GIÁ TRỊ HIỆN THỰC – GIÁ TRỊ NHÂN ĐẠO
1. Giá trị hiện thực:
- Giá trị hiện
thực của tác phẩm văn học là toàn bộ hiện thực được nhà văn phản ánh trong tác
phẩm văn học, tuỳ vào ý đồ sáng tạo mà hiện tượng đó có thể đồng nhất với thực
tại cuộc sống hoặc có sự khúc xạ ở những mức độ khác nhau. Tuy nhiên, hầu hết
hiện thực trong các tác phẩm văn chương đều là hiện thực được hư cấu. Nó có ý
nghĩa phản ánh hiện thực của một thời kỳ trên nhiều góc diện khác nhau hơn là
các hiện thực cụ thể.
- Khi làm các
bài tập làm văn có dạng: Anh/chị hãy trình bày giá trị hiện thực trong tác phẩm…?
Học sinh cần xác định rõ thế nào là giá trị hiện thực, nói cách khác, cần nêu
cách hiểu hay khái niệm về giá trị hiện thực. Việc nhận thức đúng, đủ sẽ giúp
cho người đọc xác định chính xác các đặc điểm căn bản của nó, từ đó hoàn thiện
được bài viết một cách tốt nhất
- Về căn bản,
giá trị hiện thực gồm 2 đặc điểm chủ yếu sau:
+ Đặc điểm thứ nhất: làm rõ các hiện
thực được nhà văn đưa vào tác phẩm. Nói cách khác, tác phẩm đó phản ánh hiện thực
gì? Trong giai đoạn nào? Hiện thực đó được thể hiện qua những nét tiểu biểu
nào? Ý nghĩa của việc phản ánh hiện thực ấy là gì?
+ Đặc điểm thứ hai: Con người điển
hình. Đây là nét đặc trưng của tác phẩm hiện thực. Lẽ đương nhiên gắn với mỗi
thời kỳ, mỗi xã hội nhất định, bao giờ cũng có mẫu người đại diện cho toàn xã hội.
Mẫu người ấy được nhà văn khái quát và xây dựng lại thành cách hình tượng điển
hình trong tác phẩm của mình. Do vậy, muốn làm rõ giá trị nhân đạo của một tác
phẩm nào đó, cần phân tích được hình tượng nhân vật điển hình trên các phương
diện: khắc hoạ ngoại hình, tích cách, hành động, lời nói,…nhân vật đó đại diện
cho tầng lớp, giai cấp hay lớp người nào trong xã hội? Nó có thể hiện tiếng nói
chung cho lớp người nào không? Bằng việc xây dựng hình tượng nhân vật điển hình
trong tác phẩm, tác giả mong muốn đạt được điều gì? Hay nhân vật điển hình giúp
tác giả thể hiện hiện thực được phản ánh như thế nào?
=> Luôn nhớ là bất kỳ chi tiết nghệ thuật
nào của tác phẩm đều có ý nghĩa của nó, ý nghĩa đó độc lập tương đối song phải
luôn được đặt trong chỉnh thể để có được cái nhìn, cách đanh giá đúng đắn nhất
2. Giá trị nhân đạo
- Là một giá trị
cơ bản của những tác phẩm văn học chân chính được tạo nên bởi niềm cảm thông
sâu sắc của nhà văn với nỗi đau của những con người, những cảnh đời bất hạnh
trong cuộc sống. Đồng thời, nhà văn còn thể hiện sự nâng niu, trân trọng với những
nét đẹp tâm hồn và niềm tin khả năng vươn dậy của con người dù trong bất kỳ
hoàn cảnh nào của cuộc đời.
- Để làm rõ giá
trị nhân đạo của một tác phẩm, cần phân tích được các khía cạnh sau:
+ Tố cáo xã hội: đây chính là cái
hoàn cảnh chung mà ở đó nhân vật bị đẩy vào các hoàn cảnh bi đát, đau khổ.
Thông thường ở phương diện tố cáo, các nhà văn thường thể hiện quan điểm lên
án, phê phân với các tầng lớp thống trị, những kẻ ăn trên ngồi trốc, ỷ mạnh hiếp
yếu, trà đạp cuộc sống con người và làm băng hoại các giá trị dạo lý
+ Ca ngợi: có thể ca ngợi một truyền
thống tốt đẹp nào đó hoặc ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của một con người hoặc
một lớp người trong xã hội. Đây chính là những vẻ đẹp bị lấp vùi bởi sự thống
trị, đàn áp.
+ Thương cảm, bênh vực: xuất phát từ
việc phát hiện, khám phá được những nét đẹp ẩn tàng của nhân vật, hoặc nhận thức
được hoàn cảnh đã đẩy những người tốt đẹp, lương thiện vào đường cùng, hoặc đẩy
họ vào con đường tội lỗi nên các nhà văn bày tỏ niềm thương cảm với họ, tạo ra
những tình huống, hoặc xây dựng những nhân vật phụ để làm chổ dựa, bênh vực,
che chở cho họ, giúp học vượt qua những khó khăn, thách thức và vươn lên khẳng
định bản thân, khẳng định niềm tin, ước mơ và khát vọng trong cuộc sống
+ Chỉ ra con đường, lối thoát cho nhân
vật: Đặc điểm này không hoàn toàn có trong tất cả các tác phẩm. Nó phụ thuộc
vào nhận thức và khả năng dự đoán trước hiện thực của nhà văn, nhờ đó nhà văn
chỉ ra được con đường giải quyết những bế tắc của số phận nhân vật, hoặc tạo ra
những chi tiết viễn tưởng, kỳ ảo như một lối thoát cho nhân vật khi mà mọi nẻo
đường ở thực tại hay ở chốn nhân gian đều không có khả năng thay đổi được hoàn
cảnh.
