Bài soạn
"VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH"
(Trích “Thượng kinh kí sự” – Lê Hữu Trác)
Câu
1:
Quang cảnh trong phủ chúa được miêu tả như thế nào? Cung cách sinh hoạt trong
phủ chúa ra sao? Những quan sát, ghi nhận này nói lên cách nhìn, thái độ của Lê
Hữu Trác đối với cuộc sống nơi phủ chúa như thế nào?
- Ông đi vào phủ và chứng kiến cảnh tượng huy hoàng, xa
hoa, vàng son, tráng lệ nơi cung cấm.
+ Ông được dẫn qua tận mấy lớp cửa, đâu đâu cũng là
cây cối um tùm, lại thêm “chim kêu ríu
rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương”. Dù trên đường đi,
ông bị quân lính chạy như ngựa lồng, bị xóc đến khổ không nói hết, nhưng thật
công nhận khung cảnh đường đi thật lãng mạn, lộng lẫy, trăng thanh gió mát.
+ Những dãy hành lang san sát, quanh co liên tiếp nối nhau, lính cáng, quan lại làm việc nhộn nhịp, tấp nập, bận rộn, chạy như mắc cưỡi.
+ Ông tận mắt thấy cảnh tượng nơi chốn phồn hoa, ông mới
hay cảnh giàu sang của vua chúa thực khác hẳn người thường. Nơi đây như một khu
vườn địa đàng nào đó trên tiên giới trong các truyện cổ tích dân gian. Ông còn
ngâm thơ để ghi nhớ việc này.
=> Tác giả đã bộc lộ những nét suy nghĩ chân thành
khi lần đầu trong đời bắt gặp một nơi giàu sang khó tin như thế. Ông không phải
là người sống ham vinh hoa phú quý, sống trong cảnh nhung lụa, nhưng khi đến
nơi đây, thực làm lòng người khó kìm nén cảm xúc bồi hồi vì nó quá đẹp. Ông
cũng đã cất tiếng ngợi ca vẻ đẹp lung linh như trong mơ ấy.
+ Tuy có xa lạ chưa quen nhưng ông không hề tỏ vẻ sợ
hãi, choáng ngợp, ngơ ngác trước cảnh uy nghi, tráng lệ này. Vẫn rất điềm
nhiên, bình tĩnh và đi theo chỉ dẫn của lính. Qua đến điếm, có mấy cái cây lạ
lùng, những còn đá kì lạ. Trong điếm thì cột và bao lơn lượn vòng, kiểu cách thật
xinh đẹp. => Ông đã quan sát rất kĩ, dù quân lính đưa ông đi thoáng qua
nhưng con mắt tinh ý của ông không thể bỏ lỡ những khoảnh khắc kì thú này.
+ Qua dãy hành lang phía Tây, đến một cái nhà lớn, cao
và rộng, hai bên là hai cái kiệu dành cho vua chúa. Đồ dùng cho vua chúa đều được
sơn son thếp vàng.
+ Lại tiếp tục qua một cửa, cột đều sơn son thếp vàng.
Ông vừa đi qua Đại đường, cái nhà này là Quyển bổng, cái gác là gác tía. Phòng
dùng trà của thế tử nên gọi là phòng trà. => Sự phân chia rất rõ ràng cụ thể,
sự tôn kính đặc biệt dành cho vua chúa.
+ Ông được đặt ngồi giữa hàng ghế của các lương y. Tuy
ông làm nghề rất giỏi, được mọi người biết đến nhưng không hề kêu ngạo, ra vẻ
tài giỏi, nhưng cũng không hề khúm núm, run sợ, và rất chững chạc, lịch sự. “Tôi là kẻ ở nơi quê mùa, làm sao biết được
các vị ở nơi triều đình đông đúc như thế này?”
+ Ông theo lời quan vào ăn cơm sáng ở tại điếm Hậu mã.
Mâm cơm ăn cũng là mâm vàng, chén bạc, toàn của ngon vật lạ. Ông bây giờ mới được
cảm nhận cái phong vị của nhà đại gia.
- Cung cách, lối sống trong phủ chúa:
+ Vua chúa đi đến đâu cũng có người hầu hạ, sai lệnh.
+ Quan lại, kẻ đầy tớ trong phủ đếm không xuể, tất bật
lo cho quan, lúc nào cũng rộn ràng, bận bịu, chạy qua chạy lại như cưỡi.
+ Các phi tần, giai nhân hầu hạ bên vua chúa nhiều vô
kể.
+ Cách ăn uống “đại gia”, mâm vàng, chén bạc, đồ ăn hiếm
có.
+ Vua chúa được chăm sóc chu đáo, sống chỉ biết hưởng thụ, ngồi một chỗ đợi người hầu làm tất cả mọi việc.
Câu
2:
Phân tích những chi tiết trong đoạn trích mà anh chị cho là đắt giá nhất, có
tác dụng làm nổi bật giá trị hiện thực của tác phẩm.
