua đó ta như nhận ra nét đặc trưng riêng của nền văn học Việt và cả văn hoá lúa nước. Chính hình ảnh Đất Nước hiện lên trong cuộc sống sinh hoạt là một Đất Nước cần cù và thật sáng tạo trong lao động.
Có lẽ rằng cũng chính trong cuộc sống lao động sinh hoạt, nhà thơ còn khám ra sự hình thành, phát tiển ngôn ngữ dân tộc gắn liền với nguồn gốchình thành và phát triển của Đất nước. Đó là khi con người biết lao động tạo dựng cuộc sống chính là khi họ biết đặt tên cho những sự vật hình tượng gần gũi nhất “cái kèo ,cái cột”,và trong quá trình lao động . Có thể nhận thấy trong sự tìm tòi khám phá ,sáng tạo nên những giá trị vật chất như hạt gạo ,họ đã sáng tạo nên những ngôn từ thật đặc sắc nhưu đã ghi lại quá trình lao động ấy “xay ,giã ,giần ,sàng”. Đây có thể nói chính là kết tinh tinh tuý linh hồn của dân tộc . Đất nước cũng được biết đến như đã được hình thành và phát triển cùng với sự hình thành tiếng mẹ thiêng liêng ấy. Khám phá Đất Nước ở phương diện văn hóa sinh hoạt , tác giả Nguyễn Khoa Điềm đã phát biểu cho những nhận thức của mình như lối định nghĩa độc đáo, và là một cách lí giải không hề mang tính áp đặt mà đầy sức gợi , sức thuyết phục bằng những câu chuyện. Dường như cũng đã chọn lọc chi tiết giàu ý nghĩa giúp ta nhận ra Đất Nước bắt nguồn từ những điều giản dị nhất ,gần gũi nhất, nhưng bền vững đến muôn đời.
Có thể nhận thấy trong đoạn thơ trên tg sủ dụng nhiều các yếu tố ca dao dân ca tục ngữ truyền thuyết cổ tích ko chỉ đem đến sự gần gũi mà còn biểu hiện ý thức tự tôn tự hào dtooc.từ “đất nước” như đã viết hoa và lặp lại tới tận 5 lần thể hiện sự thành kính.Với chín dòng thơ 85 chữ ,không hề có một từ hán việt ,Nguyễn Khoa Điềm đã tạo nên những vần thơ tự do dạt dào cảm xúc,. Và đó chính là sự kết hợp với chất giọng thủ thỉ tâm tình như một điệu ru dễ đi vào lòng người .Nhưng chuyển tải mạch cảm xúc ấy là một lối lập luận chặt chẽ là tổng -phân -hợp. Có thể nhận định rằng chính sự kết hợp hài hoà giữa trí tuệ và cảm xúc bay bổng đã làm sáng lên lối thơ tữ tình chính luận – phong cách độc đáo riêng biệt của Nguyễn Khoa Điềm.
Qua những dòng thơ như chất chứa những trăn trở và suy tư về một khái niệm tưởng chừng như đã ăn sâu vào máu thịt mỗi người dân Việt, và cả qua chiều sâu văn hoá, sinh hoạt của Nguyễn Khoa Điềm dường như đã có một phát hiện ,một cảm nhận vô cùng sâu sắc nhất đó là Đất Nước hiện lên trong thế giới tinh thần của cộng đồng người Việt. Có thể thấy trong cuộc sống sinh hoạt từ bao đời . Đất Nước hiện lên gắn liền với những phong tục tập quán với lối sống,nếp nghĩ qua kho tàng văn học dân gian ,qua bản sắc văn hoá ….Đó như là một Đất Nước không trừu tượng mà cụ thể mà nó như đã chứa đựng mơ ước,khát vọng ,quan niêm về vẻ đẹp phẩm chất của tâm hồn dân tộc. Ta như có thể thấy gương mặt Đất Nước nhu đã được hiện lên thật sống động ,lung linh: trong cuộc sống, trong lao động và trong chiến đấu.
