Nguyễn Thi được biết đến là một trong những cây bút văn xuôi hàng đầu của nền văn nghệ giải phóng miền Nam. Ông đã được mệnh danh là nhà văn của người dân Nam Bộ. Có thể nói trong những tác phẩm của mình ông luôn dành bao tâm huyết để xây dựng họ thành những nhân vật văn học đáng nhớ và có cá tính nhất.
Tác phẩm độc đáo “Những đứa con trong gia đình” chính là truyện ngắn xuất sắc nhất của Nguyễn Thi rút trong tập truyện và kí (1978). Có thể thấy nhân vật trung tâm trong tác phẩm là Chiến và Việt. Và đặc biệt ở đây chúng ta đi tìm hiểu về những phẩm chất tính cách của nhân vật Việt là một người chiến sĩ cộng sản anh hùng. Ngay từ lúc nhỏ thì ở Việt đã có một tư chất của một anh hùng nhưng cũng có phần trẻ con hồn nhiên của lứa tuổi. Có thể nói rằng ở anh yêu nước là thế, căm thù giặc là thế nhưng ở cuộc sống bình thường Việt vẫn như đã thể hiện tính cách hồn nhiên hợp lứa tuổi của mình.
Trước hết Việt được sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu nước và lòng căm thù giặc sâu sắc. Ngay từ lúc nhỏ thì Việt đã gắn bó với công việc đồng áng, và gắn với người mẹ hay lam hay làm của mình “ con mắt tìm việc, đôi chân dò được, lội khắp bưng này đến bưng khác”. Gia đình Việt được biết đến là một gia đình rất giàu truyền thống cách mạng, truyền thống ấy như đã được tạo bởi những chiến công vì nước vì dân. Truyền thống ấy lại như còn đã được dệt bởi những mất mát đau thương mà kẻ thù gây ra. Đó là ông nội bị chánh tổng bắn chết, bà nội bị lính huyện đánh đập, ba Việt thì trong lúc đi thăm dò tình hình cho ba Việt thì bị chết vì pháo của giặc, hay còn cả thím năm bị chúng bắn bể xuồng…Tất cả dường như những điều đó được chú Năm ghi lại trong cuốn sổ gia đình, chú Nam cũng đã ghi chép tỉ mỉ đến từng chi tiết. Dường như những điều ghi trong đó không giống một cây hương gia phả mà là những đau thương cũng như chiến công hiển hách của gia đình có được. Chính có lẽ vì sự xuất thân từ một gia đình như thế đã tác động rất nhiều đến phẩm chất anh hùng kiên cường và cũng như tinh thần yêu nước căm thù giặc của Việt. Đúng như chú Năm đã từng nói: “trăm sông đều đổ về biển, con sông của gia đình ta cũng dạt dào chảy về biển lớn” Việt đã lên đường đấu tranh thể hiện điều đó.
Có thể nói vẻ đẹp thứ nhất của Việt chính là vẻ đẹp của tính cách hồn nhiên tỏng sáng mà hóm hỉnh, luôn vô tư và hiếu động. Mặc dù cậu tuy đã mười tám tuổi nhưng vẫn giữ nguyên tính cách trẻ con ấy, và như ở trong gia đình ấy có nụ cười lỏn lẻn rất dễ thương. Cậu rất hiếu động và luôn luôn tranh phần hơn với chị từ việc đi bắt ếch đến việc đi bộ đội trước. Trong khi chị Chiến thì trang nghiêm bàn chuyện gia đình thì Việt lăn kềnh ra ván cười khì rình chụp con đom đóm trong lòng bàn tay làm trò chơi và ngủ lúc nào không hay. Việt dường như vô tâm để phó mặc công việc nhà cho chị Chiến “ Tôi nói rồi chị tính sao thì tính mà tôi ừ hết”. Dường như trong hành trang đi lính của mình Việt không quên mang theo chiếc ná thun là một vật bất li thân gắn bó với tuổi thơ của cậu. thậm chí cách yêu chị của Việt cũng rất trẻ con, Việt như đã dấu chị như dấu của riêng, cậu sợ mất chị trước những lời trêu đùa tếu táo của đồng đội anh em với mình. Bản thân Việt luôn luôn muốn dành phần hơn với chị nhưng thật tâm thì dường như sự yêu thương tình cảm biết bao. Những lần Việt như ngất đi tỉnh lại ở trong rừng chính những tình cảm của gia đình và những kỉ niệm tuổi thơ dường như cũng đã giúp cậu vững vàng thoát khỏi cái chết. Ngay cả khi cận kề cái chết nhưng Việt dường như vẫn sợ con ma cụt đầu và thằng chỏng cụt lưỡi. Điều đó cho thấy Việt vãn còn rất trẻ con và yêu thương gia đình một cách đặc biệt.