+ Chi tiết người danh y khám và chẩn đoán bệnh cho thế
tử. Ông cho rằng vì thế tử sống trong nhung lụa, “ăn quá no, mặc quá ấm, nên tạng
phủ yếu đi.” Vả lại “bệnh mắc đã lâu, tinh khí khô hết, da mặt khô, rốn lồi to,
gân thời xanh, tay chân gầy gò.”
=> Sự phê phán, châm biếm lối sống chỉ biết không
không, cơm bưng nước rót, không phải làm gì cả, chân tay không vận động nên mềm
yếu, nguyên khí cũng vì vậy mà hao mòn dần. => sống ỷ lại, lười biếng.
+ Tác giả bày tỏ sự phân vân trong việc chữa bệnh cho
thế tử, một phần không thích thái độ ngu dốt mà tỏ vẻ biết hết của bọn quan, một
phần vì căn bệnh đáng nực cười của thế tử. Nhưng vì phải giữ trọn thiên lương
cho lành vững, ông không thể làm trái với lương tâm mà phải dốc hết mình và chữa
trị.
Câu
3:
Cách chẩn đoán và chữa bệnh của Lê Hữu Trác cũng những diễn biến tâm tư của ông
khi kê đơn cho ta hiểu thêm gì về người thầy thuốc này?
+ Sau bữa cơm sáng thịnh soạn, ông được đưa đến phòng
của thế tử, một căn phòng khang trang, được trang trí lộng lẫy, hoa lệ, có người
hầu hai bên, đèn chiếu sáng xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt.
+ Ông lạy bốn lạy trước khi vào.
+ Ông khúm núm đến xem mạch cho thế tử, xem rất kĩ, cả
lưng, bụng, chân tay một lượt.
+ Ông chẩn đoán bệnh của thế tử, ông mạnh dạn nói lên
bệnh tình hiện tại, vì thế tử “ăn quá no,
mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi” với lại “nguyên khí hao mòn, tổn thương quá mức.” => Ông đã nói lên được
căn bệnh ngu dốt, ăn uống xa xỉ, thừa mứa, lãng phí của bọn vua chúa. Chốn trướng
phủ màng che ấy làm con người ngày càng hao mòn, vì chỉ lo hưởng thụ mà không
lao động, vận động chân tay đầu óc thì làm sao có được sức khỏe tốt.
+ Ông thấy được sự ngu dốt của bọn quan đông y, chỉ lo
dùng loại thuốc công phạt, sẽ làm người bệnh càng yếu đi. Mà họ lại không biết
rằng ta nên dùng phương thuốc hòa hoãn.
+ Nhưng rồi tấm lòng của một người lương y tâm huyết,
mẫu mực đã không cho phép ông làm trái với lương tâm của mình. Mà phải dốc hết
cả lòng thành, để nối tiếp cái lòng trung của ông cha ta.
+ Ông quyết tâm chữa bệnh cho thế tử. Ông nói với quan
tình trạng của người bệnh, cách dùng thuốc là phải thật bổ để bồi dưỡng tì và
thận, cốt giữ được cái căn bản tiên nhiên, và làm nguồn gốc cho cái hậu thiên.
Thế rồi ông kê đơn thuốc.
=> Ông đã làm đứng với thiên lương của một người thầy
thuốc chân chính, dùng cả tấm lòng để trị bệnh.
Tất cả những gì qua con mắt tinh ý của ông Trác đã cho ta thấy được một xã hội mà vua chúa lợi dụng chức quyền mưu cầu danh lợi, chỉ biết đến bản thân => một triều đại suy đồi, sắp diệt vong vì bọn sâu đục thủng bộ máy nhà nước, dân chúng sẽ rơi vào cảnh lầm than.
Câu
4:
Bút pháp kí sự của tác giả có gì đặc sắc? Phân tích những nét đặc sắc đó?
- Bằng ngòi bút quan sát tinh tế và ghi chép chi tiết
chân thực, sâu sắc, sắc sảo, tác giả đã vẽ nên bức họa đẹp lộng lẫy nơi phủ
chúa Trịnh quyền quý, nhưng bên cạnh đó cũng là bức biếm họa về cuộc sống xa
hoa, chỉ biết ăn chơi xa đoạn mà không lo gì đến vận mệnh của đất nước.
- Cách miêu tả theo không gian từ xa đến gần, đi qua
nhiều lớp cửa của phủ chúa để đến được phòng của thế tử. Theo thời gian từ lúc
tờ mờ sáng tới lúc mặt trời đã lên cao, sự vật hiện lên cũng rõ nét và dễ nhìn
thấy hơn.
- Giọng văn bình thản, điềm tĩnh, ông là một người vô
cùng trung nghĩa, sống chân chính, không ham quyền tước lợi danh hay giàu sang
phú quý.
- Giọng điệu và ngôn ngừ pha một chút sự mỉa mai châm
biếm những kẻ làm quan ngu dốt.
