Tố Hữu là nhà thơ được mệnh danh là ngọn cờ đầu của phong trào thơ cách mạng. Thơ ông là vũ khí sắc bén để tuyên truyền, và đã cổ động tinh thần chiến đấu cũng như nêu cao tình yêu và tinh thần yêu nước mãnh liệt. Mặc dù thơ ông viết về chính trị nhưng lại không hề khô khan, ngược lại lại rất tha thiết dạt dào cảm xúc. Bài thơ “Việt Bắc” sáng tác sau khi chiến thắng thực dân Pháp, tác giả muốn gợi lại tình quân dân thắm thiết, ân tình và sâu nặng trong cuộc kháng chiến. Bài thơ được viết theo thể đối đáp như đã càng gợi lên sự bình dị, ấm áp và than quen đến lạ lùng.
Bài thơ đặc sắc “Việt Bắc” đã được viết theo thể lục bát tạo nên âm hưởng nhẹ nhàng, trầm bổng mà lắng sâu trong lòng người đọc. Đây chính là một sự khéo léo và tài tình tạo nên thành công của bài thơ chính trị mà trữ tình, dạt dào cảm xúc này.
Tác giả mở đầu bài thơ bằng sự nuối tiếc, quyến luyến, bịn rịn của người ở lại và kẻ ra đi trong một khung cảnh tràn đầy nhớ thương:
Mình về mình có nhớ ta
Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng
Mình về mình có nhớ không
Nhìn cây nhớ núi nhìn sông nhớ nguồn
Dường như những câu thơ chính là tâm trạng của người ở lại trong sự níu kéo và tiếc nuối khi phải chia xa những người chiến sỹ cách mạng đã bao nhiêu năm gắn bó. Tác giả đặt đại từ độc đáo là “ta” và “mình” dường như đã thể hiện sự gắn bó khăng khít, son sắt và chung thủy. Tác giả đã đứa ra quãng thời gian cụ thể là “mười lăm năm ấy” – trong một quãng thời gian rất dài gắn liền với cuộc chiến tranh ác liệt của nhân dân ta với thực dân Pháp. Đó dường như cũng chính là quãng thời gian tình quân và dân thiết tha, nặng tình nặng nghĩa. Lòng người ra đi và người ở như đã lại tràn ngập nỗi nhớ thương, nhìn đâu đâu dường như cũng thấy bóng dáng của những điêu xưa cũ, còn vẹn nguyên và tinh khôi ở trong lòng không hề phai mờ. Tố Hữu dường như đã gieo vào lòng người đọc cái cảm giác vấn vương một cách lạ lung khó diễn tả thành lời.
Có thể nói chính âm trạng quyến luyến, bịn rịn của người ở lại khiến cho người ra đi không khỏi bồn chồn và cũng không muốn rời chân bước đi:
Tiếng ai tha thiết bên cồn
Bâng khuâng trong dạ bồn chồn bước đi
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biêt nói gì hôm nay
Tâm sự của người ở lại như đẫm tình cảm chứa chan đã khiến cho người ra đi không đành lòng bước đi. Tiếng nói đó như lại càng làm trào nỗi nhớ thương vơi đầy và những kỉ niệm khó quên. Tâm trạng ấy được gói gọn trong từ “bang khuâng” như dung dằng, níu kéo chẳng muốn bước đi. Thật khó diễn tả được để có thể hiểu được cảm xúc của người trong cuộc lúc này. Và bởi ngay lúc này đây chính tâm trạng của người ra đi và người ở lại đều không thể lý giải được là tại sao lại như vậy. Phải chăng tình yêu lúc này đã quá lớn và kỉ niệm đã quá đầy để có thể quay mặt bước đi. Và trong suốt 15 năm sống và gắn bó với mảnh đất nơi đây, đồng đội và đồng bào đã phải trải qua bao nhiêu cay đắng, ngọt bùi, san sẻ cho nhau từng bữa cơm giấc ngủ. Và trong những năm tháng gian khổ ấy đâu chỉ kể với nhau trong vài câu chữ như thế này, nhưng chính câu chữ đã khiến cho cảm xúc tràn ra, không thể thôi nhớ và thôi mong. Người ra đi đã đáp trả lại tình cảm người ở lại một cách bịn rịn khôn nguôi:
Ta với mình, mình với ta
Lòng ta sau trước mặn mà đinh ninh
“Ta” và “mình” dường như hòa quyện với nhau thành một thể thống nhất, thành một, không tác rời nhau. Người ra đi thì cứ một mực khẳng định rằng “mặn mà đinh ninh”. Hai từ “đinh ninh’ được sử dụng rất đắt, dường như đã ghim chặt vào lòng người đọc tấm lòng son sắt và thủy chung trước sau như một. Đó không là gì khác ngoài tình cảm hết sức thiêng liêng và cao cả.