Tiếp đến đó chính là phẩm chất tính cách của Việt, cậu có một phẩm chất của một người con yêu thương và cũng quý trọng những người trong gia đình mình lại vừa có phẩm chất bất khuất, và kiên cường của người chiến sĩ cộng sản, luôn luôn gan góc. Có thể nói rằng dường như những phẩm chất ấy Việt được hưởng từ chính những người thân của mình. Khi tuổi nhỏ nhưng chí lớn, và đã có lần Việt cùng chị Chiến đi theo du kích đánh tàu Mỹ một tên giặc đã bị chúng đạn của hai chị em Viể. Và có thể thấy chiến công ấy đã được chú Năm ghi vào cuốn sổ gia đình. Việt đã dũng cảm vì dám xông thẳng vào đá cái thằng đã giết cha mình. Nếu như trong trường hợp Việt không gan góc quả cảm thì sao Việt có thể lập nên chiến công ấy. Việt đã mặc cho sự ngăn cản của chị mà vẫn nhất nhất quyết đăng kí tham gia đi bộ đội. Và trong đêm ghi tên đi tòng quân Việt đã đứng lên đầu tiên giơ tay đi đăng kí. Mục đích chính đó là để trả thù cho ba má, có thể nói Việt đã đi từ tình cảm yêu thương gia đình và rồi đi đến lí tưởng cao cả. Có thể nói những hành động xung phong đi đánh giặc không phải là tự phát mà đó như chính là tinh thần tự giác ngộ cách mạng của tuổi trẻ miền Nam. Yêu thương gia đình nhiều và sâu sắc cho nên kể cả khi đi đáng giặc Việt vẫn cảm thấy như có má luôn ở đâu đây quanh cậu, luôn luôn dõi theo những việc cậu làm. Trong cái đêm trước khi đi tòng quân Việt cùng chị khiêng bàn thờ ba má sang nhà chú Năm, đó có thể nói là một chi tiết đẹp thể hiện truyền thống như đã nhớ đến những người đã mất của nhân dân ta. trong thâm tâm Việt nghĩ rằng “chúng con đi đánh giặc trả thù cho ba má chừng nào nước nhà độc lập chúng con lại rước ba má về”. Và đến khi chú Năm cũng phải bất ngờ trước sự trưởng thành trước tuổi của hai chị em Việt và Chiến. Dường như đức tính ấy được chú Năm cũng phải khen ngợi cũng nhu động viên Việt lên đường : “ khôn việc nhà nó thu xếp được gọn, và công việc nước nó sẽ mở được rộng, gọn bề gia thất, đặng bề nước non”. Khi vào chiến trường, thì trong trận đánh giáp là cà Việt dũng cảm dùng thư pháo tiêu diệt được một xe bọc thép của địch. Mặc cho bị trọng thương hai mắt đau nhức, toàn thân như đã đổ máu, khô khốc vì đói nhưng ở người chiến sĩ cách mạng- Việt vẫn trong tư thế tấn công tiêu diệt giặc “ tao sẽ chờ mày, trên trời có mày, dưới đất có mày, và nếu cả khu rừng này chỉ có mình tao, nếu mày bắn tao thì tao cũng bắn được mày, nghe súng nổ của các anh tao sẽ chạy tới đâm mày, mày chỉ giỏi giết gia đình tao, còn đối với tao mày chỉ là thằng chạy”. Có biết bao nhiêu quyết tâm, biết bao nhiêu sự trừu mến với những người đồng đội, bao nhiêu sự khinh bỉ kẻ thù được thể hiện trong lời độc thoại ấy mà thấy được.
Quả thật nhân vật Việt là một người lính chững chạc trong khi vẫn mang nét ngây thơ trong sáng, hồn nhiên của một cậu bé vừa đến tuổi thành niên. Việt như đã đại diện cho sức trẻ và sự tiến công thể hiện sự trưởng thành thanh niên của thời kì chống Mỹ vượt lên chính mình để có thể đảm nhận sứ mệnh cao cả của dân tộc đã giao phó. Có thể thấy trong danh sách gia đình ấy Việt là khúc sông vươn xa nhất.
