A. Lý thuyết

I. Hô hấp là gì? 

  • Hô hấp là tập hợp những quá trình, trong đó cơ thể lấy oxi từ bên ngoài vào để oxi hóa các chất trong tế bào và giải phóng năng lượng cho các hoạt động sống, đồng thời thải cacbonic ra ngoài.
  • Quá trình hô hấp gồm: 
    • Hô hấp ngoài
    • Vận chuyển khí
    • Hô hấp trong

II. Bề mặt trao đổi khí

  • Trao đổi khí của động vật phụ thuộc chủ yếu vào bề mặt trao đổi khí
  • Hiệu quả trao đổi khí của động vật phụ thuộc vào 4 đặc điểm của bề mặt trao đổi khí:
    • Bề mặt trao đổi khí rộng
    • Bề mặt trao đổi khí mỏng và ẩm ướt
    • Bề mặt trao đổi khí có nhiều mao mạch và máu có sắc tố hô hấp
    • Có sự lưu thông khí tạo ra sự chênh lệch về nồng độ

III. Các hình thức hô hấp

1. Hô hấp qua bề mặt cơ thể

  • Động vật đơn bào hoặc đa bào tổ chức thấp 
  • Trao đổi khí trực tiếp qua bề mặt cơ thể

2. Hô hấp bằng hệ thống ống khí

  • Nhiều loài động vật trên cạn như côn trùng,...
  • Hệ thống ống khí được cấu tạo từ những ống dẫn chứa không khí thông qua bên ngoài nhờ các lỗ thở

3. Hô hấp bằng mang

  • Gặp ở cá, thân mềm (trai, ốc, ...) và chân khớp (tôm, cua, ... )
  • Đặc điểm tăng hiệu quả trao đổi khí ở cá:
    • Miệng và diềm nắp mang đóng mở nhịp nhàng giúp nước chảy 1 chiều và liên tục từ miệng qua mang
    • Mang chứa nhiều mao mạch máu

4. Hô hấp bằng phổi

  • Động vật trên cạn: bò sát, chim, thú
  • Hô hấp nhờ sự thay đổi thể tích phổi.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: Trang 75 - sgk Sinh học 11

Hãy liệt kê các hình thức hô hấp của động vật ở nước và ở cạn.

Trả lời

Có động vật, có 4 hình thức trao đổi khí chủ yếu đó là:

  • Trao đổi khí qua bề mặi cơ thể;
  • Trao đổi khí bằng hệ thống ống khí;
  • Trao đổi khí bằng mang;
  • Trao đổi khí bằng phổi.

Câu 2: Trang 75 - sgk Sinh học 11

Sự trao đổi khí với môi trường xung quanh ở động vật đơn bào và động vật đa bào có tổ chức thấp ( ví dụ thủy tức) được thực hiện như thế nào ?

Trả lời

 Ở động vật đơn bào và đa bào có tổ chức thấp (ví dụ thủy tức) sự trao đổi khí với môi trường được thực hiện qua màng tế bào hoặc bề mặt cơ thể.

Câu 3: Trang 75 - sgk Sinh học 11

Nếu bắt giun đất để lên mặt đất khô ráo, giun sẽ bị nhanh chết. Tại sao?

Trả lời

Để lên mặt đất khô ráo, giun đất sẽ nhanh chết do khí O2 và CO2không khuếch tán qua da được vì da bị khô.

Câu 4: Trang 75 - sgk Sinh học 11

Sự trao đổi khí với môi trường xung quanh ở côn trùng, cá, lưỡng cư, bò sát chim và thú được thực hiện như thế nào?

Trả lời

  • Sự trao đổi khí ở côn trùng qua hệ thống ống khí xuất phát từ các lỗ thở ở 2 bên thành bụng, phân nhánh chằng chịt đem ôxi tới tế bào cơ thể và CO2 ra khỏi cơ thể.
  • Sự trao đổi khí ở cá qua mang: Ôxi từ dòng nước chảy liên tục qua mang vào mao mạch ở mang theo vòng tuần hoàn đến các tế bào. Đồng thời CO2 do tế bào thải ra Theo vòng tuần hoàn đến mao mạch ở mung khuếch tán ra dòng nước chảy liên tục qua mang.
  • Sự trao đổi khí ở lưỡng cư chủ yếu qua da, phổi (chỉ là 1 túi đơn giản): Lưỡng cư có da trần, phủ chất nhày và ẩm, dễ thấm khí. Bên dưới da có hệ thống mao mạch nên sự trao đổi O2 và CO2 giữa cơ thể và môi trường được thực hiện dễ dàng. Sự thông khí ở phổi nhở sự nâng lên hạ xuống của thềm miệng.
  • Sự trao đổi khí ở bò sát, chim và thú được thực hiện qua phổi:
    • Phổi bò sát lớn hơn phổi lưỡng cư, cấu tạo nhiều phế nang hơn.
    • Phổi của chim và thú rất phát triển và có rất nhiều phế nang nên bề mặt trao đổi khí rất lớn. Riêng chim có thêm hệ thống túi khí làm tăng hiệu quả trao đổi khí ở phổi.
  • Ở phế nang có hệ thống mao mạch dày đặc. O2 từ phế nang khuếch tán vào máu đến tế bào, CO2 từ tế bào thải ra theo vòng tuần hoàn đến mao mạch ở phế nang khuếch tán qua không khí ở phế nang và được thở ra ngoài qua đường dẫn khí.

Câu 5: Trang 76 - sgk Sinh học 11

Cơ quan hô hấp của nhóm động vật nào dưới đây trao đổi khi hiệu quả nhất? Trả lời bằng cách đánh dấu X vào ô cho ý trả lời đúng:

A. Phổi của động vật có vú

B. Phổi và da của ếch nhái

C.Phổi của bò sát

D. Da của giun đất

Trả lời

Đáp án A

Câu 6: Trang 76 - sgk Sinh học 11

Tại sao  bề mặt trao đổi khí của chim, thú phát triển hơn của lưỡng cư và bò sát?

Trả lời

Chim và thú là động vật hằng nhiệt (đẳng nhiệt) và hoạt động nhiều hơn nên phổi rất phát triển và có rất nhiều phế nang nên bề mặt trao đổi khí rất lớn. Riêng chim có thêm hệ thống túi khí làm tăng hiệu quả trao đổi khí.