Và để rồi khi nhớ về núi rừng việt bắc tác giả dường như đã nhớ tất thảy thiên nhiên và con người nơi đây. Mọi thứ hiện lên đều rất sống động hiển hiện, đậm nghĩa, vẹn tình. Chỉ với vài bước phác họa bức tranh tứ bình về thiên nhiên cũng như con người nơi đây hiện lên một cách vẹn tròn, ý nghĩa, tươi đẹp nhất :
Ta về mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Dèo cao ánh nắng dao gài thắt lưng
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Ve kêu rừng phách đổ vang
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Một bức tranh tứ bình tuyệt đẹp được vẽ lên sống động và tinh khôi và núi rừng Việt Bắc. Dường như trong bức tranh ấy không chỉ có hình ảnh thiên nhiên tươi đẹp, hùng vĩ mà còn xuất hiện thêm hình ảnh con người chân chất, mộc mạc nhưng lại tình cảm và ý nghĩa biết bao.Có lẽ quả không sai khi người ta đánh giá đây là đoạn thơ hay nhất, đẹp nhất, trữ tình nhất trong bài thơ Việt Bắc. Nó dường như chính là điểm sáng để cả bài thơ tràn đầy tình yêu thương và tinh thần lạc quan nhất.
Sử dụng điệp từ nhớ được lặp đi lặp lại rất nhiều lần khiến cho nỗi nhớ trong cả bài thơ dường như tràn ra lênh láng, dạt dào cảm xúc của tác giả cũng như vỡ òa, dội lên mãnh liệt.
Tác giả cũng không chỉ nhớ đến cảnh vật và con người Việt Bắc, quan trọng hơn nữa là ông dường như đã nhớ những cuộc chiến tranh ác liệt gian khổ đã diễn ra :
Nhớ khi giặc đến giặc lùng
Rừng cây núi đá ta cùng đánh tây
Núi giăng thành lũy sắt dày
Rừng che bộ đội rừng vây quân thù
Với một giọng điệu không còn dìu dặt, tha thiết đặc trưng của thể lục bát nữa mà dường như đã chuyển sang sự hào hùng, vang dội khi kể về những trận chiến giữa núi rừng Việt Bắc. Đọc những vần thơ này, chúng ta bỗng như nhận ra được hài khí Đông A thật mãnh mẽ và quyết liệt, dữ dội trong lòng của tác giả. Có thể nói thững năm tháng đó, những cuộc chiến đó vẫn chưa hề xóa nhòa trong lòng quân và dân.
Thi phẩm “Việt Bắc” của Tố Hữu với giọng điệu thiết tha ân tình chứa chan, da diết và hào hùng, đanh thép dường như đã gợi mở về tình quân dân đậm đà thắm thiết và tinh thần yêu nước mãnh liệt của nhân dân ta. Đọc bài thơ chúng ta như thêm ngưỡng mộ và khâm phục sự tài tình của Tố Hữu viết về cách mạng mà không hề khô khan.