Qua đây người đọc như cũng đã thấy được những nét nghệ thuật đặc sắc của truyện. đó là nghệ thuật trần thuật, và có một tình huống truyện đơn giản nhưng lại mang lại sức hấp dẫn cho người đọc. Dường như điểm nhìn trần thuật được kể thơ dòng hồi tưởng đứt nối của nhân vật Việt- một anh chiến sĩ đã bị trọng thương nằm trên chiến trường. Đó chính là một phương thức ngôi kể thứ ba, dường như người kể chuyện dấu mình đi để nhường lại ngòi bút cho nhân vật trong truyện, lối trần thuật nửa trực tiếp. Chính vớ cách trần thuật như thế mang lại màu sắc trữ tình đậm đà tự nhiên sống động vì chuyện được kể qua con mắt, kể qua một tấm lòng, ngôn ngữ, giọng điệu của chính nhân vật trong tác phẩm. Và cùng với hình thức trần thuật ấy tạo điều kiện cho tác giả nhập sâu hơn, sâu sắc hơn vào thế giới nội tâm của nhân vật để dẫn dắt câu chuyện. Câu chuyện như được thuật lại đồng thời cũng như đã thể hiện tính cách của nhân vật. Do đó mà câu chuyện như đã trở nên hấp dẫn sinh động hơn linh hoạt hơn vì không cần phụ thuộc vào một trật tự logic của câu chuyện. Câu chuyện như có thể xáo trộn thời gian, không gian chỉ cần thông qua những chi tiết hiện thực trên chiến trường mà dường như đã gợi ra những dòng liên tưởng, hồi tưởng hết sức tự nhiên của nhân vật. Và lần thứ hai Việt tỉnh dậy trời lất phất mưa, tiếng ếch kêu ran dường như đã khiến Việt nhớ đến chuyện bắt ếch, chú Năm và cuốn sổ gia đình. Lần thứ ba khi tỉnh dậy, cậu đã nhận ra đó là ban ngày ngửi được mùi nắng và tiếng chim cu rừng quanh đây Việt như cũng đã nhớ đến cái ná thun và má của mình. Cho đến lần thứ tư Việt tỉnh dậy nghe thấy tiếng súng Việt sợ ma cụt đầu và nhớ về chuyện hai chị em đi lính. Và cứ như thế câu chuyện của gia đình Việt như đã được tái hiện như một thước phim quay chậm mà sâu đậm trong tâm trí người đọc.
Không những thế, truyện còn đặc sắc và thu hút người đọc nhờ nghệ thuật dựng đối thoại độc thoại nọi tâm nhân vật gây xúc động và hấp dẫn. Hãy cùng lắng nghe những đạn đối thoại của hai chị em Việt Chiến : “ chú Năm nói tao với mày đi kì này… vậy à” hay đó chính là những lời nói của chú Năm giống như những triết lý mà không hề khô khan, nó bọc lộ một cá tính bộc trực, sôi nổi của những con người Nam Bộ
Đặc biệt nhà văn Nguyễn Thi còn như đã xây dựng nhân vật mang đậm chất Nam Bộ. Người Nam Bộ vốn rất bộc trực, họ mang cả tính cách sôi nổi và kiên trung, bất khuất căm thù giặc sâu sắc. Và tất cả những yếu tố đó hội tụ đầy đủ trong tác phẩm “Những đứa con trong gia đình’ độc đáo này.
Như vậy, người đọc có thể thấy được truyện ngắn đặc sắc “Những đứa con trong gia đình” như cũng đã góp thêm một phẩm chất, một tích cách đặc biệt cá tính. Và chính cái ấn tượng nhưng cũng bất khuất kiên trung vào tấm gương những anh hùng chiến sĩ cộng sản. Đặc biệt hơn nữa là người dân Nam Bộ chống Mỹ và cụ thể ở đây chính là nhân vật Việt. Cậu như đã có một trái tim nồng nàn yêu thương quê hương gia đình và xuất từ tình yêu thương ấy đi đến lí tưởng cao đẹp đó là giải phóng đất nước. Và đồng thời qua tác phẩm ta thấy rõ được tài năng xây dựng nghệ thuật của nhà văn Nguyễn Thi.
